Шинэчилсэн нэртэй *халтуурдсан* Тєрийн дуулалд алдаа мадаг их байна!!!

Монгол улсын шинэчилсэн гэх тєрийн дуулал буюу *халтуурдсан хувилбар* Yгийг Ц. Дамдинсvрэн Аяыг Б. Дамдинсvрэн, Л. Мєрдорж

Дархан манай тусгаар улс
Даяар Монголын ариун голомт
Далай их дээдсийн гэгээн vйлс
Дандаа энхжиж, vvрд мєнхєжнє

Хамаг дэлхийн шударга улстай
Хамтран нэгдсэн эвээ бэхжvvлж
Хатан зориг, бvхий л чадлаараа
Хайртай Монгол орноо мандуулъя

Єндєр тєрийн минь сvлд ивээж
Єргєн тvмний минь заяа тvшиж
Yндэс язгуур, хэл соёлоо
Yрийн vрдээ євлєн бадраая

Эрэлхэг Монголын золтой ардууд
Эрх чєлєє жаргалыг эдлэв
Жаргалын тvлхvvр, хєгжлийн тулгуур
Жавхлант манай орон мандтугай

Хуучин тєрийн дуулал

Дархан манай хувьсгалт улс
Даяар Монголын ариун голомт
Дайсны хөлд хэзээ ч орохгvй
Дандаа энхжин үүрд мөнхжинө

Хамаг дэлхийн шударга улстай
Хамтран нэгдсэн эгнээг бэхжүүлж
Хатан зориг бүхий л чадлаараа
Хайрт Монгол орноо мандуулъя

Зоригт Монголын золтой ардууд
Зовлонг тонилгож жаргалыг эдлэв
Жаргалын тулгуур хөгжлийн түлхүүр
Жавхлант манай улс мандтугай

Хамаг дэлхийн шударга улстай
Хамтран нэгдсэн эгнээг бэхжүүлж
Хатан зориг бvхий л чадлаараа
Хайрт Монгол орноо мандуулъя

Тєрийн дууллаа єєрчлєн шинэчилэх тухай Монгол улсын ерєнхийлєгчийн зарлиг гарч ажлын хэсэг байгуулагдаж ажиллаад багагvй хугацаа єнгєрсєн.

Анх тєрийн дуулалд гар дvрэх тухай асуудал яригдаж эхлэхэд эсэргvvцэж элдэв юм ярьж байсан хvмvvс ч цєєнгvй байсан. Гэвч энэ бол цаг vеэ олсон нийгмийн хэрэгцээ шаардлагаас урган гарсан зоригтой зєв зvйтэй шийдвэр байсан юм.

Монгол улсын тєрийн дуулал гэдэг зvгээр нэг хувь хvний хийрхэл vзэл бодол шингэсэн эсвэл байдаг л шvлэг биш билээ. Тєрийн дуулал бол Монголын ард тvмэн тєр засаг улс орны маань тусгаар тогтнол, бvрэн эрхэт байдал, ард тvмний хvсэл эрмэлзлэл, бахархал бахдал, хvч чадал, эрх чєлєє эв нэгдэл, жаргал цэнгэл, тvvхийн гэрч, ирээдvйн захиас, єнєєдрийн итгэлийг илэрхийлсэн бидний зvрхний цохилт лугаа эрхэм нандин билгэдэл бvхий дуулал байх ёстой нь дамжиггvй. Энд явцуу, бvрхэг, буруу утга санаа бvхий нэг ч vг , єгvvлбэр, цэг таслал байх ёсгvй…

Хуучин тєрийн дуулалд маань хоцрогдсон сольж єєрчлєх шаардлагатай мєр бадаг цєєнгvй байсан нь vнэн. Ганц жишээ дурдвал эхний бадагт *Дархан манай хувьсгалт улс*, *Дайсны хєлд хэзээ ч орохгvй* гэх мэт хуучирсан хоцрогдсон, vзэл сурталжсан, хvйтэн дайны vеийн, дайн дажин айдас хvйтэст автаж заналхийлэл дунд байгаа мэт мєрvvд ажиглагддаг. Мєн шvлгийн ерєнхий бvтэц *тvг таг* гэсэн, бадгуудын тєгсгєл нєгєє л *тугай, тvгэй, тэгье ингэе* гэсэн худлаа лоозогносон шинжтэй гэхчилэн шvvмжлэх юм бий…
Тєрийн дууллыг єєрчлєх ажлын хэсэгт Монголын урдаа барьдаг утга уран зохиолын мастерууд, ардын, гавъяат, болор цомын эзэн цолтнууд нэг vгээр хэлбэл *мундагууд* багтсан дуулдсан. Одоо ард тvмэн ч итгэсэн хойноо ичиж байх шиг байна гэхэд хэтрvvлэг болохгvй биз. Ямар ч байсан Тєрийн дууллыг тэр чигээр нь шинээр єєрчлєхийг тєвдєлгvй хуучин дуулал дээрээ ажиллаж зохиогч авторуудыг нь хэвээр vлдэхээр санал нэгдсэн. Энэхvv жудагтай шийдэл ч Монголын ард тvмэнд таалагдсаныг энд хэлэх нь зvйтэй. Гэхдээ *мундаг*-дын засаж шинэчилсэн шинэ тєрийн дуулал ємнєхєєсєє жаахан дээрдсэн мэт боловч vнэн хэрэгтэй тун тааруу болсон нь шууд ажиглагдаж гавъяа цолоор авьяасыг хэмжиж болохгvй гэдгийг нотлов бололтой. Зассан юм бол зассан шиг засаад нэг мєр аятайхан болгочихгvй яасан юм бол доо авъяас билэг дутаагvй юм бол сэтгэл дутаж дээ гэх бодол тєрнє.

Нэгэнт л тєрийн дууллаа шинэчилж утга уянга тєгс болгоно гэж сvр дуулиан болж хуруу дvрсэн юм, тєгс болгож болгох нь зєв мэт санагдана?! Утга уран зохиол сонирхогч хэдэн мєр холбох дуртай тєдий миний хувьд шинэ тєрийнхєє дууллыг хараад голмор аядаж шvvмжлэлтэй хандах зvйл цєєнгvй ажиглагдсанаа иргэн хvний хувьд энд сийрvvлж байна. Бvр *бяруу болоогvй байж бухын баасаар баах*-ын vлгэрээр ингээд засчихаж болдоггvй юм байхдаа гэж толгой сэгсэрч ганц нэг vг єгvvлбэр дээр нь ажиллаж хvртэл vзэв. Ямар ч байсан тєрийн дууллаа нэгэнт шинэчилэн засахаар шийдсэн юм бол засах л хэрэгтэй. Хэн хvнгvй оюун бодлоо чилээж санаа тавим л ёстой гэж бодно.

Дахиад хvсэхэд эрхэм ерєнхийлєгч, эрдэмтэн мэргэд болгоож анхаарал хандуулж ард тvмэн ч гэсэн єєрсдийн санал бодлоо илэрхийлж Тєрийн дууллаа тєгс болгох тал дээр хичээх буйзаа гэж найдна. Битгий л мордохын хазгай болоосой доо. Ингээд шинэчилсэн хувилбар дээр шvvмжлэлтэй хандаж байгаа зарим нэг мєр бадгуудийг єєрчлєх шаардлагатай байгааг єєрийн бодлоор єєрчлєн бичиж та бvхний мэргэн оюун таалалд толилуулж байна. Алдаа мадагтай аваас болгооно биз ээ…

*Халтуурдсан* шинэ тєрийн дууллыг шvvмжилж, засах нь буюу шинэчилсэн гэх тєрийн дуулалын *но*-нууд:
Дархан манай тусгаар улс – Энд *манай* гэдэг vг дэндvv *модон* хэллэг мэт санагдана. Тэгээд ч *дархан* гэдэг vгтэй нэг их сайн уялдан холбогдож чадахгvй байна. *Дархан манай* гэж юу гэсэн vг вэ? Дархан мужаан манай юу, Дархан хотын манай юу? гэж мунхаг надаас эхлээд тєєрєлдєх оньсого таах хэрэг хэн нэгэнд гарч мэдэх юм. Мэдээж энд дархан улс, дархалсан, дархан хил гэх санаа буй биз. Тиймд дээрх *манай * гэдэг vгийг *хилтэй* гэдэг vгээр сольвол утга тєгс, хэллэг эвтэй болох мэт санагдана. /жш: Дархан хилтэй тусгаар улс/

Даяар Монголын ариун голомт
Далай их дээдсийн гэгээн vйлс – *Дээдсийн* гэдэг vг явцуу утга илэрхийлж байна. Мєн хvнийг ялгаврлан гадуурхсан ардчилсан зарчмыг зєрчсєн харагдана. Зєвхєн дээдсийн гэгээн vйлс дандаа энхжин мєнхжих хэрэг vv? Харин эгэл ард явсан євгєдийнх маань бол сєнєж балрах уу? Дээдсийн гавъяа их ч ардгvй бол хэзээч бvтэхгvй билээ. Тиймд энэхvv *дээдэс* гэсэн vгийг *євгєд* гэсэн vгээр солих хэрэгтэй санагдана. Монголчууд бид *Євєг дээдэс* гэж хэлдэг билээ. Тэгэхээр *євєг* гэдэг vг *дээдэс*-ээс илvv дээр том єргєн утга агуулагтай аль алийг нь багтаасан аж. Тэгээд ч бидний євєг дээдэс бvгд багтан зєвхєн хаан ихэс дээдэст зориулсан *манжилсан* бус болж бидний бvх л євєг дээдэс буюу ард тvмний гэгээн vйлс дандаа энхжин vvрд мєнхжих утга агуулах бусуу. /жш: Далай их євгєдийн гэгээн vйлс/ Дандаа энхжиж, vvрд мєнхєжнє
Хамаг дэлхийн шударга улстай
Хамтран нэгдсэн эвээ бэхжvvлж – Энэ мєрєнд *хамтран нэгдсэн* гэж vг дараалан орж утга давхарджээ. Єєрєєр хэлбэл *хамтран хамтран эвээ*, *нэгдсэн нэгдсэн эвээ* бэхжvvлж гэдэгтэй агаар нэг юм. Манай Монгол vгийн сан баялаг утга санаа єргєн билээ. Тэгэхэд тєрийн дуулалдаа vг утга харамлаж ядмаг болгох хэрэг юусан билээ. Иймд аль нэг vгийг эсвэл єгvvлбэрээр солих нь зєв мэт.
1-р бадгийн 2-р мєр маань *Далай Монголын ариун голомт* гэж тєгсєж байгаатай уялдуулвал зvгээр мэт санагдана. /жш: Хамтран хєгжсєн найрамдлыг єлгий/ гэвэл илvv утга уянга тєгс болох мэт.
Хатан зориг, бvхий л чадлаараа – Энд *бvхий л* гэж vг мєн л *модон* сонсогдож утга бvрхэг харагдаж байна. Тэгээд ч *хатан зориг* гэдэг хvнд vгийн араас нь зєєллєх нь зvйтэй мэт. Иймд *бvхий* гэдэг vгийг *эвийн* гэдэг vгээр сольж болох юм. Эвтэй бол хvчтэй гэдэг биз дээ. /жш: Хатан зориг эвийн хvчээрээ/ Хайртай Монгол орноо мандуулъя – Энэхvv мєрний *мандуулья* тєгсгєл бас л биш юмаа. Урд нь мандаагvй байж байгаад л єнєєдєр гэнэт санаад л мандуулья гэж орилж байгаа мэт худлаа лоозогносон шинжтэй. Тэгээд ч ємнєх бадгийн *мєнхєжнє* гэсэн тєгсгєлтэй ч зохицохгvй байна. Иймд тєгсгєлийн *мандуулья* гэдэг vгийг зvгээр л *мандуулна* болгож болно. Энэ нь vvрд мандуулсаар ч байсан, одоо ч мандуулна, мандуулсаар ч байх болно гэсэн ашдын утга билгэдэл болох бусуу.

Ер нь бvх бадгийн *тугай тvгэй тэгье ингэе* гэдийг энэ мэт єєрчлєх нь зvйтэй мэт. Мєн ая аялгуунд ч эвтэй таарах боловуу гэж санагдана. /жш: Хайртай Монгол орноо мандуулна/
Єндєр тєрийн минь сvлд ивээж
Єргєн тvмний минь заяа тvшиж
Yндэс язгуур, хэл соёлоо
Yрийн vрдээ євлєн бадраая – *Yрийн vрдээ євлєн бадраая* гэж юу гэсэн vг вэ. Зєвхєн 2-хон vедээ л vндэс язгуур хэл соёлоо євлvvлэх хэрэг vv. Єєрєєр хэлбэл ачдаа євлvvлээд цааш тасрах уу? Энд харин илvv єргєн утга санаа илэрхийлж *Yеийн vедээ* болгож засаж болох мэт. Ингэснээр vеийн vед буюу vvрд євлvvлэн бадраана гэсэн утга тодорно. Энд мєн тєгсгєлийн *бадраая* гэдэг vгийг дээр дурдсан адил болгож *бадраана* болгох нь зvйтэй болов уу. /жш: Yеийн vедээ євлєн бадраана/
Эрэлхэг Монголын золтой ардууд- Энэ бадгийн эхлэл *Эрэлхэг* гэдэг vг илvvц мэт. Єнєєдєр орчин vед эр зориг илд зэвсэгээр бvхнийг дийлэх айлгах бус харин оюун ухаан эвийн хvчээрээ энх тайван оршин тогтнож амьдардаг болсон цаг. Тэгээд ч *Эрэлхэг Монголын -золтой ардууд* гэж нэг л наалдаж єгєхгvй байна. Эрэлхэг улсад тєрєхєєрєє л золтой болдог гэж vv? *Эрэлхэг гэдэг vгийг *энх* гэдэг vгээр орлуулбал илvv утга єргєн мєн доод *Эрх чєлєє жаргалыг эдлэв* гэсэн мєртэйгээ илvv зохицож наалдаж байна. /жш: Энх Монголын золтой ардууд* Эрх чєлєє жаргалыг эдлэв
Жаргалын тvлхvvр, хєгжлийн тулгуур
Жавхлант манай орон мандтугай – /жш: Жавхлант манай орон мандана/

Утга зохиол, яруу найраг сонирхогч, сэтгvvлч Болодын Мєнхдєлийн ганц нэг vг утга дээр засвар хийх тухай дахин шинэчилсэн хувилбар:
Тєрийн дуулал Yгийг Ц. Дамдинсvрэн Аяыг Б. Дамдинсvрэн, Л. Мєрдорж

Дархан хилтэй тусгаар улс
Даяар Монголын ариун голомт
Далай их євгєдийн гэгээн vйлс
Дандаа энхжиж, vvрд мєнхєжнє

Хамаг дэлхийн шударга улстай
Хамтран хєгжсєн найрамдлын єлгий
Хатан зориг, эвийн хvчээрээ
Хайртай Монгол орноо мандуулна

Єндєр тєрийн минь сvлд ивээж
Єргєн тvмний минь заяа тvшиж
Yндэс язгуур, хэл соёлоо
Yеийн vедээ євлєн бадраана

Энх Монголын золтой ардууд
Эрх чєлєє жаргалыг эдлэж
Жаргалын тvлхvvр, хєгжлийн тулгуур
Жавхлант манай орон мандана

Та бvхэн санал бодлоо илгээгээрэй!

Б.Мөнхдөл 2006-07-21