Эхлээд эх орондоо албаа хаагаад ир дээ

Энэ удаагийн улс тө­рийн сон­гуульд 11 нам, хоёр эвсэл өр­сөл­­дөхөөр бат­лам­жаа гардлаа. Мэдээж нэр дэв­шигч­­дээ эцэслэн тод­руулс­наар сон­­гуулийн өмнө явагддаг хам­гийн хүнд аж­лын­хаа ард гарсан гэсэн үг. Энэхүү үйл явц цаг хугацаа ихээ­­хэн авдаг, намын шийд­вэр гаргагчдын хувьд жин­хэ­нэ толгойны өвчин бай­даг тө­­дийгүй бүх намын адил­хан амсдаг зовлон билээ. Ту­хайл­бал,  эрх баригч МАН гэ­­хэд намын анхан шатны бай­­гуул­­лагаасаа санал бол­­­гогдсон 1000 гаруй хүн дот­роос шиг­шиж, эцэст нь санал хураалтын зарчмаар УИХ-ын сонгуульд намаа төлөө­лөн өрсөлдөх шил­дэг 76 нэр дэв­шигчийг тод­руул­сан хэ­мээн тус намын дар­га С.Бат­болд мэдэгд­сэн. Үнэ­хээр ч 200 шахам мянган гишүүн­тэй энэ том нам дот­роос 76 хү­нийг тодруулна гэдэг туй­лын бэрх бөгөөд дарамттай ажил биз. МАН энэ удаагийн сон­гуульд ахмад, дунд, за­луу үе гэсэн гурван үеийн төлөөл­лүүдээсээ эн тэнцүү хувиар нэр дэв­шүүл­жээ. Тус на­мын багт энэ удаа пар­ла­ментын 35 гишүүн, Засгийн газ­рын 19  гишүүн, сайд, дэд сайд, мөн янз бүрийн төвш­ний намын удир­дах ажилт­нуу­дын дотроос шиг­шигд­сэн 11 хүн, бизнесийн сал­ба­раас долоон хүн, төрийн бус байгууллагын төлөөл­лүү­­дээс гурван хүн тус тус дэв­шүүл­жээ.  Тэдний дотор ака­­де­мич, доктор, профес­сор цолтон 12, генерал, хө­дөл­мөрийн баа­тар, Монгол Ул­сын аварга, гавьяат цол­тон 11 байна. Эмэг­тэй­чүү­дийн хувьд 10-ыг нь намын лис­тээр, зургааг нь той­рогт нэр дэв­шүү­лэхээр бат­лам­жиллаа.

Нэр дэвшигчдийг чанар чансаа­гаар нь авч үзвэл на­муудын нэр дэвшигчдээс төрд зүтгэсэн түүх, ачаа дааж явсан туршлага, эзэмшсэн эрдэм чад­вар, мэдлэг бо­ловс­­ро­лоо­роо хамгийн хү­чир­хэг нь  эрх баригч МАН, сөрөг хүчин АН хоёрын дэв­шүүл­сэн багууд байна. Аль ч талаас нь харсан тус на­муу­дын баг жин дарж бай­гааг ажиглагчид санал нэгтэй дүгнэж байгаа юм.

Энэ удаагийн сонгуульд эхнээс нь түрэмгийхэн “үзэж” байгаа өөр нэгэн баг бол ши­нээр байгуулагдсан МАХН, МҮАН-ын шударга ёс эвсэл юм. Тэдний нэр дэвшигчдийг Н.Энх­баяр, Ч.Улаан, О.Чу­луун­­бат, М.Энх­сай­хан, М.Со­­но­м­пил, Д.Тэр­биш­дагва на­рын улс төрийн хуучин тог­лог­чид тэр­гүүлжээ. Энд тэн­дээс цуглуул­с­ан, эрээ­вэр ху­раа­вар тус баг дотор эцэг хүүх­­дүүд хоёр гурваараа нэр дэвш­сэн нь улс төрийг гэр бүл­жүүлсэн, хэ­тэр­­хий сайн дур­жуулсан гэх шүүмжлэлд өр­төж байна. Зөвхөн намын жаг­­саалтад гэхэд Н.Энхбаяр өөрөө нэгээр, харин хүү Э.Бат­шуга­рыгаа зур­гаад эрэм­­­бэлүүлжээ. Энэ бол ахиад л нэг хүний даран­гуй­лалд гэрээ ч бүрэн барьж ча­даагүй байж орж эхэлс­ний ил­рэл. Яаж ч бодсон Л.Эр­дэнэ­туул, Ц.Цолмон, Ц.Оюун­­­баа­тар, Ж.Батхуяг нарын хүмүүсийг улаан нялзрай Э.Бат­­шу­гарын дор эрэм­бэл­нэ гэдэг санаанд багтам­гүй явдал. Жишээ нь, Н.Энхбаяр нэгд юм бол М.Энхсайхан хоёрт зогсох нь эрүүл үзэг­дэл биш гэж үү. Энэ удаа МАХН-ынхан шаваа ч оли­г­тойхон тавьж чадахгүй, шаль­дар бульдар явахад нь ирж ханьссан М.Энхсайхан тэргүүтэй МҮАН-ын нөхдүүд­дээ үнэхээр хор­лон, ханил­гаа­­гүй ханджээ. М.Энхсай­ха­ныг  жагсаалтын хоёрт зог­соох­гүй хө­дөө рүү “хөөж” ча­даж байгаа юм бол элдвийн нэр хоч зүүн энэ лиде­рийн ба­руун гарт алхаж ирсэн М.Соном­пилыг дөнгөж сая­хан оргож гүйж ирсэн Ч.Улаа­наас дор үзэж яахин болох билээ дээ. Бүх зүй­лийг явж явж хүн ёсны харил­цаа, цаадах наадахаа бод­сон уужуу ухаалаг сэтгэл л тодор­хойл­дог шүү дээ. Жи­шээ нь, энэ багийн төлөө хэ­дэн жил гудамжинд тэмц­сэн Г.Уянгыг жагсаалтын эхний 10-т оруу­лаагүйг гайхаж ба­рамгүй. Хөх­ний­хөө сүүг дус­луулан бариг­дах хориг­дох­доо тулан үзэл­цэж ирсэн түү­нийг хөрөн­гөтэй мөнгөтэй хүмүүсийн зодооны талбарт чу­луудаж өгсөн нь бас л өөд­гүй явдал мэт санагдана. Ерөөс эрчүүд эмэгтэй нэр дэв­шигч­дийг энэ удаа илтэд басамжилж байна. Хүүхнүүд тэдний хулгай зэлгий элдэв аргаар олсон бохир мөнгөнд даруулаад л өнгөрөх вий. МАХН өөр нэгэн эцэг, хүү хоё­рыг нэр дэвшүүлсэн нь Ч.Хурц болон түүний хүү хоёр гэнэ. Эдгээр явдлууд энэ намыг ерөөс­өө гэр бүлийн компани гэж харагдуулж бай­на. Ийм явдал Монголын улс төрд эрүүл агаар хэзээ ч авчрахгүй. Ийм эз дийлсэн, дур зоргоороо гишгэсэн ави­раа Монгол төрийн алтан сэнтий­ний өмнө татаж чадах соёлгүй нөхдүү­дийг сонгог­чид өлмий дээр нь гишгээд буцаах хэрэгтэй. Бид төрийг тогтвор­жуулах, парла­мен­тыг мэргэшүүлэх, улс орныхоо хөгжлийн бодлогыг шат ша­таар ахиулахыг хүсч бай­гаа боло­хоос хэдэн амбиц­тай айлуудыг эхнэр хүүхэд­тэй нь эрхлүүлэх гэж сон­гууль хий­дэггүй. Манай мон­гол­чууд эрт дээр үеэс ийм хэтэрсэн ямба, хэтийд­сэн шунал хоё­рын хоншоор дээр хөө түр­­хээд буцаадаг чанга бодол­той улс байсан. Одоо тэр дарх­­лаагаа сэргээх цаг болжээ.

Зүй зохисгүй гэж хэлэхэд багадам өөр нэгэн жишээ байна. Тус эвслээс нэр дэв­шиж буй Их сургуулийн багш С.Авирмэд, С.Нарангэрэл нар тө­рийн албаны ажлаа 2012 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс “өгөх” байсан ч өгөл­гүй­гээр нэр дэвш­сэн талаар ажиг­­лаг­чид гайхан хэлэлцэж байна. Тэр бүү хэл С.На­ран­­гэ­рэл багш гэхэд эрх баригч МАН-ын гишүүн төдий­гүй бүр Бага хурлынх нь ги­шүүн юм байна. Гэвч тэрбээр энэ намаас гарах өргөд­лөө өгөл­гүйгээр өөр намын нэр дээр сонгуульд өрсөлдөж яваа нь бөхчүүд хийгээд зо­хио­лын дуучныг тойрсон хо­шин явдлуу­даас илүү ойл­гомж­гүй харагдана. Ийм сон­гогчдын ой санамжийг илт басамжилсан явдлууд олон гарч байна.

Монгол Улсын Үндсэн хуульд 25 нас хүрсэн Монгол Ул­сын иргэн улс төрийн сонгуульд өрсөлдөх эрхтэйг хууль­чилсан байдаг. Тэгвэл шинэ хуулиар 27 хүрсэн, цэр­­гийн алба хаа­сан эрэг­тэйг улс төрийн сонгуульд нэр дэв­ши­хийг хуульчилжээ. Гэтэл Н.Энх­баярын хүү Э.Бат­шугар цэргийн алба хаагаагүй. Хуулийн дагуу дүй­­цүү­лэх албаар шийдэх ёстой ч энэ асуудал цэрэг тат­лага явагдаж дуус­санаар хаагдсан гэх… Ийм шүүмж­лэлүүд гадуур салхины хур­даар түгэж байна. Гэвч эрх танхи байлаа байлаа гэхэд эцэг шигээ дунд хуруу муруу, “п…” үсэг мүсэг болохгүйгээр хуу­лийн дагуу асуудлаа зохи­цуу­лах биз ээ.

Дараагийн нэгэн шуу­гиан МАХН-ын дарга Н.Энх­­бая­­рыг нэр дэв­шиг­чээр бүртг­эхээс түр та­т­галз­сан хариуг Сон­гуулийн ерөн­хий хорооноос гаргасан явдал болоод байна. Н.Энх­баярт хол­богдох хэргийн шүүх хурал өнөөдөр Сүх­баа­тар дүүрэгт болох юм. СЕХ-нд нийс­лэлийн проку­рор болон Сүх­баа­тар дүүр­гийн шүүхээс шүүх ажил­ла­гаа эхэлсэн уч­раас Н.Энх­бая­рыг нэр дэв­шиг­чээр бүртгэхгүй байхыг хүссэн бичгийг СЕХ-нд хүргүүлсэн байна. Тиймээс СЕХ-ны өчигдрийн хурал­­даа­наар хэлэлцээд Н.Энх­баярыг бүртгэх эсэхийг түр хугацаагаар хойш­луул­жээ. Одоо бас л хараал за­нал, үнэн худал хоол сойлт болох байх даа гэж хүмүүс ярьж байна. Зарим нь бүр ма­най экс энэ удаа хоёр зэрэг дунд хуруу гозойлгоод л асууд­лыг шийднэ биз дээ гэж хошигноно. Ингэтлээ замарч зам­бараагүйтэх гэж дээ. Ичих ч багадах үе ирдэг ажээ.

Хоёр хоногийн өмнө Сон­­гуу­лийн ерөнхий хороо ху­рал­даж, УИХ-ын 2012 оны сонгуульд оролцохоо албан ёсоор илэрхийлсэн 13 нам, эвс­лээс тойрогт нэр дэвшигч­дээс бусад нэр дэвшигчийг бүртгэх эсэх асуудлыг хэлэлц­лээ. Уг хуралдаанаар бүх нэр дэв­шигчидтэй хол­боо­той тус хо­роонд ирүүл­сэн бичиг барим­туудыг үнэн зөв, гүйцэд эсэх, нэр дэв­шүү­лэх үйл ажиллагаа хуулийн дагуу явагдсан эсэ­хийг нягт­лан шалгаж, улмаар бүртгэх эсэх асуудлыг нам, эв­сэл бүрээр нэгбүрчлэн хэлэл­цэж шийд­­вэрээ гаргасан бай­на. Ин­гээд хуульд заасан болзол, шаард­лагыг хан­­­гаа­­­гүй гэх үн­дэс­лэ­лээр Мон­го­лын Уламж­­­лалын нэгдсэн нам, Эх орон нам, Монголын социал демок­рат нам, Эрх чөлөөг хэрэгжүүлэгч нам, Хөгж­лийн хө­төлбөр зэрэг намуу­дын той­­рогт нэр дэвшигчдээс бу­сад нийт нэр дэвшигчдийг бүрт­­гэ­хээс татгалзсан шийд­­вэ­рийг гаргажээ. Мөн зарим нэр дэв­шигчийг тө­рийн алба­наас болон ажил, албан ту­шаа­лаасаа чөлөөлөгдсөн тухай шийд­вэр, өр төлбөргүй болох ту­хай эрх бүхий бай­гуул­лагын тодорхойлолтоо ирүү­­лээ­гүй  тул  бүртгэхээс татгалзжээ.

Ямартай ч эрх бүхий бай­­гуул­ла­гаас тодорхой хү­мүүст ил далд утгаар хуульт ёсны дагуу асууд­луу­даа шийд­­вэр­лүүлчихээд өрсөл­дөөнд оро­хыг “ан­хаа­руул­лаа”. Зари­мыг нь шүүхийн асуудлаа цэг­­цэл, заримыг нь төрд хашиж байсан албаа өгдөг гори­моор нь өг, зари­мыг нь эх­лээд эх орондоо албаа хаачихаад ир дээ гэж аядуу­хан “гуйсан” хэрэг. Одоо ма­най хууль сахиу­лах төрийн байгууллагууд хү­сээд ч хана мөргөдөг, аргадаад ч алга­ны амт үздэг, гуйж гувшаад, элдэв гар хуруу оролцоотой до­ромж­­л­ол амсаад л бүлтгэнэж зогсдог болсон шүү дээ. Тийм боло­хоор би “гуйлт” хэмээн он­цолж байгаа хэрэг юм.