Шар нутгийн төлөөх том гүрнүүдийн далд өрсөлдөөн
-УРАНЫ САЛБАРТ У.ХҮРЭЛСҮХ, С.БАТБОЛД, С.БАЯР НАР АЛЬ УЛСЫГ ТӨЛӨӨЛДӨГ ВЭ?-
Хар тамхичид цагаан нунтгийн төлөө нүдээ өгөхөөс буцдаггүй бол дэлхийн том гүрнүүд ураны шар нунтгаас болоод дайтахад ч бэлэн байдаг. Дэлхийн эрчим хүчний салбар түүхий эдээр өлсөхийн хэрээр сансар огторгуйг эзэмших хүсэл бий. Энэ бүхний гол зангилаа бол уран юм. Ямар ч хамаагүй аргаар ураны нөөцтэй болох зорилготой том гүрнүүд хөгжил буурай орнуудын ураны ордуудыг цөлмөж байгаа билээ.
Дэлхийн ураны батлагдсан нөөц арван сая тонн гэдэг бол Монгол Улсын таамаг нөөц 1,4 сая тонн гэсэн тооцоо байдаг аж. Хэрвээ энэ тоо хайгуулаар баталгаажих юм бол Монгол Улс ураны нөөцөөрөө Австрали, Казахстан, Канад, Өмнөд Африк, Намиби улсын дараагаар орно. Одоогоор манайд батлагдсан ураны цэвэр нөөц 60-70 мянган тонн гэдэг. Дэлхийн зах зээл дээр 400 грамм ураны шар нунтаг 55 ам.доллараас эхлэн өсч байгаа аж.
УЧИР БИТҮҮЛЭГ БАЙСАН УРАНЫ УУРХАЙ
“Соц” нийгмийн үед ураны нөөц, олборлолтын тухай мэдээлэл хомс байдаг байв. Эрх баригчид маш хортой, аюултай гэхээс гадна “Ураны уурхай руу ойртвол үхнэ шүү” гэж байнга айлгадаг байлаа. Энэ айдас өнөө ч арилаагүй учир уран, атомын цахилгаан станц гэдэг үгнээс одоо хүртэл жийрхэнэ. Хүмүүсийн ой тойнд ураны орд гэхээр Чернобылийн осол, Хирошимагийн бөмбөгдөлт санаанд буудаг юм шиг байна лээ.
Монгол Улсын ураны нөөцөд оросууд хамгийн түрүүнд хуруугаа дүрсэн гэдэг. Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа Дорнод аймгийн Баяндун сумын нутагт байрлах Мардайн голын ордыг ашиглаж эхэлсэн аж. Германы армид бууж өгсөн А.Власовын цэргүүд Дорнодод уран олборлож байгаад бүгд үхэж үрэгдсэн гэдэг. 1980 он хүртэл нууцын зэрэглэлтэй байсан энэхүү уурхайгаас хоёр сая тонн уран олборлосон, олборлохоор зэхсэн гэх яриа бий.
Өнөөг хүртэл 250 метрийн гүнд хийгдсэн 20 туннель бүхий уурхайн зам харгуй, түрдэг тэрэг, гэрэл цахилгаан музейд байгаа мэт хадгалаастай. Гэрэл цахилгаан нь хүртэл асч байна гэсэн. Өдгөө атомын цахилгаан станцтай томоохон гүрнүүд Мардай болон Дорнодын уул талд байгаа ураны ордуудын төлөө тэмцэлдэж байгаа аж. “Соц” нийгмийн үед энэ мэт нууцлаг ураны ордууд ажиллаж байсан гэх ул мөр бий. 1990 оноос хойш ураны ордын нэр хүнд, үр ашгийг мэдсэн улстөрч бол Н.Энхбаяр юм.
2007 онд Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр цөмийн энергийн комисс гэдэг эрдэм шинжилгээний байгууллагыг яам болгохоор шийджээ. Тухайн үед эрдэмтэд “Яам байгуулахаар улс төрийн хараат байдалд орчихно. Тийм учраас улс төрийн хараат бус Цөмийн энергийн газар байгуулъя” гэсэн санал гаргасан байна. Эндээс хамаг булхай луйвар, авлигын наймаа үүсэн бий болсон аж.
Тэр онд Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр Франц улсад очиход өндөр хэмжээний угталт болжээ. Английн хатан хаан, АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн хэмжээнд өндөр харуул хамгаалалт, хүндэт харуултай хүлээн авав. Францын сонин хэвлэлүүд ихэд гайхан, Монголын хэвлэлүүд Н.Энхбаярыг дэлхийн хэмжээний улстөрч болсныг магтан бичиж байлаа. Үнэн чанартаа бол хөшигний цаана ураны тусгай зөвшөөрлийн талаар яриа болж байсан аж.
1997 онд орж ирсэн Францын төрийн өмчит “Арева” групп ураны хайгуулын 28 ширхэг тусгай зөвшөөрөл эзэмшдэг бөгөөд Дорнод, Сүхбаатар, Дорноговь аймгуудад 14100 ам км газрыг хамардаг байна. Аливаа нэг ураны ордын тусгай зөвшөөрөл авахад ар талд тухайн орны Засгийн газар, төрийн өмчит компаниуд байдаг аж. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр Францын талд тусгай зөвшөөрлийнх нь аюулгүй байдалд баталгаа өгөн гарын үсэг зурсан гэнэ.
ОХУ-ЫН ЕРӨНХИЙ САЙД В.ПУТИНЫ ЗУРГААН ЦАГИЙН АЙЛЧЛАЛЫН ЗОРИЛГО
Ямартай ч Монгол Улс ураны нөөцийг энхийн зорилгоор ашиглах, боловсруулах төрийн бодлого баримталж байв. Өөрөөр хэлбэл цөмийн зэвсгээр хөөцөлдөх улс орнуудад уран нийлүүлэхгүй байх үүрэг хүлээсэн аж. Технологийн дэвшилттэй Японоос гадна АНУ, Франц, БНХАУ, Канад улсадтай хамтран ажиллах бодолтой байв. Гэвч Оросын талыг илт баримталдаг тухайн үеийн Ерөнхий сайд С.Баяр Цөмийн энергийн газрын дарга С.Энхбат нар Монгол-Оросын хамтарсан “Дорнод уран” компанид олон тооны тусгай зөвшөөрөл өгсөн байдаг аж.
Гэвч оросуудын ураны салбарт дангаараа ноёрхох, эзэмших гэсэн сонирхол зогссонгүй. ОХУ-ын Дум болон “Росатом” групп ил далд бусад ордуудын хувийг авах гэж ажиллаж байв. Оросууд зарим нэг орны тусгай зөвшөөрлийг шууд булаахыг тулгаж байлаа. 2009 онд ОХУ-ын Ерөнхий сайд В.Путин Монгол Улсад зургаан цаг айлчлах үеэрээ “Монгол Улстай ураны салбарт хамтран ажиллах болсноо” мэдэгдсэн юм. Тэрбээр дэлхий нийтэд “Монгол Улсын уран манайх шүү” гэсэнтэй ялгаагүй байв.
Үүний дараагаар С.Баяр, Цөмийн энергийн газрын дарга С.Энхбат, “Монгол З000″ компанийн захирал Ц.Соёмбо тэргүүтэй нөхдүүд оросуудад олон тооны тусгай зөвшөөрөл шилжүүлж байлаа. Ц.Соёмбо гэгч нөхөр хүү Энхтөрийнхөө нэр дээр ч гэсэн олон тооны тусгай зөвшөөрөл авч оросуудад зарж ам.долларын саятан болж байв. Ерөнхийдөө бол оросууд, С.Баяр, Цөмийн энергийн газар, С.Энхбат, Ц.Соёмбо гэсэн гурвалжин хэлбэртэй пирамид үүсгэн ураны тусгай зөвшөөрлүүд урсаж байлаа.
ОРОСУУДЫН ХҮЧИРХИЙЛЭЛ
Хожим тухайн үед Монгол Улсын хууль ёсны дагуу ажиллаж байсан Канадын хөрөнгө оруулалттай “Хан Ресурс” компанийн ураны тусгай зөвшөөрлийг хүчингүй болгож оросуудад өгөхөөр боллоо. Мэдээж канадчууд Монгол Улсын Засгийн газрыг дошин дээр нь дийлэхгүй учраас олон улсын Арбитрийн шүүхэд хандсан юм. Манай тал “Хан Ресурс” компанийг хувьцаагаа БНХАУ-ын төрийн өмчит “CNNC” компанид зарах санал гаргасан хэмээн буруутгасан.
Засгийн газрын төлөөлөл “Канад улсын хөрөнгө оруулалттай “Хан Ресурс” бол жижигхэн копани” хэмээн тайлбар хийж байлаа. Үнэн чанартаа бол Гурван булаг, Эмээлт давааны ураны ордод хөрөнгө оруулалт хийсэн “CNNC” компани хувьцааг нь худалдан авах санал тавьсан юм билээ. Тэгээд зараа ч үгүй хувьцаа шүү дээ. Монгол Улсын Засгийн газар хүнийг өмссөн зүүснээр нь ялгаварлаж байгаа мэт “Хан Ресурс” компанитай гэрээ байгуулсныхаа дараа хөрөнгө, бэл муутай гэснээс үзвэл шударга наймаа хийж чадахаа байж дээ.
Канадын “Хан Ресурс” компанийн шүүх хурал С.Батболдын Засгийн газар хүртэл үргэлжилсэн аж. Өмгөөллийнх нь хөлсөнд хүртэл тэрбум тэрбумаар мөнгө төгрөг цацаж ялахын тулд том гүрнүүдтэй тохироо хийсэн сураг ч байдаг юм. Энэ бүхний ард оросуудын сонирхол тодоос тод гэрэлтэж байлаа. Үүний нэг жишээ гэвэл 2009 онд төрийн өмчит “Мон-Атом” компанийн захирал Р.Бадамдамдин “Хан Ресурс” компанийн тусгай зөвшөөрлүүдийг сэргээж орхижээ.
Тэрбээр тусгай зөвшөөрөл сэргээх эрх мэдэл бүхий албан тушаалтан биш байсан бололтой. Тэр ч бүү хэл долоо хоногийн дотор тусгай зөвшөөрлүүдийг нь буцаан олгоно гэсэн гэрээг хийчихсэн байлаа. Тусгай зөвшөөрлөө авахын тулд хэдэн тэрбум төгрөг төлөхөд бэлэн байсан “Хан ресурс” компани тусгай зөвшөөрлөө авах болсноо дэлхийгээр нэг цацаж орхив.
Энэ мэдээ гараад цаг ч болоогүй байхад ОХУ-ын Засгийн газар баруун таван аймгийн цахилгааныг тасалж орхисон юм. Оросууд дургүйгээ хүрэхээр юу ч хэлэлгүй шатахууныхаа үнийг нэмэх, цоргыг хаах арга хэмжээ авдаг арга барилтай. Шадар сайд Н.Алтанхуяг Цөмийн энергийн газрын дарга Ц.Энхбатыг дуудан “Хан Ресурс” компанийн тусгай зөвшөөрлийг сэргээж орос ах нарын сэтгэлд юм хийчихлээ” гэж жижгэрлээ.
Ерөнхий сайд Сү.Батболд “Хан Ресурс” компанийн тусгай зөвшөөрлийг яаралтай цуцлахгүй бол оросууд цахилгаан өгөхгүй нь ойлгомжтой. Тэгэхээр нэн даруй “Хан ресурс” компанийн тусгай зөвшөөрлийг цуцалж мэдээллийн бүх сувгаар цацъя. Тэгэхдээ Засгийн газар бус Цөмийн энергийн газар тусгай зөвшөөрлийг нь цуцалсан нь дээр” гэсэн шийдвэрт хүрсэн байна. Энэ үеэс эхлэн С.Батболд ураны тусгай зөвшөөрөлд донтож эхэлсэн гэхэд болно.
Үргэлжлэл бий
Т.ЦОГТ-ЭРДЭНЭ
Тус мэдээллийг бусад хэвлэл мэдээллийн байгууллага хуулбарлан нийтлэхийг ХАТУУ хориглоно.
ӨДРИЙН СОНИН-МЭДЭЭ.МН
URL:
