Дахиад л У.Черчиллийн заасан замаар урагшлах уу

-Намууд бэлэн мөнгөний амлалтаа “сүүдэрлэх” гэж толгойгоо гашилгаж байна-

Дэлхийн түүхэнд тодоор би­­чигдсэн улстөрчдийн нэг, Английн Ерөнхий сайд Уинс­тон Черчилль нэгэнтээ “Улс­төрч байх амархан” гэж ам алдсан гэдэг. Английг дэлхийн дай­наас харьцангуй бага хо­хи­ролтойгоор авч гарч, дэл­хийн тавцанд эзлэх байр суу­рийг нь хадгалан бэхжүүлж чад­­сан түүнийг хүндэлдэг хүн олон байдаг ч мань хүн дээр хэлсэн үгээрээ ирээдүй рүү буудчихсанаа тухайн үедээ мэдээгүй л болов уу. “Улстөрч хүн ердөө л сайхан амладаг байх хэрэгтэй. Тэгээд л болоо. Ард түмний хүсч байгаа зүйлийг амла, тэгээд сонгогдоно. Гагцхүү дараачийн сонгууль бо­лоход амлалтаа яагаад биелүүлж чадаагүй вэ гэдгээ маш үндэс­лэлтэйгээр тайлбарлаж чаддаг байх ёстой” гэсэн мань хүний сур­гаалийг хожим олон ч улстөрч “гол зарчим” болгож ажилласан биз. Монгол оронд, бидний “нам, улс­төрчид” гэж нэрлээд байгаа хэсэг бүлэг хүмүүсийн бөөгнөрөл ч бас өнгөрсөн таван сонгуульд энэ сургаалийг баримталсаар ирсэн. “Шилжилтийн үеийг цэглэнэ, амьдралын доройтлыг арилгана”, “Төрөө хямралаас гаргана, түмнээ ядуурлаас аварна” гээд л. Эцсийн эцэст ард түмэн ядуурлаас гарсан уу, гэвэл үгүй. Ядарсан ард түмэн эцсийн эцэст улстөрчдийн элдэв бусын тайлбартай л үлддэг ёс тогтчихож.

Монголд байхгүй хоёр зүйл юу вэ

Сонгуульд ялалт байгуулах хамгийн гол түлхүүр бол нийт сонгогчдын хэрэгцээ, шаард­лагад нийцсэн мөрийн хөтөлбөр бо­ловсруулж, санал болгох явдал бай­даг. Тийм ч учраас аливаа сон­гуульд өрсөлдөж байгаа улс төрийн хүчин иргэдэд аль болох байх­гүй юмыг нь амладаг би­чиг­дээгүй хуультай.
“Хүн байхгүй юмаа л хүсдэг” гэж нэг үг бий. “Өнгө, мөнгө, ухаан гурвын алийг нь авах вэ” гэ­сэн бодлогын зөв хариулт нь. Бодлого нь хошин ч гэсэн ха­риулт нь үнэн юм шүү. Хүмүүс энэ асуултад ихэвчлэн “ухааныг ав­на” гэж хариулах мөртөө зөв ха­риултыг сонссоныхоо дараа “тэг­вэл би мөнгийг нь авна” гэж үнэнээ хэлдэг. Харин сонгууль бо­лохоор ухаантай харагдах гэж маяглалгүй шууд л үнэхээр байх­гүй, хүсч байгаа зүйлээ сонгодог юм. Энэ бол монгол хүний хувьд мөнгө болоод шударга ёс бөлгөө. Монголд өмнө нь олон сонгууль болж байсан. Гэхдээ мөнгө, эс бөгөөс шударга ёс амалсан нь ялалт байгуулж байсан нь үнэн. Өөрөөр хэлбэл, урьд өмнө болж өнгөрсөн бүх сонгуулиуд монголчуудад мөнгө, Монгол Улсад шударга ёс байхгүй юм байна гэсэн гашуун үнэнийг мэдрүүлсээр өндөрлөдөг бай­лаа.

Одоо ч байхгүй хэвээрээ

Эрх баригч намууд ирэх сон­гуульд иргэдэд санал болгох мөрийн хөтөлбөрөө хараахан зарлаагүй ч МАН-ын Бага хурал дээр Ерөнхий сайдын тавьсан илтгэл, Үндэсний аудитын газраас АН-д ирүүлсэн зөвлөмж зэргээс ерөнхий дүр зураг нь гараад ирлээ. Намуудын олонх нь урьдын адил сонгогчдын зо­рилтот хэсэгт тааруулсан мө­рийн хөтөлбөр боловсруулж, бэ­лэн мөнгөний амлалтаар сон­гогчдыг урхидахаар шийдсэн бай­на. Монголын ард түмний ихэнх нь ядуу. Тэдэнд мөнгө хэ­рэгтэй. МАН үүнийг тун сор­гогоор мэдэрч  дундаж ца­линг 1.3 сая /1.5 сая гэдэгтэй адил­хан сонсогдож байгаа биз/ төг­рөгт хүргэнэ гэсэн заалтыг мө­рийн хөтөлбөрийнхөө гол “нюанс” болгосон байна. Ха­рин Ардчилсан нам төрийн ал­быг нийтийн алба болгох, төв­лөр­лийг багасгаж, орон нутагт төв­­лөрөл үүсгэх эдийн засгийн хө­шүүрэг, эрх зүйн орчныг бий болгох, шүүх цагдаа эрүү­гийн хуулийг шинэчлэх гэсэн зо­рилтыг гарган тавьсан байна.  Өнөө­­дөр гэр бүлийнхээ хүнийг юм уу, хамаатныхаа хүнийг ажилд авдаг аминч дарга нар төрийн албаар дүүрэн байна. Шүү­хийн шударга бус шийд­вэ­рээс болж амьдралаараа хо­хирсон, золиослогдсон хү­мүүс ч зөндөө. Тэгэхээр Ард­чил­сан нам шударга ёсыг барьж авсан байж таарлаа. Нэ­гэнт хоёр нам энэ хоёрыг мө­рийн хөтөлбөрийнхөө гол бол­госон учир Монголд мөнгө, шудар­га ёс байхгүй, байсан ч маш бага буюу мөрийн хөтөлбөрөө өөрч­лөх хэмжээнд хүрээгүй байгаа гэсэн үг. Өөрөөр хэл­бэл, өнгөрсөн дөрвөн жилд мон­голчуудын амьдрал огт сай­жирсангүй.  1.5 сая төгрөг ав­сан ч ядуу хэвээр үлд­жээ. Үйлд­­вэржилт ч үгүй, Тавантол­гой ч үгүй, бий нь баахан тайл­бар л байна. Улстөрчид У.Чер­чиллийн заасан замаар ураг­шилж, ард түмэн молиго үмх­сээр л.

Хангалуун амьдрал, шударга ёс үнэхээр байхгүй гэж үү

Энэ удаагийн сонгуульд на­муу­дын боловсруулсан мөрийн хө­төлбөрийг судалгаа сайтай, өмнөх хөтөлбөрүүдээс хамгийн шударга, сайн нь болсон гэж үзэх үндэстэй. Учир нь Ардчилсан нам “Монгол хүн 2020”, МАН “Ард түмнээ сонсъё” аяныг жилийн турш өрнүүлж, Монгол орныг хөндлөн гулд тойрсон. Сонгогчдод юу хэрэгтэй байна вэ гэдгийг хангалттай мэдсэн байх учиртай. Ингэж их судалж байж гаргасан мөрийн хөтөлбөрт нь мөнгө, шударга ёсны амлалт голлож байгаагаас үзвэл Монголд хангалуун амьд­рал, шударга ёс үнэхээр л байх­гүй бололтой.

Намууд бэлэн мөнгөний амлалтаа “сүүдэрлэх” гэж толгойгоо гашилгаж байна

Уг нь бол бэлэн мөнгөний ам­лалт өгөхгүй гэсэн хуулийг хоёр намын бүлэг зөвшилцөөд ба­талж чадсан. Энэ бол том дэвшилт, магтууштай үйл­дэл байсан. Гэвч мөрийн хөтөлбө­рөө боловсруулахдаа тийм байж чадсангүй. Дүгнэлт гаргуулж баталгаажуулахаар Үндэсний Аудитын газарт хүргүүлсэн 11 нам, хоёр эвслийн мөрийн хөтөлбөрийн зургаагаас бусад нь Сонгуулийн хуулийг зөрчсөн гэсэн дүгнэлт гарчээ. МАН “Ца­лин мөнгөний амлалтыг гол­лох нь зүйтэй юм байна” гэсэн шийдэлд хүртлээ хоёр ч мөрийн хөтөлбөр боловсруулах гэж оролдсон байдаг. Эхлээд “Хөгжлийн мод” гэгчийг сэд­сэн ч газар аваагүй учир тэгс­хийгээд зогссон. Дараа нь Монгол Улсыг 2030 он хүртэл хөгжүүлэх төлөвлөгөөг сүр дуулиантайгаар баталсан ч Ард­чилсан нам дээрх төлөвлө­сөн ажлыг нь дөрвөн жилд хийх хөтөлбөр гаргасан тул боль­сон. Эцэст нь сурсан аргаа хэ­рэглэж, мөнгийг голлохоор шийд­сэн нь тодорхой. “21 мян­­­га”-д дугаарлах ядуус, жи­лээс жилд нэмэгдсээр бай­гаа тө­рийн албан хаагчдын сана­лыг авахын тулд ингэсэн нь тодорхой. Ингэснээрээ МАН 250 000 төрийн албан хаагч, хүн амын 36 хувь гэгддэг ядуусын саналыг татах мөрийн хө­төлбөр боловсруулжээ. Харин энэ амлалтыг нь Үндэсний Аудитын газраас “Сонгуулийн болоод төсвийн тогтвортой байдлын хуулийг зөрчсөн” гэсэн үндэслэлээр хасах санал хүр­гүүлээд байна. Тиймээс МАН тэргүүтэй таван нам гол амлалтуудаа яаж ийж “сүү­дэрлэж” байгаад авч үлдэхээр тол­гойгоо гашилгаж байна. Зүй нь намуудад мөрийн хө­төл­бөр­төө өөрчлөлт оруулах хуга­цаа ол­голгүй шууд хасдаг болох хэрэгтэй юм. Тэгвэл “зүсээ хувиргаж”, “сүүдэрлүүлсэн” ам­лалтууд гарахгүй байх бо­ломжийг бүрдүүлэх хэрэгтэй бай­сан байх. Манайхан муу юм дуурайхдаа, хуулахдаа сайн гэдэг ч үнэн юм аа. Хууль нь хүртэл дандаа хуулбар, улс­төрчид нь хүртэл хуулагч.

Х.Батсайхан