Монголчууд сонгуульд саналаа өгч сурсан ард түмэн шүү

Эхлээд нэг зүйлийг хэлье. Сон­гуулийн дараа заавал нэг “юм” бол­но гэж жижиг улс төрийн хүч­нүүд, жижиг улстөрчид даамай ярьцгаах боллоо. Түүнийгээ хувьс­гал энэ тэр ч гэх шиг. Зарим нь ч бүр “Зэвсэгт тэмцэл хийхээс өөр аргагүй” гэж ил цагаан ярих болжээ. Үүгээрээ нийгмийн сэтгэл зүйг бэлдээд бай­на гэж өөрсдийгөө ойлгоод байгаа юм уу, хаашаа юм. Ийм юм гэж байх­гүй. Сонгуулийн дараа буруу сол­гой юу ч болохгүй, зөвхөн наа­дам л болно. Морь, бөх, сур, олим­поо яриад дэлгэр жаргал­тай зун цагтайгаа золгоно. Ер нь ч тэгээд монголчууд сонгуульд сана­лаа өгч сурсан ард түмэн шүү. Ганцхан эрх баригчид л урьдын сонгуулиудаар луйвар хийчихдэг байсан боло­хоос биш. Гэхдээ энэ удаагийн сонгуулиар эрх баригчид ахиад луйвар хийж магадгүй гэсэн хар сэр ард түмний дунд бол бай­гаа. Да­хиад царцааны нүүдэл явчих вий гэсэн хардлага. Яагаад гэвэл ХЗДХ-ийн сайд Ц.Нямдорж, УБЕГ-ын дарга Л.Амарсанаа нар “Цахим үнэм­лэх сонгуулийн өмнө яагаад ч ам­жихгүй болсон. Дээр нь одоо ашиг­лаж буй иргэний үнэм­лэхийг дахин хэвлэх боломжгүй боллоо. Тэгэ­хээр цагаан хуудсаар санал өгүүлнэ” гэж ярих болсон нь ард тү­мэнд ийнхүү эргэлзээ тө­рүүлж бай­гаа юм. Иймэрхүү цагаан хуу­дас, лавлагаа мэтийн цаасаар санал өгүүлээд эхлэхээр л хуучин ху нар буюу өнөөдрийн МАН-ынхан луй­вар хийж гаршсаныг ард түмэн мэддэг болчихож. “Бид луй­вар хийнэ. Тэгээд ард түмэн босч мэд­нэ” гэсэн урьдчилсан гаргал­гаа­гаар л МАН-ын дарга нар “Сон­гуу­лийн дараа заавал нэг юм бол­но” гэж нийгмийн сэтгэл зүйг жижиг на­муу­даар бэлдүүлээд бай­гаа юм бо­лов уу. МАН-ын дээрх хоёр эрх­мийн ярьснаар цагаан хуудас энэ тэрхэнээр санал өгүү­лээд эхэл­бэл аюул болж мэднэ гэсэн Үүл баат­рын айдас оргүй хоосон ч биш юм. Гэхдээ ийм байдалд хүргүү­лэхгүй хэмээн АН үзэж тарж байна. Үнэн­дээ тэр бүтэхгүй болсон гээд бай­гаа цахим үнэмлэхийг нь үйлд­вэрлээд Улаан­баатар, Эрдэнэт, Дар­ханы иргэ­дийн саналыг өгүү­лэх боломж дүүрэн байгаа юм билээ. Мон­голын хүн амын нягтар­шил энэ гурван хотод их, бараг дийлэнх нь. Энэ боломжийг МАН-ын­хан ерөө­сөө ашиглахыг хүсэх­гүй, авч хэлэл­цэхгүй байгаа юм билээ. Бүр санаа­тайгаар энэ асууд­­лыг саар­магжуулж, өөдөөс нь лав­лагаа, цагаан хуудас ярих болж. Энэ үйлдлийнх нь төлөө ХЗДХ-ийн сайд Ц.Нямдоржийг огц­руулах МАН-ын гишүүдийн санал дээр АН цахим үнэмлэх­жүүлэх ажлыг саа­туулсан гэсэн үндэс­лэ­лийг оруул­сан аж. Гэвч хуучин ху нар сайдаа аваад л үлдсэн. Цаад санаа нь ерөөсөө л сонгуулийн санал ху­раал­тыг уламж­лал ёсоор  луйвар­дах ажил. МАН-ынхан олон­хио­роо түрж ийн­хүү улайрсан учир аргаа барсан АН-ынхан нэгэн то­дор­хой саналыг тэдэнд тавьжээ. “Танай нам цахим үнэмлэхээр санал өгүү­лэхгүй юм байна. Цахим үнэмлэх унших машин гадаадаас ирчихсэн байгаа. Энэ машин дан ганц үнэм­лэх уншихгүй, хурууны хээ давхар уншина. Иргэд хуучин иргэний үнэмлэхээрээ санал өгөх­дөө дав­хар хурууны хээгээ уншуу­лах ёстой” гэжээ. Үүнийг МАН-ынхан шууд эсэргүүцсэн байна. Гэвч АН-ынхны шахалт шаардлага, сайд, дарга нарыг нь огцруулах асуудал босгосон зэрэг үйл явцаас шалт­гаалсан юм болов уу даа, сүүлийн мэдээгээр хуучин ху нар нөхцөл байдалд арай өөрөөр хандах төлөв­тэй болсон сурагтай.

Өчигдөр саарал ордноос дуулд­­­­сан чимээгээр бол МАН-ын бүлэг “Иргэдийг давхар хурууны хээ­­гээр нь санал өгүүлсэн ч яахав” гэж ам алджээ. Дээр нь тэд өнөөд­рийн байдлаар иргэний үнэмлэхгүй бай­гаа 14 мянган иргэнийг цахим үнэм­лэхжүүлье гэсэн АН-ынхаа саналыг хүлээн авч болох юм гэж ярьц­гаасан байна. 14 мянган иргэ­нийг цахим үнэмлэхжүүлж болно гэсэн нь өөрөө Монгол Улсын 1.953.093 иргэний цахим үнэмлэ­хийг хэвлэх боломжтой байжээ гэд­гийг илэрхийлсэн хэрэг юм. Цахим иргэ­ний үнэмлэх хэвлэх үйлдвэ­рийн байрны засвар, тохи­жил­тын ажлыг аль эрт дуусгасан байдаг юм. АНУ-ын “Датакарт” компаниас үнэм­лэх хэвлэх “MX 6000 ТМ” мар­кийн машинуудыг оруулж ирж хол­богдох нууцлалын төхөөрөм­жийг угс­ран, серверүүдийг суури­луулж, тур­шилтыг аль эрт хийчих­сэн юм билээ. Хэвлэх нэг машин гэхэд нэг иргэний үнэмлэ­хийг гур­ван секун­дэд хэвлэх, өдөрт 20 цаг хоёр ма­шин ажиллалаа гэхэд 48000 иргэ­ний үнэмлэх хэвлэх боломжтой бай­сан нь сонгууль өгөхөөс аль эрт хэв­лэчих боломж­той байсны жи­шээ юм. МАН-ынхны хувьд хамгийн ихээр гул барьж ярьсан бэлдэц нь огт байхгүй биш тодорхой нөөцтэй бай­гаа нь 14 мянган иргэнд цахим үнэмлэх олгоё гэсэн АН-ын сана­лыг дэмжиж байгаагаар нь илэр­хийлэгдэж байна. АН-ынхан хүн ам хамгийн ихээр төвлөрсөн Улаан­­баатар, Эрдэнэт, Дарханы иргэдийг ядаж цахим үнэмлэх­жүүлж болно. Сон­гуулиар элдэв луйвар энэ гурван хотод ядаж гарахгүй шүү дээ гэсээр байгаа юм билээ. АН хамтарсан Засгийн газарт орж, намын дарга Н.Алтан­хуяг нь Тэргүүн шадар сайдын харьяандаа УБЕГ-ыг авч ажил­ласны хамгийн том гавьяа магадгүй иргэн нэг бүрийн бүртгэл мэдээл­лийг нарийвчлан гаргаж, цахим­жуулж, сонгуулийн луйвар гаргах­гүй байх бүх алхмыг хийсэн ажил байсан байх. Гэвч энэ ажил нь ийнхүү талаар болох магад­лалтай болчихоод байгаа юм. Ц.Нямдорж, Л.Амарсанаа хоёрын хувьд УБЕГ-ын дотоод бүтэц зохион байгуу­лал­тыг өөрчилж бужигнуулсан. Газар хэлтсүүдийг нэгтгээд, нэг гарт аваачиж хийгээд, АН-ын гарвалтай бүхнийг ажлаас нь халж сольсон. Энэ нь сонгуу­лиар луйвар хийхээр бэлдэж бай­гаа юм байна гэж ард түмэнд ойлгогдсон. Н.Алтанхуяг УБЕГ-ыг харьяандаа байлгах үедээ орон тооны ажилчдын тооны дээд хяз­гаа­рыг 707 хүнд барьж тогтоо­сон байдаг юм. Гэтэл АН хамтарсан Засгийн газраас гарч, Л.Амарсанаа гэдэг нөхөр энэ байгууллагын дар­гаар ирсэн даруйдаа энэ тоог 1288 болтол өсгөж намынхаа гишүүдээр УБЕГ-ын нэгж бүрийг дүүргэсэн билээ. Бүхэл 600 гаруй хүний орон тоог ганцхан сарын дотор бий болгож дүүргэсэн нь ямар зорил­готой байв. 600 хүний цалин хан­гамж гэхээр улсын төсөвт ямар дарамт ирэх үү, татвар төлөгчдөд ямар дарамт ирэх үү. Урьд нь 707 хүнтэй ажил явуулж болоод байсан байгууллагыг ингэх ямар хэрэг байв. Сэжиг байгаа биз. Сонгуу­лиар ажиллах үүрэг хүлээсэн хү­мүүс шүү дээ, тэрхүү 600 орон тоо­ны ажиллагсад бол. Ингэж ихээр орон тоог нэмсэн хэрнээ 2008 оноос хойш иргэний шинэ­чилсэн бүртгэл, цахим үнэмлэх­жүүлэх ажлыг өдөр шөнөгүй гардан хийсэн багийнхныг ажлаас нь хоморголон халсан нь эд саналын луйвар хийх нь гэсэн хар сэрийг улам ихээр төрүүлж байгаа юм. Үүгээрээ МАН-ынхан, намынхаа  даалгаврыг биелүүлсэн Ц.Ням­дорж, Л.Амар­санаа нар Монгол төрийн ой са­нам­жийг санаатай­гаар устгалаа гэж үзэж болох юм.

Энэ бүх бусармаг үйлдлийг ха­заар­лан зогсоохын тулд цахим үнэм­лэхээр санал өгүүлэхийн чух­лыг хаа хаанаа яриад байгаа юм. Хоёр том намын энэхүү тол­хил­цоон дээр жижиг намууд тог­лолт хийхчаан болж төр эргүүлэх юм донгосцгоох болов. Бүр хүч хэрэг­лэж, зэвсэг хэрэглэх тухай хүртэл ярьж байгаа нь хэрээс хэтэрлээ. Дайн байлдаан, зэвсэгт мөргөл­дөөн, цус… хүсэх юм мөн үү. Хэн хожиж, хэн хохирох вэ. Өнөө­дөр ард түмнийг мууд уриалаад байгаа жижиг намын дарга нар хэрэвзээ аюул нөмөрлөө гэхэд хамгийн эхэнд гадагшаа гараад зугтаах ёс суртахуунтай, бэл бэнчин­тэй хү­мүүс. Монголын ард түмэн дайн байлдаангүй 100 жил амьдарлаа. Үүнээс илүү сайхан хувь заяа гэж хаана байх юм бэ. Бүх дайн байл­даан, цус урсалт бүхэн хувийн эрх ашгаас үүдэлтэй байдаг. Нэг муу толгойлогчийн хувийн эрх ашгаас болж ард түмэн дотроо дайтдаг. Яахаараа нэг муу толгой­логчийн өм­нөөс ард түмэн цусаа урсгах ёстой гэж. Өнөөдөр Засгийн эрхэнд байхгүй, тэгсэн хэрнээ байхыг өдөр шөнөгүй мөрөөддөг, үүндээ ард түмнийг ашиглахаар оролдож буй нэг муу толгойлогчийн амыг дагаж цус урсгах хүмүүс монголчууд мөн үү. Энэ бол Мон­голын ард түмнийг дэндүү басам­жилсан хэрэг юм. Монголын ард түмэнд бүтэн 20 жил сонгуульд саналаа өгсөн турш­лага, төлөв­шил, ёс суртахуун бай­на. Битгий тэгж дорд үзээрэй жижиг толгой­логчдоо гэж хэлэх хүмүүс Мон­голоор дүүрэн байна. Сонгуу­лийн дараа яах вэ. Сайхан наадам­дана өөр яана гэж. Дараа нь шинэ төр засаг эмхлэгдэнэ биз.

П.ХАШЧУЛУУН