Хаана амьдрахыг Э.Бат-Үүл зааж, хэнтэй суухыг Ж.Батзандан мэднэ, Цахимыг ЗГ хянана. Энэ Ардчилал уу, дарангуйлал уу?

Ерөнхийлөгчөөс мес­сеж иржээ. Өмнө нь баяр ёслол бүрээр Сү.Батболд, Н.Алтанхуягаас мессеж авч байснаас биш Ц.Элбэг­доржоос ирээгүй тул содон санагдаж сонирхон уншлаа. Ерөн­хийлөгч мес­сеждээ энэ онд хүн бүр ам­жилтаа ахиулсан, урагш тэмүүл­сэн сайхан жил болохыг ерөөжээ. Тэ­рээр Мон­голын гар утас­тай болгонд ийм утгатай мессеж илгээсэн байх. Энэ бол Ерөн­хийлөгчийн ээлжит сон­гууль ойртсоны дохио гэдгийг гадарлах хүн олон.

Ардчилсан төр ир­гэдийн олон эрх чөлөөг боомилж буйг ардчилсан Ерөнхий­лөгчид хариу мес­сежээр хүргэх гэтэл refly хийх тодорхой дугааргүй байв.

Ард түмнийхээ унаж буй машиныг нь явуу­лахгүй, амьдарч буй газрыг нь булаана, барь­сан байшинг нь нураана, үзэж буй телевизийг нь хаана, мэдээлэл дамжуул­даг хэвлэлийг хянана, эфи­рийг нь хаах гэнэ. Иддэг талх, махны үнийг бууруулж, авдаг цалинг нь нэмээгүй байж хаах, боох, булаах нь ардчилсан тө­рийн дарангуйлал биш гэж үү.

Хаана амьдарч, ямар машин унаж, аль телевиз үзэж, хэнтэй үзэл бодлоо хуваалцахаа ардчилагч­даар заалгаад зогсохгүй хэнтэй сууж, хэний хүү­хэд гаргахыг мөн л тэд заах юм гэнэ. Бас болоогүй ээ. Цагаан сараар хэрхэн баярлаж, аав ээждээ ямар бэлэг өгөхийг хүртэл улс­төр­чид заадаг болж. Дарга нарын заавраар хүн шиг амьдарч, улс шиг хөгждөг юм болов уу.

СОЛГОЙ РУЛЬ Ц.ЭЛБЭГДОРЖИЙН PR БАЙЖЭЭ

Хотын даргаас мөн л мессеж ирэв. Тэрээр ням гаригт баруун талдаа жо­лоодлоготой машиныг хө­дөлгөөнд оролцуулах уу, үгүй юу гэж асуужээ. Асуул­гад оролцсон хүмүү­сийн 75 хувь нь татгалзсан хариу илгээсэн гэнэ. Ин­гээд хотын дарга даагаа нэхэж дахин мессеж бич­нэ гэдгээ телевизийн ярилц­гаар зарлав. Хоёр дахь асуулга эхлэхээс өмнө Ерөнхийлөгч хотын даргад баахан банга хүр­тээлээ. Засаг дарга нарын уулзад оролцож нэг заг­налаа, Засгийн газрын хуралдаанд тааллаараа тухалж хоёр дахиа зандрав. Эцэст нь хотын дарга хоёр дахь санал асуулгыг цу­цалжээ.

Асуудал нь машины руль баруун, зүүндээ ч биш, Ц.Элбэгдорж, Э.Бат-Үүлдээ л байж. Машины руль сэдэв биш, харин хоёр хүний сонгуулийн PR бай­сан нь ил боллоо. Зү­гээр ч сонгуульдахгүй олон мянган жолоочийн уур бухимдлыг барах ямар хэ­рэг байсан гэж. Ардчилаг­чид хүний сэтгэл зүйгээр ингэж тоглосон нь харин ч эерэг дүн авчрахгүй бо­лов уу.

Э.Бат-Үүл машины рулийг зөв, солгойгоор нь ангилах тэнэг санаа сэ­дэж, түүнийг нь Ерөнхий­лөгч буруутгасан нь цаа­наа учиртай байж. Энэ нь сонгууль угтсан шоу юм байна. Э.Бат-Үүлийн бу­руу, Ц.Элбэгдоржийн зөв болгож харагдуулах нь Ерөнхийлөгчийн PR бай­жээ. “Тэгээд л нээх ну­раана, хураана, булаана гэсэн юм яриад” гэж ирээд л Засгийн газрын хурал­даанд тааваараа морилсон Ерөнхийлөгч хотын дар­гыг баахан загналаа. Дарга, сайд нарыг загна­даг Ерөнхийлөгч болж ард түмэндээ таалагдахыг хичээсэн нь энэ биз.

Дугаарын хязгаарлалт, ний­тийн тээврийн хэрэг­сэл нэгдүгээр эгнээгээр зорчих шийдвэр зөв гэдэг. Хотын дарга хийж буй ажилдаа олон нийтээс са­нал авч байгаа нь сайн хэрэг. Хэрэв баруун талын жолоодлоготой машиныг ням гаригт хөдөлгөөнд оролцуулахгүй байх шийд­вэр гараад үр дүн нь сөрөг болвол асуулгад оролцсон хүмүүс бүгдээрээ буруу­тан болно гэдгийг Э.Бат-Үүл дарга өнгөрсөн долоо хоногт телевизийн ярилц­лагад орохдоо онцолсон юм. Осол их гаргадаг учир буруу талын жолооны хүрд­тэй машиныг бүтэн сайнд явуулахгүй гэж Э.Бат-Үүл дарга тайл­бар­ласан. Гарсан ослын тоог харьцуулахад баруун, зүүн жолоодлоготой машин 50, 50 хувийг эзэлдэг тухай нэгэн судалгаанд байдаг гэж сонссон. Тэгээд ч ганц­хан өдөр хязгаарлах нь зохимжгүй. Баруун талын жолоодлоготой ма­шин ням гаригаас бусад өдөр осол гаргадаггүй болж таарах шив. Энэ шийд­вэрийг улс төрийн өнцгөөс ч харж байгаагаа сэтгүүлч хотын даргаас асуужээ. Тэрээр “Би улс төрийн ашиг хонжоогоор ажилладаг хүн биш” гэв. Ардчилсан намын зарим гишүүн зүүн гарын жо­лоо­ны хүрдтэй машин Солонгосоос оруулж ирдэг бизнестэй гэж дуулсан юм байна. Харин ч зүүн талдаа хүрдтэй машиныг хориглох хэрэгтэй гэж нэгэн хэвлэлд нийтэлжээ. Хотын даргатай тэрсэлд­сэн, зориуд буруутан бол­госон хүн Ерөнхийлөгч байжээ. Санаачилга нь, хариу үйлдэл нь ч эхнээсээ төлөвлөсөн шоу байв. Ийм инээдтэй, олон мянган жолоочийг бухимдуулсан эмгэнэлт шоу иргэдэд таалагдаагүй биз.

ХААНА АМЬДРАХЫГ Э.БАТ-ҮҮЛ ЗААНА

Ардчилагчид ард тү­мэн­дээ газар өмчлүүлсэн буянтнууд гэдэг. 1990-ээд онд иргэд малаа хувьчилж авлаа, газраа ч өмчилж хувийн өмч хөрөнгөтэй болов. Одоо бол эсрэгээ­рээ, газрыг нь булааж авна гэнэ. Хотын захиргаа, Эдийн засгийн хөгжлийн яамтай хамтарч “Гудамж” төсөл боловсруулж Улаан­баатарын урдаас хойш хурдны зам барьж, шинэ гудамж байгуулахаар бэлт­гэж байгаа юм. Хурдны зам, шинэ хорооллын дэд бүтэц дайрах газар амь­дар­даг иргэдийн газрыг албадан чөлөөлж авна гэнэ. “Албадан гэдэг нь булаах гэсэн үг” гэж энэ тухай Иргэний танхимд болсон хэлэлцүүлгийн үеэр нэгэн судлаач тодотгож байсан.

Мөн хотын дарга ярилц­лагадаа хөдөөгийн­хөн Богдын хүрээ бараа­дах хэрэггүй гэсэн юм ярина лээ. Хөдөөгийнх­нийг хотод нүүж ирэхийг хориглох ганц л арга түүнд байгаа аж. Хөдөөгийнхөнд хотод гишгэх газар ч үл­дээхгүй юм байх. Одоо сул байгаа газруудыг эзэнтэй болгож өмчлүүлэх юм байх. Хөдөөнөөс хотод ирэхээр бол түрээсийн байранд амьдрах ганцхан сонголт үлдээнэ гэсэн шүү. Ингээд газраа бу­лаал­гаж, байшингаа ну­раал­гаад барахгүй хаана амьдрахаа хотын дарга заахаар болов шив. Тэгж байтал газар албадан чө­лөөлөхийг эсэргүүцсэн Ерөнхийлөгч гараад ирэх вий. Албадан авахаа больё гээд буцчих юм биш биз. Нэг нь сэдээд, нөгөөх нь эсэргүүцээд, эцэст нь иргэд сэтгэл зүйн дарамтад орж төгсдөг инээдмийн, эмгэнэлтэй жүжигт итгэхгүй байх шүү.

ЦАХИМ ЕРТӨНЦИЙГ ЗАСГИЙН ГАЗАР ХЯНАНА

Сэтгүүлчид бид олуу­лаа болмоор байна. Сүүлийн үед олон болж байгаа ч олуулаа болсон ардчилсан засгийн үед цөөрөх нь. Тэд хэвлэлийн эрх чөлөөг боомилж сэт­гүүлчдийн амыг барьж эхлэв. Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үеэр зөрчил гаргасан хэвлэлийг хаа­хаар хуульд тусгалаа. Одоо парламентаар хэлэлцэж буй Хэвлэлийн эрх чөлөө­ний тухай хууль нэрэндээ тохироогүй агуулгатай. Хэвлэлд эрх чөлөө өгөхөөс илүү хязгаарлах, торгох заалт орсон байгаа. Хуу­лийн төслийг Ерөнхийлөгч санаачилсан юм.

Мөн Мэдээллийн тех­нологи, шуудан, харилцаа холбооны газар болон Ха­рилцаа холбооны зохицуу­лах хорооноос кабелийн телевизүүдийг шалгав. Улаанбаатарт үйл ажилла­гаа явуулдаг 42 сувагт шалгалт хийсэн бөгөөд 21 нь тус хорооноос гаргасан стандартыг мөрдөөгүй, шаардлага хангаагүй гэж дүгнэжээ. Эдгээр 21 теле­визэд зөрчлөө арилгах 45 хоногийн хугацаа өгчээ. Ирэх гуравдугаар сарын 1-ний дотор зөрчлөө арил­гахгүй бол эфирийг нь хаах юм байна. Цаашид кабелийн бүх суваг өргөн нэвтрүүлгийн телевизүү­дийг шалгах юм гэсэн.

Мөн Засгийн газраас цахим хуудас дахь иргэ­дийн сэтгэгдлийг хяна­хаар боллоо. Улсын бүрт­гэлийн ерөнхий газрын иргэний мэдээллийн сан, үүрэн холбооны операто­руудын хэрэглэгчийн мэ­дээл­лийн санд үндэслэн тухайн санал, сэтгэгдэл оруулж буй хэрэглэгчийн мэдээллийг бүртгэлжүү­лэх юм байна. Хэн, хаа­наас юу бичиж байгааг цензурдана гэсэн үг. Унш­сан мэдээллийнхээ талаар үзэл бодлоо ч бусадтай хуваалцах эрхийг хязгаар­лана гэж ойлгож болно. Уг нь цахим хуудсаар жир­гэдэг дарга, сайд олон. Энэ салбарт гаргууд мэд­лэгтэй гэх УИХ-ын дарга З.Энхболд цаасыг халж цахимаар уулзаж учирч, мэндчилж байхыг уриа­лаад байгаа биз дээ. Энэ мэтчилэн ардчилсан дарга нарын шийдвэрт ан цав үүсч, уялдаа холбоо ч гэж алга байна. Хэвлэлийнх­ний амыг хаах бодлого үүгээр дуусахгүй. Сонин хэвлэлийн татварыг удах­гүй нэмэх мэдээлэл ч гар­чээ. Ийн эрх баригчид дөрөв дэх засаглалын гал тогоонд хошуу дүрж эхэл­лээ.

ХЭНТЭЙ СУУХЫГ Ж.БАТЗАНДАН МЭДНЭ

Ардчилал амьдрал руу арай хэтэрхий орж буй бас нэгэн жишээ УИХ-ын гишүүн Ж.Батзандангийн ширээн дотор буй хуулийн төсөл юм. Төрийн өндөр албан тушаал хашдаг эрх­мүүд гадаад хүнтэй сууж болохгүй, гадаадад өмч хөрөнгөтэй болж болохгүй гэнэ. Гадаад эхнэр, нөхөр­тэй, хүүхэдтэй бол түүний­гээ Монголын иргэнээр заавал бүртгүүлнэ гэж хуулийн төсөлд заахаар бэлтгэж буй. Хүний эрх, эрх чөлөөг хэт боомилсон үйлдэл гэвэл энэ л байх. Одоогоор төрийн өндөр албан тушаал хашдаг 150 орчим хүнээс УИХ-ын гишүүн Ц.Оюунгэрэл л гадаад нөхөртэй. Тэр ардчилагчдынхаа энэ үйлдэлд эмзэглэж намын бүлгийн хуралдааны үеэр хэрүүл болсон гэх. Түүнийг нөхрөөсөө сал эсвэл Америкаас гаргаж Монголын иргэн болго гэсэн тулгалт хуулийн төслийн гол агуулга учраас Ардчилсан намын бүл­гийн хурал халуухан болсон аж.

Манайх давхар ир­гэнш­лийг хүлээн зөв­шөөр­дөггүй орон. Каза­хуудыг Өлгийдөө амьдар эсвэл Казахстаны иргэн бол гэдэг. Шалгуур нь ийм хатуу. Тэгэхээр гадаад хүнтэй сууж болохгүй нь. Суучихсан нэг нь яахаа мэдэхгүй намын нөхөд­тэйгээ ам муруйх жишээ­тэй. Өсөх ирээдүйтэй, төрийн өндөр албанд очих бодолтой залуучуудад са­нуулахад эхнэр авч, нө­хөрт гарахдаа Ж.Батзан­дан ахаасаа асуучихад гэмгүй шүү.

ЦАГААН САРЫН БЭЛГИЙГ ЭМЭГТЭЙЧҮҮД ЗААНА

Удахгүй болох Цагаан сараа хэрхэн тэмдэглэж, хэнд ямар бэлэг өгөхөө УИХ-ын эмэгтэй гишүү­дээр заалгах гэнэ шүү. Тэд Цагаан сараар үндэсний үйлдвэрлэгчээ дэмжин тэдний бараа бүтээгдэхүү­нийг аав ээж, ах дүү, амраг садандаа бэлэглэж, ургийн бичиг хөтлөхийг уриаллаа. Санаачилга гар­га­сан нь сайн хэрэг. Гэх­дээ л сэдэв нь таалагдах­гүй байна. Жилд нэг удаа болдог Монголын уламж­лалт баярыг азай буурлууд эртнээс ёс жудагтай тэмдэглэн ирсэн. Юу идэж уух, ямар бэлэг сэлт бэлдэхийг хэнээр ч заалгахгүйгээ мэднэ дээ. Тарган сайхан ууц, таваг дүүрэн бууз чанаж, идээ ундаа элбэг хангалуун тэмдэглэж ирсэн сайхан баяр. Эмэгтэй гишүүд ийм зүйл ярьж суухын оронд нийгэмд тулгамдсан олон асуудлыг шийдэхэд дуу хоолойгоо нэмэрлэх ёстой биш үү. Жилд нэг удаа болдог Цагаан сарын бэлэгнээс илүү хүүхдийн цэцэрлэг, сургууль айл бүрт жилийн турш асуудал дагуулдаг. Цагаан идээгээ идэж ууж, ахмадуудаа хүндэтгэн баярлах нь зөв гэж эмэгтэй гишүүд телевизээр ярьж суусан. Өмнө нь байсан зүйл. Хэрэглэдэг л идээ ундаа. Цагаан сараар хэнийх гэдэг айл лаагаа иднэ үү, луувангаа иднэ үү, бусдад юуны хамаа байна.

Таалагдсан хүнтэйгээ сууж, авсан газартаа таа­ваараа амьдарч болдоггүй ямар ч хэцүү нийгэм вэ. Хүссэн машинаа унаж болдоггүй, хэрэгтэй мэ­дээл­лээ уншиж, үзэж, төрсөн сэтгэгдлээсээ бусад­тай хуваалцаж, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэр­хийлж болдоггүй ямар гээч нийгэм юм бол. Энэ ард­чилсан нийгэм лав биш. Дарангуйлал гэвэл таарна. Дарангуйллын нийгэмд хүн шиг амьдарч, улс шиг хөгждөг юм байх даа.

М.ЦЭЦЭГ