Арслан Х.Мөнхбаатар түрүүлж, Заан Ч.Санжаадамба тавын даваанд унана
Говь-Алтай аймгийн “Хан-Тайшир” бөхийн дэвжээг УИХ-ын гишүүн Ж.Энхбаяр, Ц.Дашдорж нар ивээн тэтгэдэг.Тордлого сайтай учраас жигдхэн тамирчидтай баг гэхэд болно. Улсын гарьд Н.Ганбаатар, Ж.Бат-Эрдэнэ, заан Б.Соронзонболд, улсын начин Ду.Батбаяр, Д.Лхагвадорж, Л.Гантулга нарын тэргүүтэй бөхчүүд бий. Нэг их насаар зөрүүгүй энэ багийн гол тоглогч бол улсын гарьд Ж.Бат-Эрдэнэ юм.
Хурц дайчин барилдаантай энэхүү гарьд цол нэмснээс хойш зузаарч хэн баргийн бөхөд бярдуулахаа байсан аж. Түүнтэй очиж барилдах бөхчүүд тодорхой. Хөвсгөлийн Ц.Содномдорж, Архангайн Ч.Санжаадамба, заан М.Өсөхбаяр, начин Т.Өсөх-Ирээдүй нартай хүч үзэх магадлалтай.Улсын гарьд Н.Ганбаатар арслан цолны төлөө зүтгэх хэдий ч урт хөл нь эзнээсээ урваж сөхөрчихдөг гэмтэй.
Эдний багаас аймгийн хурц арслан Б.Суманчулуун улсын цолонд зүтгэнэ. Аймгийн цолтой хэрнээ улсын начин, зааны хэмжээнд барилддаг бөх. Говь-Алтай аймгийн бөхчүүд амь амиа бодоорой гэсэн уриатай учир нэг нэгнээ цолонд хүргэх “кран” байхгүй л болов уу. Сэлэнгэ аймгийн Мандал харьяат улсын арслан Г.Эрхэмбаяртай цуг бөхийн спорт хөл тавьсан хүн бол улсын начин Ду.Батбаяр юм.
Аймгийн заан цолтойдоо “Зааны тугал” хэмээн нэрлэгдэж байсан Ду.Батбаяр заал танхимын барилдаанд одтой гэж жигтэйхэн. Гэтэл улсын наадмын дөрөв, тавын даваанд хүрэлгүй өнхрөөд өгчихдөг аж. Түүнийг нэг л өдөр улсын арслан Гунаажавын Эрхэмбаяр шиг задраад ирэх болов уу гэсэн хүлээлт байдаг . Гэвч түүний барилдааны амжилт жилээс жилд жигдхэн буурч байгаа билээ.
Говь-Алтай аймгийн багаас дутуугүй хүчирхэг баг тамирчидтай бол Сэлэнгэ аймаг. Нэгэн үе “Боохой Данзангаа бяртай л гэнэ. Бордооныхоо морьдыг хурдан л гэнэ” гэж шоолуулж явсан Сэлэнгэчүүд Хэнтий, Дорнод, Сүхбаатар, Дорноговь, Өмнөговь,Дундговь аймгуудыг бодох юм бол хүчтний өлгий болжээ. Сэлэнгэ аймгаас цээжний бяр нь түрсэн улсын арслан Г.Эрхэмбаяр тэргүүтэй бөхчүүд зодоглоно.
Эдний багаас үзүүр түрүүнд хүрэх бөх байхгүй болов уу. Харин улсын харцага Т.Өсөх-Ирээдүй заан цолны “заамдалцах” биз. Улсын начин Чотонгийн Баянмөнх гэдэг өндөр залуу бий. Завхан аймгийн харьяат улсын гарьд М.Баяржавхлангийн араас заламжлах ухаанаараа бус биеэрээ барилдах шинжтэй билээ. Сэлэнгэ аймгийн харьяат аймгийн хурц арслан Б.Одгэрэл бас л цолны төлөө барилдана.
Даян аварга А.Сүхбатаас хойш Төв аймгийн бөхчүүд сураг чимээ алдарсан. Найдвар болсон улсын харцага Ө.Даваабаатар нь заалны барилдаанд эсвэл чанга унана.Үгүй бол чангаар шидүүлж харагдах юм. Гэхдээ Төв аймгийн Баянхангай сумын харьяат Б.Батмөнх, аймгийн арслан Ч.Батчулууныгаа харах болов уу . Ширээлсэн ат шиг бие хаатай, хэрнээ ширхэг чулуунд нь бүдчээд уначих аймгийн арслан Ч.Батчулуун цол авдаг болов уу.
Улсын начин Ж.Отгонбаярт нь од гийвэл тав давж мэднэ. Гэхдээ аз гэдэг тэр болгон дайраад байдаггүй биз. Өмнөговь, Дундговь, Хэнтий, Дорнод, Сүхбаатар аймгаас үзүүр түрүүний бөх ярих нь зохимжгүй. Харин Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай сумын харьяат аймгийн арслан А.Алтанхуяг, Сүхбаатар аймгийн Онгон сумын аймгийн арслан Шарын Мөнгөнбаатар нар улсын цолонд хүрвэл өндөр амжилт юм.
Харин улс төр, бизнес дагаад ч тэр үү Өмнөговь аймгаас улсын цолтой бөх төрөх болсон. Үүнийг орон нутгийн “Таван толгой” ХК-тай холбон тайлбарладаг билээ. Говийн аймгуудад горьдлого төдий бөхчүүд байхад Булган аймаг бол бөхийн өлгий юм. Даншгийн их аваргуудыг нь нэрлээд байх боломжтой. Эдний галыг мэдээж улсын гарьд И.Доржсамбуу ахлаж гарна.
Улсын заан М.Өсөхбаяр, Д.Баасандорж өсөх идэр начин Ц.Цогтжаргал, И.Ёндонсамбуу, улсын начин Э.Энхбат, С.Дэлгэрбат, аймгийн арслан Сүмбээ, Б.Бат-Эрдэнэ нар бий. “Гоё халиун” гэдэг шиг “Гоё Отгоо” гэдэг залуу бий. Бие галбир, гараа дэвээ сайтай аймгийн арслан А.Отгонбаатарыг ингэж нэрлэдэг аж. Өнгөрсөн жилийн наадмаар улсын гарьд И.Доржсамбуу Өмнөговь аймгаас начин цол төрүүлсэнд гомдоод нэг их барилдахгүй байгаа. Гоё Отгоог нутгийн ахдаа гомдоод өрсөлдөгч бөхдөө өгчихсэн ч гэх яриа байдаг аж.
Булган аймгаас дээшээ яваад барилдчих бөх бол жүдоч Э.Энхбат л болов уу. Харцага, зааны даваа хүртэл шуугиулж мэднэ. Гэхдээ улсын наадам бол “Сонгинохайрхан уулын хишиг барилдаан” биш л дээ. Тэгэхээр тийм жин багатай хүн бүтэн өдөржин зуугаас дээш жинтэй бөхчүүдтэй зууралдаж таарна. Цацаа цалгиатай, цаанаа л хийморьтой улсын заан М.Өсөхбаяр нэг л барилдаж өгөхгүй байгаа юм. Улсын арслан Бандийн Ганбаатар шиг цоорвол цоорохоор болсон бөх дөө.
Эдний галаас гарьд И.Доржсамбуу, заан Д.Баасандорж нар нутгаасаа начин төрүүлж ивээн тэтгэгч УИХ-ын гишүүн Э.Мөнх-Очирыгоо баярлуулах болов уу. Булган аймгийн бөхчүүд нэг иймэрхүү барилдах болов уу гэсэн таамаг байна. Харин Завханы бөхчүүдээс улсын гарьд М.Баяржавхлан начин цолтон түрүүлж шинэхэн начин Ширбазарын Жаргалсайхан нь гурав дөрвийн даваанд унаж мэдэх юм.
ЭНЭ ЖИЛИЙН ТҮРҮҮ БӨХ ХЭН БЭ?
Залуу аварга С.Мөнхбатын хувьд багийн дэмжлэг сайтай. Улсын арслан Б.Ганбат, улсын харцага Ө.Бат-Орших нар коридор гаргаад өгвөл түрүүлэх нь тодорхой. Увс аймаг хэзээнээсээ нааш багийн тоглолт сайтай. Тийм учраас байнгын бэлтгэлтэй С.Мөнхбат аваргыг түрүүлнэ гээд хэлчихэд Сүхбаатар, Дорнод нутгийн бөхчүүд лав ундууцахгүй болов уу.
Хоёрдугаар хувилбар бол Хөвсгөл аймгийн бөхчүүл эвсэж чадваас Х.Мөнхбаатар түрүүлж, харцага Ц.Содномдорж заан болох магадлалтай. Хамгийн гол нь харцага Ц.Содномдорж тунах барилдаанд хэн хэн гэдэг “дайсны цэргийг” нугаслаж өгнө төдий чинээ арслан Х.Мөнхбаатарт түрүүлэх магадал өндөрсөх магадлалтай юм. Тэгээд Х.Мөнхбаатар хэмээх хүү 20 настайдаа улсын цолны босго алхсанаас хойш олон жил өнгөрсөн байна. Түүний хувьд улсын аварга гэдэг цолны төлөө уйгагүй бэлтгэл сургуулилт, дэг жаягаас суралцаж байгаа нэгэн.
Нийт үзэгчдийн хамгийн их харж байгаа бөх бол Архангай аймгийн Хашаат сумын харьяат улсын заан Ч.Санжаадамба. Геннисийн номд бүртгүүлэх 6016 бөхийн барилдаанаас хойш амжилт нь эрс унасан. Бөхчүүд их сүсэг бишрэлтэй улс. Тэр утгаараа улсын наадмаас өмнө унааныхаа тоог гүйцээх гэж байж мэдэх юм. Гэхдээ л эрсдэл ихтэй. Унаган барилдааных нь хэв маяг өөрчлөгдсөн Ч.Санжаадамбыг дөрөв, тавын даваанд унана гэж ам гаръя.
Монгол бөхийн таавар үргэлжийн мөнх будилж ирсэн. Тийм учраас тав, арван саяын бооцоотой бөхийн таавар явагддаг. Шөвгийн дөрвөн бөхийг зөв таагаад таван саяыг ав гэдэг шүү дээ. Сэтгүүлч миний бие өөрийн өнцгөөс үзүүр түрүүний бөхөд аварга С.Мөнхбат, арслан Х.Мөнхбаатар хоёрын аль нэгийг нэрлэж байгаа юм. Хүн бүхэн өөрийн хүндэлдэг, хардаг бөхтэй. Эцэст нь өгүүлэхэд таны хайрладаг, барилдааныг нь шимтэн үздэг тэр бөх түрүүлэх болтугай гэж дундыг барин өгүүлмүү.
Т.ЦОГТ-ЭРДЭНЭ
URL:
