С.Батболд: “Хөгжлийн моторыг бид асааж чадсан”

Сар шинийн баяр тохиолдуулан Монгол улсын Ерөнхий сайд С.Батболд хэвлэл мэдээллийнхэнтэй уулзаж дэлгэрэнгүй ярилцлага өглөө. Энэхүү ярилцлагыг манай сонин “Ярилцъя” булангаараа дамжуулан бүрэн эхээр нь хүргэж байна. Та бүхэн таалан болгооно биз ээ.

Д.Энхтуяа ( NTV ) : Таны дээл их сайхан зохижээ. Сар шинэ болгоноор дээл оёулдаг уу?

-Баярлалаа. Нэг мэдсэн нэлээд хэдэн дээлтэй болжээ. Нэвтрүүлэгт ирэхдээ дээлүүдээ үзлээ, гэргийтэйгээ ярьж сонгож байгаад энэ дээлийг өмслөө. Монголчууд бидний бахархал бол үндэсний соёл, зан заншил маань юм. Дээлтэй монгол хүн ер нь л зовхи нь өөдөө хийморилог харагддаг. Дээлээ өмсөхөөр нэг тийм сайхан мэдрэмж төрдөг, магадгүй өдөр болгон өмсдөггүй болоод тэр байх. Сар шинээр, наадмаар, хөдөө орон нутагт явахдаа дээл өмсөх нь хамгийн сайхан гоёл байдаг. Сүүлийн гурван жил төрийн энэ өндөр албыг хашиж байна. Бэлэгдлийг бодож,  тухайн жилийнхээ өнгийг бодож, төр, ард түмнийхээ буян хишиг, улс орныхоо хэтийн хөгжлийг бодож дээлийн өнгөө сонгодог юм. Гэр бүлийн маань хүн ерөнхийдөө тааруулж хийлгэдэг. Өнөөдөр өмссөн энэ дээлийг хоёр, гурван жилийн өмнө хийлгэсэн санагдаж байна.

А.Болдсайхан (TV 5): Сар шинийн барилдаан бөхчүүдийн тухайн жилийн өнгийг тодорхойлдог гэдэг.  Та сар шинийн бөхийн өнгийг хэрхэн төсөөлж харж байна?

-Монголчууд бидний үндэсний баяр ёслол дотор хүндтэй байр суурь эзэлдэг онцгой хэдэн зүйл бий. Тэрний маань нэг нь үндэсний бөхийн барилдаан. Сар шинийн барилдаан бол тухайн жилийн бөхийн өнгө, бүр наадмын барилдааныхаа өнгийг ч тольдон харж болдог, ард түмний маань шимтэн үзэх дуртай онцгой барилдаан. Сүүлийн жилүүдэд бөхчүүд маань тууштай бэлтгэл сургуулилалт хийдэг болжээ.  Тэмцээн уралдаанд тогтмол барилддаг залуучуу бөхчүүд маань илүү өнгөтэй байгаа. Улс орны хөгжил ч ийм байх ёстой. Сүүлийн жилүүдийн наадмын барилдаан, битүүний барилдаан маш сонирхолтой, залуу бөхчүүд түрэн орж ирдэг болсноороо онцлог болж байна. Энэ жилийн барилдаан ч тийм сайхан болно гэдэгт итгэж байна.

Д.Энхтуяа ( NTV ): Цагаан сар, наадам зэрэг манай уламжлалт баяруудыг монгол хүний хийморь лундаатай их холбож үздэг. Шинийн нэгний өглөөг айл бүхэн өөр өөрийн өнгөөр угтдаг. Ерөнхий сайдынх маань энэ өглөөг хэрхэн угтдаг вэ?

-Айл болгон өөрсдийнхөөрөө угтдаг ч нийтлэг зан заншил бидэнд бий. Тэнгэр бурхандаа цайны дээжээ өргөөд, идээ будаагаа засаж, өглөө эрт гэртээ сар шинээ ёсчилдог. Сүүлийн гурван жил Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн гишүүд, мөн ахмадууд, улс төр, нийгэм, урлаг спортын зүтгэлтнүүдтэйгээ хамтдаа төрийн золголтоо хийчихээд аав, ээж ахмад буурлууддаа очиж золгож байна даа.

-Г.Даваадулам (Монголын радио): Жижиг, дунд бизнесийн салбарынхан  энэ жил их одтой байна.  Тулгараад байгаа бэрхшээлүүдээ ямар ч байсан шийдүүллээ. Төрөөс 38 төрлийн бараа худалдаж авахаас эхлээд зээлийн хэмжээг нь нэлээн нэмэгдүүлээд өгсөн. Хамгийн сүүлд Зээлийн батлан даалтын тухай хууль ч батлагдчихлаа. Одоо тэдний хувьд бэрхшээл гэдэг зүйл үлдсэн болов уу. Үйлдвэрлэгчдийн хувьд цаашид юун дээр нь илүү анхаарах вэ?

-Би он гараад хөдөө явсан. Саяхан жижиг, дунд үйлдвэрлэгчдийн зөвлөлгөөнд оролцлоо. “Монголд үйлдвэрлэв” гэсэн үзэсгэлэн худалдааны нээлтэд очлоо. Сайн зүйл их байна аа. Монголчууд олон зүйлийг өөрсдөө хийж, үндэсний үйлдвэрээ хөгжүүлж, олон зүйлээр дотоодын хэрэгцээгээ хангах нөхцөл боломж бүрдэж байна. Гурилаа 100 хувь эх орны хөрсөнд ургасан улаан буудайгаараа хангаж байна, газар тариалангийн салбарт гарсан амжилт үүний үндэс суурь болж байна. Өндөг гэхэд хэдэн жилийн өмнө 20-хон хувийг хангадаг байсан бол өнөөдөр дотоодынхоо хэрэгцээг 70 хувь хангадаг боллоо. Нэг, хоёр жилийн дараа бүрэн хангана гэж байна. Бусад бүх төрлийн бараа бүтээгдэхүүн дээр ийм боломж бүрдэх хандлага үүсч байна. Хандлага үүснэ гэдэг их чухал. Энэ хандлагыг цаашдаа бодитой биелэл болгох ёстой. Тэгэхээр ямар зүйл хийх ёстой вэ гэхээр хоёр зүйл хийх ёстой юм байна. Нэгдүгээрт, төр засаг дэмжсэн бодлогоо маш тодорхой болгох,  эрхзүйн орчны талаас нь, санхүүгийн дэмжлэг талаас нь мөн нээлттэй, ил тод, шударга байлгах талаас нь бид хийж өгөх ёстой. Эрх зүйн талаас нь гэдэг нь сая хэллээ, зээлийн даатгалын сангийн тухай хууль батлагдлаа. Жижиг бизнес хийж байгаа хүмүүст хамгийн их дутагдаж байгаа зүйл бол зээлийн барьцаа, зээлийн өндөр хүү,  зээлийн хугацаа. Дээр нь хүртээмжтэй, нээлттэй ил тод ойлгомжтой, шударга хүрч байх асуудал. Энэ хэдэн зүйлийг тэд хүсэж байна. Бүгдэд нь хүрэхгүй байж магадгүй. Гэхдээ хийгдэж байгаа, авч байгаа арга хэмжээнүүд нь маш ойлгомжтой, үр дүнтэй болгох ажлыг төр хийх шаардлагатай байна. Бид үүнийг хийхээр төлөвлөж байна.  Нөгөө талаасаа ард түмэн, иргэд илүү идэвхтэй байх ёстой. Бидний дэвшүүлж байгаа бодлогын цөм нь нийгмийнхээ амьжиргаа, хүмүүсийн амьдралд наалдсан байхыг чухалчилж байгаа, энэ утгаараа хүмүүсийн  амьдрал дундаж төвшиндээ ирэх энэ бодлогыг барья. Тиймээс ч илүү орлоготой хэсгээс нь арай илүү татвар авдаг, бага орлоготой хэсгээсээ татварыг бага авдаг болъё, эсвэл тодорхой хугацаагаар татвараас чөлөөлье. Тэгэхгүй бол өнөөдөр баян ядуугийн ялгаа хэт өндөр болоод, цөөнх баяжаад бага орлоготой хэсэг нь нэмэгдээд байна. Иймд дундаж ангиа бий болгоё. Улс төрийн амлалт яриа болоод байна, үүнийг яаж ажил болгох вэ гэдэг асуудлыг энэ жил онцгойлно. Бид 20 жил ядуурлыг бууруулна гэж дайн зарлаад, 20 жил сайн сайхан зүйл хоосон ярьж шүүмжиллээ. Одоо бол бид үүнийг ажил болгох зөв шийдлүүдийг гаргая, зөв шийдэл нь төрийн зүгээс авах арга хэмжээнүүд юм. Эрх зүйн, санхүүгийн, шударга ёсны, хүртээмжийн энэ асуудлыг энэ жил нэгдүгээрт нь хуулиараа болон бодлогоороо улам эрчимжүүлье. Эхэлсэн зарим сайн ажлууд бий. Үүнийг улам үр дүнтэй болгоё. Хоёрдугаарт нь, нэгдэхээсээ дутахгүй зүйлийг хэлье гэж бодож байна. Энэ бол иргэдээс хамаарч байгаа зүйл. Иргэд маань санаачилгатай байх ёстой. Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ гэдэг, идэвх санаачилгатай байж хөдөлмөрлөх сэтгэлгээгээ улам нэмэгдүүлэх ёстой. Энийг нь төр урамшуулдаг байх ёстой. Бидний бодлогын нэг алдаа бол бэлэн мөнгө хавтгайд нь тарааж байна. Хөдөлмөрлөхгүйгээр амьдарч болоод байна гэсэн залхуу хойрго ойлголтыг нэмэгдүүлсэн. Ийм биш юм аа, төрийн бодлогын зорилт тодорхой байх ёстой. Зорилтод хэсэг буюу ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд мөн хүүхдүүддээ нийгмийн хамгааллыг маш тодорхой үр дүнтэй хүргэе. Харин хөдөлмөрийн насны хүмүүстээ хөдөлмөр хийх нөхцөл, урамшууллын бодлогыг тодорхой болгож өгье. Тэгэхгүй бол хамгаалал авах ёстой ахмадууд нь ч, хөдөлмөрийн насны хүмүүс нь ч бүгдээрээ халамж авна гээд хэвтчихээд ажил хийж өгөхгүй байна. Үүнийг дагаад ажилгүйдэл, ядуурал буурахгүй гэсэн ойлголт явагдаад байна. Тэгвэл бид хавтгайрсан халамжийн энэ бодлогоо солиод ажил хийж байгаа хүнээ урамшуулдаг, энэ урамшуулал нь ямар хэлбэрээр байх вэ гэдгээ маш тодорхой болгож өгье. Нэг ажлын байр бий болгох юм бол энэ хэмжээгээр нь татвараас чөлөөлдөг, эсвэл зээлийн хөрөнгийн барьцаа байхгүй бол саяын хуулиар зээлийг нь олгодог, хэмжээ нь жаахан нэмэгдээд ирэх тусам үүнд нь тохирсон урамшууллын тогтолцоог хийж өгье.

Томчуудыг хөнгөлж чөлөөлөлт хийдэг биш, багачууд буюу бага орлоготой хэсгээ татвараас чөлөөлж дэмжихдээ хөдөлмөр эрхлэх, хөдөлмөр эрхлэж юм хийж бүтээх санаачилгыг нь урамшуулъя, мөн нийгмийн хамгааллаа тодорхой болгоё гэдэг зарчмаар явуулах ёстой.  Нэг үгээр хэлэх юм бол иргэд маань өөрсдөө идэвх санаачилгатай болж ажиллах юм бол төр дэмжиж урамшуулдаг ийм хамтын хөгжил дэвшил биднийг үр дүнд хүргэнэ.

-Э.Дагиймаа (Улаанбаатар таймс сонины эрхлэгч): Оюутолгой, Тавантолгойг Таны тэргүүлж байгаа Засгийн газар эдийн засгийн эргэлтэд орууллаа. Уул уурхай хөгжлийн салбар мөн ч гэлээ манай улсад мал аж ахуйн салбар тэргүүлэх чиглэлд тооцогддог. Таны санаачилсан “Таван эрдэнэ” гэж том хөтөлбөр байна. Энэ хөтөлбөрийн хэрэгжилтэд та хэр анхаарал тавьж байгаа вэ. Ер нь Засгийн газрын тэргүүд нэг нэг том хөтөлбөр санаачилдаг л даа. Таны “Таван эрдэнэ” бол малчдад их таалагдсан. Мал эрүүл бол монголчуудын хүнс ч эрүүл. Нөгөө талаас нь эрүүл мах экспортод гаргах боломж бүрдүүлэх хөтөлбөр гэж боддог?

-Монгол Улсын эдийн засаг олон тулгууртай байх ёстой. Жишээ нь зөвхөн зэсийн үнэ унахад л манай төсвийн бүрдэлт үндсэндээ хүндэрдэг. Тэгэхээр бид уул уурхайд түшиглэсэн эдийн засаг голлох биш, гэхдээ энэ боломжийг зөв ашиглах ёстой. Улс орныхоо хөгжлийн түлхүүр болгох гол түлхэц болгох, нөгөө талаас нь биднийг байнга тэтгэж ирсэн, тэтгэж байгаа, маргааш бүр илүү тэтгэх хөдөө аж ахуй, мал аж ахуй, газар тариалангийн салбарыг онцгойлж авч  үзэх ёстой. Энэ бол Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдал, Монгол хүний аюулгүй байдлын асуудал юм. Нөгөө талаараа Монгол Улсын эдийн засгийн хөгжлийн асуудал. Дотоодын хэрэгцээгээ бүрэн хангахын зэрэгцээ гадаадад экспортод гаргах боломж бидэнд бүрэн дүүрэн бий. Тэгэхээр эхлээд дотоодын хэрэгцээгээ чанартай бүтээгдэхүүнээр хангах асуудлаа төр бодлогоор дэмжих ёстой. Бодлогын дэмжлэгийг энэ удаагийн Засгийн газар, УИХ-аас маш тодорхой гаргасан. “Монгол мал” гэсэн үндэсний том хөтөлбөр гаргалаа. Төрөөс малчдын талаар баримтлах бодлогоо тодорхойлж тавьсан. Одоо эдгээрийг хэрэгжүүлэх хүрээнд бид тодорхой хөтөлбөрүүдийг гаргаж байгаа. Үүний нэг нь “Таван эрдэнэ” хөтөлбөр юм. Малаа эрүүлжүүлье. Энэ бол сүүлийн 20 гаруй жил хийгдээгүй ажил. Сүүлийн жилүүдэд малын халдварт өвчин гарч, махны нийлүүлэлт багасч байна, хязгаарлалт хийж байна гэхчлэн олон асуудал гарч байна. Энэ бүхэн маань дахиад нөгөө сууриар нь өвчний онош юм уу, оношийг нь тодорхойлж цэгт нь хүрээгүй учраас үүсч байгаа асуудал. Тэгэхээр бид үүнийг үндсээр нь шийдэх алхмыг хийж байгаа. Малаа эрүүлжүүлэх энэ бодлого маань хөдөө аж ахуйг эрчимжүүлэх, эдийн засгийн эргэлтэд оруулах, хөдөө аж ахуйг түшиж амьдарч байгаа ард иргэдийн маань амьдрал сайжрах энэ бүх нөхцөлийг бүрдүүлнэ гэж үзэж байгаа.

-Г.Итгэл (UBS TV): Хэдхэн хоногийн дараа луу жил гарах гэж байна. Өнгөрч буй туулай жилээ бүхэлд нь аваад үзэхэд ямар амжилттай жил болсон гэж та дүгнэж байна, онцолж юу хэлэх вэ?

-Монгол Улсын маань түүх, улс төр, нийгэм, эдийн засаг, боловсрол соёл зэрэг бүхий л салбарт томоохон үйл явдлууд боллоо. Үндэснийхээ томоохон ойнуудыг, тухайлбал, Тулгар төр байгуулагдсаны 2220, Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалын 100, Ардын хувьсгалын 90, Монгол Улс НҮБ-д гишүүнээр элссэний 50 жилийн ой зэрэг их ойн жил байлаа. Түүхээ мэднэ, ойгоо тэмдэглэнэ, түүхээрээ бахархана гэдэг том үйл явдал шүү дээ.

Эдийн засгийн талаасаа маш том арга хэмжээнүүд боллоо. Манай улсын эдийн засагт сүүлийн 20 жилд гараагүй өндөр өсөлт гарлаа. Түүхэнд байгаагүй олон төл хүлээж авлаа, арвин ургац хураалаа. Эдийн засгийн өсөлтийн хувьд цаашид тогтвортой өсөлтийн суурийг тавьсан амжилтын жил байлаа. Бас нэг том өөрчлөлт “Хөдөлмөрлөе өө, хөдөлмөр эрхэлж байж амьдрал сайжирна” гэсэн зарчим  үйлчилж эхэллээ. Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих жилийн хүрээнд 70 гаруй мянган иргэн шинээр байнгын ажлын байртай боллоо. Ажил хийвэл ам тосдоно гэдэг энэ үгийг яриа биш ажил хэрэг болгох суурийг тавьсан жил боллоо. Иргэний шинэчилсэн бүртгэлийг хийж, хүн амаа тоолоод, хичнээн хүн маань хөдөлмөрийн насны ангилалд багтаж байна, тэдний хичнээн нь ажилгүй байна энэ бүх тодорхойлолтыг гаргаж ирэх суурь мэдээллийг бий болголоо. Бүхэлдээ дараа дараагийн их ажлын суурийг тавьсан, их амжилтын жил байлаа.

-Б.Ганчимэг (Үндэсний шуудан тоймч): Эдийн засгийн өсөлт өмнө нь байгаагүй өндөр үзүүлэлттэй гарлаа. Энэ сайшаалтай хэрэг. Гэвч энэ өсөлт иргэдийн маань амьдралд наалдахгүй байна. Ард түмний амьдрал ядуу байна. Та саяхан махны асуудал тойрсон халуун цэг дээр очлоо. Тэндээс ядуурлын үнэр танд ер нь үнэртэв үү. Та ихэнхдээ зохион байгуулсан, тавигдсан арга хэмжээнд дээр очдог  болохоор би ингэж асууж байгаа юм?

-Би аль болох зохион байгуулсан, таны хэлж байгаа тэр тавигдсан арга хэмжээн дээр очихгүйг боддог. Жишээ нь, өнгөрсөн нэгдүгээр сарын 2-ны өглөө хөдөө явна аа л гэсэн. Ийм тохиолдолд хамгаалалтынханд маань хэцүү сандагддаг шиг байгаа юм. Тэгээд Хэнтий аймагт давхиж очлоо. Нэгдүгээр сарын 2-нд ажиллаж байгаа газар байна уу, зүгээр л харсан. Зах байна, дэлгүүр байна, жижиг үйлдвэрлэгчид байна, давхиад орсон. Амьдрал дотор үсрээд л орсон. Оюутны байр байна. Мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төвийн оюутнуудтай уулзсан. Бодит амьдралыг нь сонссон. Би монгол орныхоо бүх аймгаар явж ард иргэдтэйгээ уулзсан шүү дээ. Цонхны цаана сууж байгаад бэлэн дэглэсэн жүжгэн дээр очдог гэсэн нэг тийм төсөөлөл байдаг шиг байгаа юм. Би бол тийм цаг өнгөрсөн гэж боддог. Нийгэм асар их мэдээлэлжсэн байна, хөдөө орон нутгаар тухайлбал, Архангай аймагт явж байхад тэндхийн Засаг дарга ярьж байсан. “Ерөнхий сайд аа, хөдөө сумаар очоод иргэдтэй уулзахаар хотод таны ярьж байгаа зүйлийг надад яриад байх юм. Тэгээд бид аймаг, сумынхаа хийж байгаа ажлыг л ярьдаг болсон шүү” гэж байсан. Хүмүүс маш хүчтэй мэдээлэлжсэн байна. Малчид телевизийн бүх сувгийг үзэж байна шүү дээ. Мэдээллээс таслагдсан гэсэн зүйл байхгүй, энэ ойлгомжтой. Харин байгаа мэдээлэл дээр яаж бодитой, хүний амьдаралд хүрсэн зөв шийдлүүд гаргах вэ гэдэг дээр иргэдээ сонсох асуудал байгаа юм. Бидний гаргасан шийдвэрүүд  хувь хүнд наалдаж байна уу, эсвэл замхарчихаад байна уу, ерөнхий агуулгатай явчихаад байна уу эсвэл цөөн хэсэг бүлэгт ашиглагдаад байна уу. Тухайлбал, нөөцийн мах хүрэх ёстой хүндээ очиж байна уу, эсвэл мах үйлдвэрлэгч, бэлтгэн нийлүүлэгч компаниуд арай өөр бодлого явуулаад байна уу, эсвэл ченжүүд дунд нь ажиллаад байна уу, эсвэл гадагшаа хулгайгаар экспортлоод байна уу. Өөрийн биеэр очиж энэ бүхнийг олж мэдэхийг хүссэн. Байгаа нөөц нь боломжийн байхад хуваарилалт, хүртээмж нь шударга бус байна. Энд яаж зөв гарц олох вэ гэдгийг төр зохион байгуулах үүрэгтэй. Тиймээс нөөцийн махны  худалдааг газар дээр нь очиж шалгаж үзсэн. Үүнийг зөв шийдвэрлэх ёстой. Гэхдээ зөвхөн дээд төвшинд биш нийслэл, дүүрэг, хороон даргын төвшинд, иргэдийн өөрсдийн оролцооны төвшинд хамтарч шийдэх асуудлууд байна. Иргэд маань шаардлагаа зөв тавьдаг, оролцоогоо хангаж чаддаг ийм нөхцөл бүрдүүлж байж бидний ардчилсан иргэний хүмүүнлэг нийгмийг байгуулна гэдэг маань бодит утгаараа хэрэгжих ёстой. Гарсан шийдвэрийн зөв, бурууг шалгах мэдрэх түүнийг засаж залруулах ажил, алдаатай байгаагийн нэг жишээг  махны худалдаанаас харсан. Нөөцийн махыг хүртээмжтэй болгоё, цэгийг нь олшруулъя. Энэ жилийн нөөцийн махны үнэ хямд, чанар харьцангуй сайн байна. Гэтэл бүлтэй чадалтай нь ихийг авчихдаг, бяр чадал муутай настайчууд, эмэгтэйчүүд, хүүхдүүд хүртэж чадахгүй хоцордог. Ингээд бухимдал үүссэн. Бяр чадалтай цөөн хэсэг нь завшаад бүл чадалгүй нь хоосон хоцорч байгаа энэ зураг манай нийгмийн зураглал болж байна. Энэ зургийг зөв уншиж, шийдвэрлэх зөв арга хайх нь төр засгийн ажил.

-Э.Дагиймаа (Улаанбаатар таймс): Махны талаар ярьсан юм чинь шатахууны асуудлыг хөндөхгүй байж болохгүй байх. Өнгөрч буй туулай жилд энэ асуудал Засгийн хэмжээнд нэлээд яригдлаа. Монголчууд шатахууны хувьд хараат байна. Засгийн газар газрын тосны үйлдвэр байгуулна гэсэн том төсөл тавьж байгаа. Таны тэргүүлж буй МАН ч ийм байр суурьтай. Манайд газрын баялаг нь байна, үйлдвэр нь алга. Үйлдвэрийн асуудал ямар шатандаа явна, бид хэзээ энэ хараат байдлаасаа гарах вэ?

–Бид зорилтоо дэвшүүлсэн. Аль болохоор нефтийн бүтээгдэхүүний хараат байдлаас хурдан гарах. Өмнө зорилт дэвшүүлж байсан ч яаж шийдэх вэ гэсэн шийдэл тодорхой гарч байгаагүй. Манай Засгийн газар хэд хэдэн шийдлийг боловсруулаад энэ чиглэлээр ажиллаж байна. Гэхдээ бидний шийдлээс үл хамаарч байгаа зүйлүүд бас байна л даа. Шийдвэрлэх хоёр гурван асуудал байна.  Нэгдүгээрт, нийлүүлэлтийн асуудал. Нийлүүлэлт нэг  зах зээлээс тухайлбал, ОХУ-аас бүрэн хамааралтай  байна. Энэ хамаарлыг олон зах зээл буюу өмнөд хөршөөс, бусад зах зээлээс тодорхой хэмжээнд авах ажлыг хийж байна. Гэхдээ үнэ ханшны асуудал байна. ОХУ-аас орж ирж байгаа нефть бүтээгдэхүүний үнэ ханш хамгийн өрсөлдөх чадвартай нь байгаа учраас бид зөв шийдлийг олж авах ёстой. Энэ бол богино хугацааных. Хоёрдугаарт, нефьт бүтээгдэхүүнийг боловсруулах үйлдвэрийг эх орондоо барих. Энд хоёр асуудал байна. Нэг нь түүхий эдийг гадаадаас авчрах, хоёр дахь нь түүхий эдийг дотроосоо авах асуудал. Түүхий эдийг дотроосоо авахад хоёр янз байна. Нэг нь үйлдвэрлэгдэж байгаа газрын тосны бүтээгдэхүүн түүхий нефьтийг Монгол улсдаа боловсруулах, нөгөөдөх нь нүүрснээс шингэн түлш боловсруулж авах. Ийм хоёр асуудлыг дэвшүүлж байгаа. Энэ асуудал маань хоёулаа миний түрүүчийн хэлдгээр биднээс үл хамаарч байгаа тоо хэмжээний хязгаарлалт . Үр ашигтай нефть бүтээгдэхүүний үйлдвэр байгуулах хэмжээний  түүхий нефтийг бид хараахан үйлдвэрлэж авч чадаагүй байна.  Гэхдээ ямар нэгэн хэмжээнд бага оврын, бидний  нийт хэрэгцээний 10-20 хувийг хангах хэмжээний түүхий нефтийг боловсруулах үйлдэрийг байгуулах асуудлыг бид ТЭЗҮ-ийг нь боловсруулж асуудлууд явагдаж байгаа. Нөгөө талаас технологийн хувьд нь нүүрснээс шингэн түлш боловсруулах асуудлыг нэлээд хэдэн аж ахуйн нэгжүүд Засгийн газрын зохицуулалттайгаар зохион байгуулах ажлыг хийж байгаа. Энэ бас цаг хугацаа авна. Энэ цаг хугацааг богинохон болгох учиртай. Үүнийг төрөөс бодлогоор дэмжих хэрэгтэй. Санхүүжилт, технологийн хувьд нь шийдэх шийдвэрүүдийг  дэмжих, зохион байгуулалтын хувьд ч дэмжих ёстой. Энэ ажил ид явж байна. Манай Засгийн газрын ажлын хөтөлбөр болоод бэлтгэгдэж байгаа. Бид сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрийн хэрэгжилтээ тайлагнах, Засгийн газрын ажлаа дүгнэхдээ энэ ажил ийм түвшинд ирлээ гэдгээ ард иргэддээ мэдээлнэ ээ. Ер нь шатахууны үнэ ханш биднээс хамаарч байгаа болоод хамаарахгүй байгаа олон шалтаг шалтгаанаар өсөж, он гарсны дараахан огцом өссөн нь ард иргэдийг бухимдуулсан, үнэ ханшны өсөлтийг өдөөсөн ийм зүйл болсон. Бид энэ дээр эрх зүйн болоод хариуцлагын асуудал байна гэж үзэж байгаа. Үүнийг Засгийн газар анхаарч тухай бүр нь хариуцлагатай шийдвэр, арга хэмжээ авсан. Цаашид үнийг хэвийн хэмжээнд байлгах, болж өгвөл буулгах, тогтвортой байлгахад төр зохицуулалт хийх ёстой гэж үзэж байгаа. Гол нэрийн бүтээгдэхүүн тэр дотроо хүнсний гол нэрийн бүтээгдэхүүн, мөн бензиний үнийг бууруулах тал дээр зарим арга хэмжээ авлаа. Ингээд шатахууны үнэ эхлээд 50 орчим төгрөгөөр буурсан, хэдхэн хоногийн өмнө мөн 50 төгрөгөөр, үндсэндээ 100 төгрөгөөр буураад байна. Үнэ ханшийг тогтвортой барих тал дээр Засгийн газар бодлогоо боловсруулж ажиллаж байгаа. Биднээс үл хамаарч байгаа зүйл нь бол гадаад зах зээл, дэлхийн зах зээл дээр байгаа нефтийн үнийн зохицуулалт.  Үүнийг бид төрд байгаа өөрийнх нь боломж татварын, татаасын бодлогуудаар хэрэгжүүлнэ. Дээр нь нефьт импортлогч компаниудад бид хатуу шаардлага нөхцлийг тавьж байгаа.  Хэдийгээр зах зээлийн нөхцөлд байгаа хэдий ч монополийн хувьд мөн тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдийн хувьд төрийн зүгээс хатуу болзол нөхцлийг тавьж байж гаднаас авах импортын зохицуулалтыг төрийн оролцоо дэмжлэгтэйгээр зохицуулж хийж байх энэ нөхцлийг бүрдүүлэх  алхмыг хийж байгаа.

-Д.Баасандамба (Eagle tv): Ийм бэрхшээлүүдийг даван туулахын төлөө Засгийн газар ажиллаж байгаа гэдэгт итгэлтэй байна. Таны Засгийн газрын бүрэн эрхийн хугацаа дуусахаас өмнө дутуу байгаа ажлуудынхаа чухам алийг нь 100 хувь гүйцээчихийн төлөө та ажиллаж байгаа вэ?

-Энийг нь үлдээгээд ажиллая гэсэн ажил бол мэдээж байхгүй ээ. Ажил хийвэл дуустал нь хий гэдэг бол манай Засгийн газрын зорилт. Бид хамтарсан Засгийн газар байгуулж мөрийн хөтөлбөрөө батлаад ажилласан. Мөрийн хөтөлбөрийн биелэлт 80 орчим хувьтай байна. Зарим салбараар арай илүү, заримд нь арай бага. Дундчилж үзэх юм бол 80 орчим хувьтай. Бүхэлд нь авч үзвэл дэвшүүлж тавьсан нэлээд хэдэн зорилтот хөтөлбөрийнхөө 80 орчим хувийг биелүүлсэн байна. МАН өнөөдөр дангаараа Засгийн эрхийг барьж байгаа ч гэсэн хамтдаа дэвшүүлсэн зорилтуудаа хүний өөрийн гэж ялгахгүйгээр дуусгана. Энэ бол ард түмнийхээ өмнө  хүлээсэн, авсан үүрэг.  Үүнийг биелүүлэхийн төлөө ажиллана. Мэдээж хэрэг энэ дотор онцгойлж хэлэх асуудал байгаа. Хамгийн гол нь хүний амьдралд, монгол өрх гэрийн амьдралд хүрэх ёстой, наалдах ёстой энэ томоохон зорилтуудыг бид онцгойлж шийдвэрлэх болно оо. Өөрөөр хэлбэл, хүний хөгжлийг тэтгэсэн, өрх гэр бүлийн хөгжлийг тэтгэсэн бодлогын зорилтуудаа бүрэн дүүрэн дуусгах талаар онцгой анхаарч ажиллана.

-Б.Энхцэцэг (Өнөөдөр сонин тоймч): Засгийн газрын хийх ёстой томоохон зорилтуудын нэг нь яах аргагүй Тавантолгой байгаа. Монголчууд ч үүнийг хүлээдэг. Гэтэл сүүлийн үед зогсонги байдалд орчихлоо. Тавантолгойн хэлэлцээ ямар  шатандаа явна вэ. Аль аль талууд ямар санал тавиад, манайд ямар нь таалагдаад юу нь эс таалагдаад байна вэ?

-Энд нэг ойлголтын зөрүү байна. Засгийн газрын тэргүүний хувьд “Тавантолгой”-н төсөл сайн явж байгаа гэж баттай хэлж чадна. Гарах ёстой шийдвэрүүд, үйл ажиллагааг нь эхлүүллээ, мөн явуулах шийдвэрүүдээ Монгол Улсын Засгийн газраас  гаргаад үүнийгээ Их хурлаар батлуулан, тогтоол шийдвэрүүд гараад үүний дагуу “Тавантолгой”-н орд дээр Монгол Улсын Засгийн газар, түүнийг төлөөлж байгаа Эрдэнэс “Тавантолгой” компани үйл ажиллагаагаа хэвийн хэмжээнд хүртэл явуулж эхэлсэн байгаа. Нэг үгээр хэлбэл, “Тавантолгой”-н орд газар эдийн засгийн эргэлтэд орсон. Оны сүүлчээр эхний сая орчим тн нүүрс “Тавантолгой”-н Зүүн Цанхийн ордоос гарлаа гэж надад хэлсэн. Энэ ажлын эрч хүчийг улам нэмэгдүүлэх, хэвийн төвшинд очих техникийн бөгөөд зохион байгуулалтын нөхцөл хангагдсан гэж манай холбогдох байгууллага, компаниуд бидэнд илтгэж байгаа. “Тавантолгой” дээр Баруун Цанхийн орд газрыг ашиглах асуудал бол хоёр дахь ойлголт. Энэ дээр бас ойлголтын зөрүү байна. Энэ юу гэхээр гадаад улс орны компаниудад орд газраас хувь эзэмшүүлнэ гэсэн ойлголт байгаад байна.  Ийм зүйл байхгүй. Засгийн газар ингэж огт яриагүй. Засгийн газар угаасаа “Тавантолгой”-н орд газар бол 100 хувь, хувьцааны хувьд, өмчлөлийн хувьд, лицензийн хувьд ч Монголын ард түмэн, Засгийн газрын мэдэлд байгаа. Баруун Цанх дээр энгийн хэллэгээр ярих юм бол түрээсийн гэрээгээр, тодорхой хугацаагаар татвараа төлөөд нүүрс олборлож, магадгүй 20-30 жилээр ч юм уу нүүрс олборлоё, жилдээ олборлох гэж байгаа нүүрсний хэмжээг бид тогтоож өгье. Тухайлбал, Баруун Цанх дээр нэг жилд 15 сая тн нүүрс олборло. Тэгээд 20 жилээр тооцох юм бол 600 сая тн. Бидний орд маань 6-7 тэрбум тн-ын нөөцтэй шүү дээ. Тэгэхээр энд түрээсийн олборлолтыг хийлгэх асуудлын тухай ярьж байгаа юм. Тэрнээс биш хувьцаа өгчих юм уу, өмчлөлийг өгчих тухай ер яриагүй. “Оюутолгой”-гоос эрс ялгаатай нь энэ. Цаашид ч ийм байна. Энэ бол түрээсийн олборлолтын тухай ярьж байгаад түрээсийн олборлолт дээр манай сонирхогч бөгөөд ажиллая гэж байгаа гол гол түнш орнуудын компаниуд энэ дээр өөрсдийнхөө байр суурийг нэгтгэж харилцан тохирч чадаагүй байгаа. Энэ процесс явагдаж байгаа. Нэг талаасаа заавал тохиролцоод маргааш гэж шахах шаардлага байхгүй гэж үзэж байгаа. Нөгөө талаасаа энэ ажил удахад “Тавантолгой”-н ашиглалт хойш тавигдаж болохгүй ээ, энэ ажил явагдаж байх ёстой. Энэ утгаараа Монгол Улсын Засгийн газрын зүгээс, энэ ажлыг эрхэлж байгаа “Эрдэнэс- Тавантолгой” компанийн зүгээс үйл ажиллагааныхаа Зүүн Цанх, магадгүй бусад хэсэг дээр, Баруун цанхийн хэсэг дээр ч гэсэн хөрс хуулах ажлыг эхлүүлэх саналыг дэвшүүлээд ярьж байгаа зүйлүүд байгаа. Ажлын хувьд цаг хугацаа алдахгүй, мөн эрч хүчийг алдуулахгүй явуулах нөхцөл боломжийг хангаж ирсэн, одоо ч гэсэн энэ процесс хангагдаад явж байгаа. Энэ хавар уул уурхайн ажил эхлэхэд үүнтэй холбогдсон ажлуудын бэлтгэл бүрэн дүүрэн бүрдэнэ гэж үзэж байгаа. Тийм учраас “Тавантолгой”-н орд газрын хувьд, энэ ордын ашиглалт, үүнээс олох орлогыг ард иргэддээ хүртээх эдийн засгийн шударга ёсны энэ хуваарилалтыг Засгийн газар хариуцаж хийнэ. Үүнийг Хүний хөгжлийн сан бусад хөтөлбөрүүдээрээ дамжуулж хийх нөхцөл бүрдэнэ гэдгийг энэ сайхан өдөр ард иргэддээ хэлэх нь зүйтэй гэж бодож байна.

-Г.Даваадулам (Монголын радио): Бүтээн байгуулалт, орон сууц, төмөр зам гээд ярихаар эдгээр ажлын эхлэл тавигдчихсан мөртлөө хөрөнгө оруулалт хийгдэхгүй байна гэдэг. Энэ бүхнийг санхүүжүүлэх “Хөгжлийн банк”-ны ажил чинь удаан байгаа юм биш үү гэсэн шүүмжлэл дагадаг. Хөгжлийн банкны ажил ямар шатандаа явна вэ?

-“Хөгжлийн банк”-ыийг улс орны хөгжлийн урт хугацааны үндэсний хөтөлбөрүүд гэж хэлж болох дэд бүтцийн хөтөлбөрүүдийг санхүүжүүлэх зорилготой байгуулсан. Яагаад гэвэл, урт хугацааны 20, 30 жилээр эргэж төлөгдөх том хөтөлбөрийг санхүүжүүлэх боломж нөхцөл улсын төсөвт байхгүй. Харин улс оронд маань эдийн засаг, уул уурхайн боломж нөхцөл бий. Энийг эрчимжүүлэх, хөгжүүлэх чиглэлээр Засгийн газар нь өөрөө “Хөгжлийн банк” байгуулаад холбогдох эх үүсвэрийг банкны хувьд татаж бий болгоё. Ингээд хөгжлийн томоохон хөтөлбөрийг “Хөгжлийн банк” санхүүжүүлэх үүрэг даалгавар хүлээсэн. “Хөгжлийн банк” өнгөрсөн оны долдугаар сард байгуулагдсаныг та бүгд мэдэж байгаа байх. Дөнгөж байгуулагдсан банк үндэсний хэмжээний том хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэхийн тулд зохион байгуулалтын хувьд, боловсон хүчний мэргэшил дадлагажилтын хувьд хамгийн гол нь үйл ажиллагааны хувьд төлөвших ёстой. Гольдролдоо орно гэдэг дээ. Энэ гольдролд орох ажил маань бидний хүлээж байгаагаас удаан явж байна гэсэн шахалт бөгөөд шаардлага байгаа. Бид энийг эрчимжүүлэх ёстой гэж Засгийн газар дээр удаа дараа ярьж байна. Энэ хавар гурав, дөрөвдүгээр сар гэхэд том хөтөлбөрүүдийн ажлыг эхлүүлэх ёстой. Яагаад гэвэл, бүтээн байгуулалтын ажлууд  бүгд улирлын чанартай.  Энэ хавар аймгуудыг холбосон авто замын ажлын эхлэл тавигдана. Үүний санхүүжилтийг “Хөгжлийн банк” шийдэх нөхцлийг бүрдүүлж байна. Хоёрт, 100 мянган айл орон сууцны хөтөлбөрийг дэвшүүлсэн байгаа. Санхүүжилт, урт хугацааны моргейжийн зээлийн хүүгийн татаасыг зөвхөн “Хөгжлийн банк” биш арилжааны банкны үйл ажиллагааг дэмжих, оролцуулах энэ хэлбэрээр орон сууцны энэ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлнэ. Бид жилийн 6 хувийн хүүтэй гэж зарласан байгаа. Энэ хөтөлбөрийг эхлүүлэх үндэс нөхцөл бүрдэж байна. Гурав дахь нь бол төмөр зам. Төмөр замын ажлын эхлэл, бодлого нь тавигдсан, ТЭЗҮ нь гарчихсан байгаа. Бодитой бүтээн байгуулалтын ажил нь хараахан биелэлээ орж чадаагүй байгаа. Тийм учраас энэ ажлыг энэ хаврын бүтээн байгуулалтын ажлын нэг хэсэг болгоно гэсэн зорилтыг “Хөгжлийн банк” үүрч байгаа. Үүний үндэс суурь, ялангуяа санхүүжилтийн үндсийг энэ хоёр, гуравдугаар сард багтаан шийднэ, нөхцөл нь  бүрдсэн байгаа.

-Б.Оюунчимэг (МҮОНРТ ММ агентлаг): Ардчилсан нам Засгаас гарлаа. Ардын нам дангаараа засгаа бариад явж байна. Сайд солигдож байгааг мэдэрч байгаа хэдхэн улс л байгаа гэж боддог юм. Нэг нь та, нөгөө нь тухайн яамны ажилтнууд. Ер нь ялгаа их байх юм уу, сайд солигдоход?

-Чуулганы танхимд ч хэлсэн дээ, би. Би бол Хамтарсан Засгийн газар ажлаа сайн хийсэн гэж боддог. Гишүүд маань улс төрийн гэхээсээ улс орны хөгжлийн асуудалд зарчимч, ажил хэрэгч байр сууринаас хандаж ажилласан гэдгийг хэлэх нь зүйтэй. Улс төрийн нөхцөл байдлаар, сонгуулийн эрх ашгаар манай нөхдүүд, унаж яваад морио, ханилж яваад нөхрөө гэдэг шиг орхиод явсан нь бас тийм таатай зүйл биш гэдэг нь үнэн. Гэхдээ дэвшүүлсэн энэ зорилтоо Ардын нам хэрэгжүүлэх ёстой. Гавъяа нь манайх, гай нь хүнийх гэж хандаж болохгүй. Энэ ачааг бид даагаад явна, бид чадна. Ард түмнээсээ энэ итгэлийг хүлээж ирсэн. Улс орныхоо хөгжлийг улам эрч хүчтэй болгоё, нийгмийн болоод улс төрийн зөвшилцлийн соёлыг бий болгоё гэдэг үүднээс олонх болсон хэдий ч хамтарсан Засгийн газар байгуулсан. Ингээд улс орны хөгжлийн томоохон асуудлуудыг шийдэж, хөгжлийн моторыг бид асааж чадсан.  Энэ бол гарцаагүй үнэн. Асуудал бэрхшээл байсан уу, байсан. Бүх харилцаа жигтэйхэн сайхан байсан уу гэвэл бас тийм ч байгаагүй.  Хатуу ширүүн үг, зарчмын байр суурь орсон, магадгүй улс төрийн өнгө аястай зүйлүүд гарч байсан. Гэхдээ энэ нь дандаа ард түмэн , улс орны эрх ашгийн дараа тавигдаж байсан гэдгийг хэлэх нь зүйтэй. Өнөөдөр Ардын нам дангаараа Загийн газар байгуулсан нь чанарын хувьд, зарчмын хувьд ялгаа харагдахгүй байгаа. Ялангуяа, бодит хийж байгаа ажлын эрч хүчээ тэр чигээр нь аваад явах боломж нөхцөл, чадвар бидэнд тэнцүү байгаа. Засгийн газрын гишүүнд томилогдсон шинэ болоод  өмнөх сайд нарын дунд чанарын ялгаа байхгүй. Харин ч зарим салбарт илүү эрч хүчтэйгээр ажиллах нөхцөл бүрдэж байгаа гэж бодож байна. Засгийн газрын хуралдааны үеэр цаана нь улс төрийн асуудал байна уу, үгүй юү гэдэг асуудал гардаг байсан. Одоо бол ажил хэрэгч, илүү шуурхай явах нөхцөл бүрдэж байгаа юм. Яагаад гэвэл, улс төрийн ямар нэгэн хардалт таамаглал байхгүй. Энэ ажлыг яаж зөв хийх вэ гэдэгт оюун ухаанаа илүү дайчлах нөхцөл бүрдсэн. Манай Засгийн газар өмнө ч сайн ажилаж байсан, одоо ч энэ эрч хүчээ алдахгүй, харин ч улам эрчтэй явах шаардлагатай байгаа. Үүнийг Засгийн газрын шинэ бүрэлдэхүүн бүрэн дүүрэн хийж чадна гэдэгт итгэж байна.

-Б.Ганчимэг (Үндэсний шуудан тоймч) : Та улс төрд биеэ авч яваа соёл, Ерөнхий сайдуудын дотроос ялгаран харагдах шинэ имижээрээ түүхэнд үлдэх байх. Монголын эдийн засгийн бодлогод хийсэн шинэчлэлээрээ  бас үлдэх байх. Харин нэг л зүйлийг хийж чадсангүй. Та намын удирдлагын арга барилд яагаад шинэ технологи хийж чадсангүй вэ. Хуучин, бусдын хэрэглэж ирсэн технологи л явж байна шүү дээ. Нөгөө л албан тушаалын хувиарлалтаар гишүүдээ барьдаг технологи. Таныг үүнийг  л халж чадсангүй гэж би бодож байна?

-Бидэнд дэвшилттэй зүйл байгаа. Магадгүй цаг хугацааны хувьд бүрэн дүүрэн хүргэж чадаагүй байхыг үгүйсгэхгүй. Бид 26 дугаар их хурлаараа зөвхөн намын нэрээ сольж, хуучин нэрээ сэргээсэн юм биш. Намын үзэл баримтлалд шинэчлэл хийсэн. Энэ нам нийгмийн ардчилсан үзэл баримтлалтай зүүн төвийн улс төрийн хүчин. Энэ бол социал демократ үзэл баримтлалтай нам юм гэдгийг зарчмын хувьд шийдсэн. Цаашид үйл ажиллагааны хувьд ч шинэчлэл хийнэ. Үүнийг гэрчлэх нэг жишээ бол энэ шинэчлэл нийгэм, залуучууд, нам бусчуудад хүрч байна. 2011 онд манай нам 40 мянган залуусаар эгнээгээ өргөжүүллээ. Энэ олон залуучууд тохиолдлоор, эсвэл зарим хүмүүсийн бодож байгаагаар кампаничлагдаад элссэн гэвэл харалган зүйл болно. Одоо иргэний нийгэм маш хүчтэй хөгжиж байна. Хөдөө сумын малчин өвгөн Засаг даргаасаа дутуугүй мэдээлэлтэй байна . Ийм хэмжээнд хүмүүс мэдээлэлтэй байхад улс төрийн сонголтыг тохиолдлоор хийнэ гэсэн үндэслэл байхгүй. Арга барилын хувьд ч бид өөрчлөгдөж байгаа. Ард түмнээ сонсъё гэж аяныг зохион байгууллаа. Өмнө нь ингэж өргөн хүрээгээр бүх шатны удирдлагууд нь иргэдийнхээ дунд ороод, тэдэнд хүрч очоод нээлттэй ярилцаж байсан билүү. Би л гэхэд 21 аймгаар явсан. Энэ арга барилыг шинэ гэж бодож байна. Гэхдээ бид сонсохын төлөө сонссон биш, сонсоод ажил хэрэг болгоё гэсэн. Үр дүнд нь Ард түмний хөгжлийн хөтөлбөр гаргасан. МАН бол ард түмний нам.

Боловсон хүчний асуудлыг хуучинсаг аргаар шийдэж байна гэх таны  шүүмжлэлтэй би бол үүнтэй санал нийлэхгүй. Өмнө нь тохиолдлын чанартай томилгоонууд хийгддэг байсан бол одоо бодлогын чанартай томилгоонууд цаашдаа хийгдэнэ. Улс төрийн томилгоог олонхийн суудал авсан нам нь хийх юм бол намдаа зүтгэсэн он жил, намынхаа ажилд идэвхтэй оролцсон оролцоог анхаарах ёстой. Үүнээс дутахааргүй илүү ч ач холбогдолтой зүйл бол  тухайн салбартаа очоод тэр салбарын ажлыг чадварлаг хийж, хамт олондоо хүлээн зөвшөөрөгдтөл хийх нэр цэвэр, чадвартай боловсон хүчнийг сонгож томилох нь чухал. Үүнийг улам хөгжүүлэх, илүү нээлттэй болгох ёстой. Илүү өрсөлдөөнтэй болгох ёстой гэдэгтэй би санал нэгтэй байдаг. Энэ чиглэлээр улам боловсронгуй болгох хийх хөтөлбөрүүд байгаа. Төрийн албанд шинэчлэл хийе гэж байгаа боловч үр  дүн гарахгүй, тодорхой биш байна. Манай намаас хийх гээд байгаа санал санаачилгууд дотор төрийн албыг чадварлаг, мэргэжлийн хүн хийхээс гадна тогтвортой хийх, гавьяа зүтгэл дээр тогтсон MERITBASE  зарчмаар хийе. Яаманд наад зах нь таван жил ажилласан мэргэжилтэн газрын дарга болох жишээтэй. Тэгэхгүй бол сонгуулиар ялсан нам хаана, юу хийж явсан нь мэдэгдэхгүй нэг нөхрийг авчраад тавьчихдаг байж таарахгүй. Тиймээс энийг хуульчилж өгье. Төрийн алба маань үр дүнтэй, тогтвортой мэргэжлийн байх шалгуурыг бид хийж өгье гэсэн  зарчмыг оруулж байгаа. Зорилт маань тодорхой, авч хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээнүүд маань энэ чиглэл, энэ зарчим руу туйлбартай бөгөөд тууштай явж байгаа.

-Г.Итгэл (UBS телевиз): Манай улсад томоохон төслүүд хэрэгжиж эхэлсэн байгаа. Энэ бүтээн байгуулалтын ажилд боловсон хүчний бааз суурь хэр бүрдэж байна вэ?

-Хөдөлмөрийн бирж болон бүртгэл дээр үндэслэсэн хөдөлмөрийн зах зээлийг холбож өгөх асуудлыг төр хийх ёстой. Бүртгэгдсэн иргэн маань сургалтанд  хамрагдах хүсэлтэй бол түүнд хамруулж, ажлын байраар хангах энэ тогтолцоог төр зохицуулна. Тиймээс ч мэргэжлийн сургалтын төвүүдийг бид өнгөрсөн хугацаанд нэлээн олныг байгууллаа. Өнгөрсөн онд 70 мянган хүн ажилтай байртай болсон. Гэхдээ ажилгүйдэл ядуурал буурсангүй гэх шүүмжлэл бий л дээ. Үүнд хариулах хоёр асуудал байна. Ажилгүйдлийн бүртгэл хийгдээд ирэнгүүт нөгөө ажилгүй байсан иргэд  бүртгүүлээд эхэлсэн. Ихэнх нь бүртгэлд байхгүй байсан байна шүү дээ. Шинээр нэмж бүртгүүлээд байгаа учраас ажилгүйчүүдийн тоо буурахгүй байгаа юм шиг харагдаад байгаа тал байна. Ажилгүй байсан хүмүүс бүртгэлд орж байна гэдэг сайн үзүүлэлт. Сүүдэрт, далд байсан тэд ил гарч байгаа нь ахиц юм.  Одоо тэднийг мэргэжилтэй болгох чиглэлд өнгөрсөн жил нэлээн их анхаарлаа хандууллаа. Бодит үр дүн ямар байсан гэдгийг тун удахгүй би сонсоно. Хоёрдугаарт, ажилгүйчүүдээ тооцох статистик аргачлалын зөрүү байна. Дэлхийн банкны олон улсын аргачлалаар манай ажилгүйчүүдийн төвшин нэлээн буурч, бараг 10 хувьд хүрсэн байдаг. Гэтэл манай ҮСХ-ны гаргасан тооцоогоор энэ тоо 39 хувь дээр явж байна.  Олон улс болоод  үндэсний жишиг яаж хийгддэг талаар ярилцаж нэгдсэн аргачлалд оруулах талаар мэргэжлийн байгууллагууд ярилцаж байгаа. Юуны өмнө энэ аргачлалаа маш тодорхой болгох хэрэгтэй юм.

Хөдөлмөрийн бирж болон шинэ бүртгэлийг үндэслэн ажилгүйчүүдийн дунд  мэргэжлийн сургалт зохион байгуулах ажлыг төр хийнэ. Харин иргэдээсээ болон залуучуудаасаа хүсэх зүйл гэвэл ажил хийвэл ам тосдоно гэдэгчлэн хөдөлмөрлөх хэрэгтэй гэдгийг хэлмээр байна. Халамж шүтэж, залхуурлаас өөрсдийгөө авч гарч, идэвхтэй амьдармаар байгаа юм. Жишээ нь, өнгөрсөн оны эхээр би хөнгөн үйлдвэрийнхэнтэй уулзаж байх үеэр “Говь” компани 400 гаруй хүний ажлын байр байгаа ч долоохон хүнийг ажилд авсан тухайгаа ярьж байсан. Яасан гэхээр нэхмэлчин, сүлжигч гэх мэргэжлийн ажилтан олдохгүй байгааг учирлаж байсан. Ажил хийх, бас нарийн мэргэжлээр суралцах ийм санаачилга эрмэлзэл иргэдэд хангалттай биш байна. Тиймээс Засгийн газраас тэднийг хүссэн мэргэжилдээ эзэн болгох хэмжээнд мэргэшүүлэх, ингэсний хүчинд хөдөлмөрийн үнэлэмжээ зөв үнэлүүлж боломжит амьдралыг бий болгох тал дээр дэмжих ёстой гэсэн бодлогыг барьж байна. Мөн эдийн засгийн боломжийг ч тийш нь чиглүүлэх ёстой юм. Залуучууд маань  тийшээ очихгүй байна гэдэг зохион байгуулалтыг бид сайн хийж чадахгүй байна гэсэн үг. Үүнийг бид цаашид системчилж, өнгөрсөн жил тавьсан энэ сууриа эрчимжүүлэх болно.

-Д.Баасандамба (Eagle tv) Саяхан манай телевизийн сурвалжлах баг “Оюутолгой” төслийн явцтай танилцаад ирсэн. Хүдэр олборлох хугацааг наашлуул гэж Монголын Засгийн газар  шаардаж байгаа тухай баримтыг тус төслийнхөн ярьж байна гэнэ. Хэрвээ үнэн бол яагаад ингэж шаардах болов. Хүдрээ хурдан олборлоод эдийн засгийн эргэлтэд хурдан ороосой гэх иргэн миний яарсан сэтгэл бол бий. Гэхдээ дээрх энэ асуудал сонгууль угтсан ажил биш байгаа, нөгөө талаас гадны хөрөнгө оруулагчдад монголын Засгийн газар хэлсэндээ хүрдэггүй гэх болгоомжлол төрсөн юм биш байгаа даа?

-Ийм яриаг дуулаагүй юм байна. Монголын Засгийн газар бүх юмыг цагаар тооцоолоод тас гээд тавьчихдаг бол сайхан л хэрэг. Эдгээр томоохон төслүүд эргэлтэд хурдан л орж байвал мэдээж хэрэг маш сайн хэрэг. Харамсалтай нь бидний хүссэнээр болохгүй байгаа зүйл байна. Өөрөөр хэлбэл зах зээл, ажиллах хүчээс эхлээд эдийн засгийн асуудлууд ч байна. “Оюутолгой” төслийн хувьд бид онцгой анхаарч байгаа. Нэг сарын , нэг хоногийн өмнө л ашиглалтад орж байвал Монгол улсын эдийн засагт л үр өгөөжтэй. Бид “ Эрдэнэт” үйлдвэрийг ашиглалтад оруулснаар Монгол улсын эдийн засагт ямар их үр өгөөж дэмжлэг болсон билээ. Тэгвэл “ Эрдэнэт”-ээс 3-5 дахин том үйлдвэрийг нэг сарын өмнө оруулах тусмаа манай эдийн засагт төдий чинээ ашиг тусаа өгч,  дэмжлэг болох нь маш тодорхой. “Тавантолгой” дээр ч бид бас шуурхайлах бодлого барьж байна. Шахаж ажиллах зарчмыг бид мэдээж тавьж байгаа.

Таны асуусанчлан “Оюутолгой”-н удирдлагуудад бид тийм шаардлага тавиагүй. Буруу ташаа мэдээлэл байна гэдгийг хариуцлагатайгаар хэлье. Ямар төвшинд гарсан яриа юм бол, үүнийг шалгаж тодруулъя гэдгийг бодож суулаа.  Зах зээлийн горимоор явж буй процессыг цаг хугацаа заагаад шавдуулж болохгүй шүү дээ.  Дутуу барьсан барилгыг нээж буйтай адил.  Харин “Оюутолгой” төслийн зүгээс эрчим хүчний найдвартай эх үүсвэр хангагдаж чадаагүй ийм нөхцөлд ямар шийдэл байх ёстой вэ, үүнийг цаг алдалгүй шийдэж өгөөч гэсэн шахалтыг бидэнд үзүүлж байгаа. Та нар энэ асуудлыг шийдэхэд дэмжлэг үзүүлэхгүй бол төслөө цааш үргэлжлүүлэн явуулах боломжгүй болно шүү гэдгийг “Оюутолгой” төслийнхөн Монголын Засгийн газарт шахалт үзүүлж байгаа гэдгийг хэлэх нь зүйтэй байх. Ажлаа хурдан хий гэж шаардах нь бидний үүрэг, нөгөө талаас тэд боломж нөхцлийг бүрдүүлж өг хэмээн шаардах нь бас тэдний л үүрэг. Харилцан хоёр талаас ярьж байж л ажлыг шуурхайлах ёстой.  Томоохон төслүүдийн үр дүнг  болж өгвөл энэ онд  гаргах ёстой гэж Засгийн газрын тэргүүний хувьд үзэж байгаа. Бас тийм чин эрмэлзэл ч байна шүү дээ.

-Б.Энхцэцэг (Өнөөдөр сонин тоймч): Та саяхан намын бага хурал дээрээ олигархийн компаниас ард түмний засаглал руу шилжинэ гэсэн итгэл тавьсан нь одоо ч ярианы сэдэв болж байна. Ингэж мэдэгдсэнээрээ С.Батболд өөрийгөө олигарх гэдгээ зөвшөөрчлөө гэж ч зарим нь шүүмжилж байна. Ард түмний засаглал руу шилжүүлэхээс өөр аргагүй болоод байгаа одоогийн засаглалын талаар та юу хэлэх вэ, яаж ард түмний засаглал руу шилжүүлэх юм?

-Буруу ойлголт байна. Ерөөсөө улс орнуудын хөгжлийн түүх бол засаглалаасаа хамааралтай байдаг юм байна.  Баян, ядуу, хөгжингүй орнууд гэж гурван төрлийн орон байна. Байгалийн асар их баялагтай мөртлөө ядуурсан орон тухайлбал, Африкийн орнууд байна. Байгалийн баялаг үнэт зүйл нь цөөнхдөө төвлөрчихсөн ийм засаглалтай улс орон ядуу байдаг юм байна. Баян орон гэж байна. Арабын орнуудыг жишээ болгон ярьдаг. Гадныхныг нэлээн их авчирч ажиллуулдаг, өөрсдөө бараг ажил хийдэггүй.  Боломжийн орлоготой, бас боловсролтой. Өндөр халамжин дор сайхан амьдардаг хэдий ч хөгжилтэй гэж хэлэхгүй. Баялаг байхгүй мөртлөө хөгжчихсөн орон байна. Боловсрол, эрүүл мэнд болон санхүүгийн үйлчилгээ , далайн тээвэр, мэдээлэл технологиороо хөгжөөд ард түмний амьдрал нь дэлхийд тэргүүлэх зэрэгт очсон Сингапур, Япон, Солонгос зэрэг орнуудыг нэрлэж болно. Улс орон нь хөгжингүй, ард түмэн нь бүтээгч.

Миний илтгэл дээр ярьсан гол зүйл нь Монгол улс тодорхой хугацааны дараа ийм хөгжингүй, бүтээгч  орон болох ёстой гэсэн санаа юм. Тэгэхийн тулд бид хоёр гурван зүйл дээр анхаарах ёстой юм байна. Эдгээр улсуудын хамгийн гол ялгаа нь засаглалаас хамаардаг. Нээлттэй, ил тод, олонхийн оролцоотой ийм засаглалтай оронд хөгжил дэвшил ирдэг. Зөв засаглал гэдэг бидний сонгосон ардчилсан тогтолцооноос гадна Сингапурын тогтолцоо бол маш зөв хэлбэр. Засаглал хоёр төвшинд байна. Төрийн засаглал нь нээлттэй тунгалаг байх ёстой. Дараагийн шатанд байгаа хэлбэр нь өмчийг хувиарлах компанийн засаглал.

Өнгөрсөн 20 жилийн хугацаанд Монголын зах зээлийн нийгмээс өвлөж авсан  хувийн хэвшлийн, үндэсний аж аухйн нэгжүүдийн  гээд дэвшилттэй зүйлүүд бий. Гэхдээ эдгээр нь засаглалын нэг л хэлбэр буюу цөөнхийн засаглалын руу  явчихсан. Цөөнхийн  гарт илүү их эрх мэдэл, хувиарлалт төвлөрсөн байна. Үүнийг шийдэж чадаагүй улс орон хөгжиж чаддаггүй юм байна. Компанийн засаглалыг яаж ил тод, тунгалаг болгох вэ, цөөнхийн  засаглалыг яаж олон нийт, ард түмний болгох ёстой вэ гэдэг асуудлыг шийдчихсэн жишиг байна. Тухайлбал, хамгийн ойрхноор жишээ авахад БНХАУ-ыг нэрлэж болно. Дэлхийн эдийн засгийн төв, 10 жилийн дараа АНУ-ын өмнө гишгэнэ гээд л ярьдаг. Тэд хөрөнгийн зах зээлээ маш сайн хөгжүүлж, ард иргэд нь энэ зах зээл рүүгээ  идэвхтэй орж чадсан. Улс орноо маш хурдацтайгаар ядуурлаас гаргаж байгаа орон. Засаглалаа маш ойлгомжтой  цөөнхөөс олонхи руу шилжүүлж чадсан байгаа юм.

МАН бол ардчилсан үзэл баримтлалтай, зүүн төвийн нам. Энэ намын үндсэн үзэл бол нийгмийн амьдрал, хүний эрүүл мэнд, боловсрол,ажил тэтгэвэр тэтгэмж гээд энэ бүх асуудал дээр анхаарлаа төвлөрүүлдэг. Хүний амьдрал чадалтай, чадваргүй гээд янз бүрийн хувь тохиолтой. Үүнд төр л зохицуулалт хийх учиртай. Төр нь  эдийн засгийн шударга хувиарлалтыг хангаж өгөх зохицуулалтыг хийж өгөх ёстой. Үүнийг ярих биш ажил болгох механизмыг гаргаж ирсэн нь хөрөнгийн зах зээл. Төрийн өмчийн компаниуд хувьчлагдаад нэг эзэн, нэг компанийн гарт очдог бол үүнийг больё гэдэг санаа юм.  “Оюутолгой”, “Тавантолгой”, “Эрдэнэт”  гэх мэтчилэн эдгээрийн хувьчлалыг хөрөнгийн зах зээлээр явуулна. Хэн нэгэн  2-3 олигарх  нийлээд хувьчлаад авч болохгүй юм. Монголын нийт 2.7 сая хүн амд энэ боломжийг ижил гаргаж өгнө. Ингэж олонхийн нээлттэй, ард түмний засаглал руу явуулна. Мөнгөтэй нэг нь түрүүлээд авчихна шүү дээ гэх болгоомжлол магадгүй байж болох юм. Түүнд хязгаарлалт тавина. Өөрөөр хэлбэл, төрийн өмчийн нэг том компани эсвэл уурхай хувьчлагдахдаа ард түмний компани болж хувьчлагдана. Цөөнхийн  гарт биш ард түмний гарт очдог ийм засаглалтай болно. Сүүлийн үед би томоохон компаниудыг хөрөнгийн зах зээл руу гар гэдэг шаардлагыг тавьж байгаа. Тэгэх юм бол тэд хөрөнгийн зах зээлийн тоглоомын дүрэм, хууль дүрэм  зохицуулалт нь олон улсын жишиг, стандартад хүрнэ. Сүүлийн хоёр жил хатуу шаардлага  тавиж ажиллаж байна. Хөрөнгийн зах зээл, зөв засаглалыг гаргана гэдэг жинхэнэ нөгөө олигархжсан засаглалаа ард түмний компани болох засаглал руу шилжүүлж буй үндсэн хэлбэр. Үүн рүү том компаниуд бүгд орох ёстой. “Та шинэ маягийн улс төр, түүн доторхи шинэ соёлыг төлөвшүүлэх гэж ажиллаж байна”  гэж түрүүн Б.Ганчимэг сэтгүүлч хэллээ. Ердөө л энэ юм шүү дээ. Түүнээс биш ширээ шаагаад л, ганц хоёр хүнийг ажлаас нь халж хаяснаар энэ засаглал сайжрахгүй байна. Сайжирдаг байсан бол сайжрахаар л цаг хугацаа боллоо шүү дээ. Өвчний оношийг зөв тавиад, тэгээд эмчлэх хэрэгтэй.  Эрх мэдэл, өмчийн хуваарилалтыг ил тод болгоод өгвөл улс төр рүү нөлөөлдөг нөлөөлөл нь ил тод болоод л эхэлнэ. Төрийн үйлчилгээ дарамт шахалт биш, ил тод төрийн үйлчилгээ байх ёстой. Зөвшөөрлийн тогтолцооноос бүртгэлийн тогтолцоо руу оруулъя гэсэн үг. Бүртгэдэг түшмэл өнөөдөр олигарх болчихоод байна шүү дээ. Энэ этгээдийг бүртгэдэг ажилтан  болгоё. Ингэхийн тулд стандарт тавьж өгнө. 17 шаардлага хангасан хүн автоматаар зөвшөөрлөө авдаг ийм стандарт тогтоож өгье. Ингэвэл олигархжсан компани, олигарх түшмэдүүдийн ажил аяндаа нээлттэй, тунгалаг болоод ирнэ. Энэ агуулгаар би илтгэлээ би тавьсан.

Манайхан С.Батболд бизнес хийж байсан юм гэнэ лээ. Олигарх л гэнэ.

Энэ бол бидний 20 жил  явж ирсэн алдаа. Систем оношилгоогоо зөв тавьж,ямар технологиор ямар засаглалыг гаргах вэ гэдэг энэ асуудал бол шинэ хандлага. Үүнийг зав гаргаж ирэх асуудлыг агуулгаар нь ярьж, нийгэмд зөв ойлгуулж, зөв бодлого болгож явуулах хэрэгтэй байгаа юм. Сэтгэлгээний өөрчлөлт ч бас бидэнд хэрэгтэй байна.

-Б.Ганчимэг (Үндэсний шуудан тоймч) : Та улс төрийн том нам толгойлж анх удаа сонгуульд орох гэж байна. Энэ бол таны хувьд шинэ ажил. Эрх мэдлийн гадна яваа улс төрийн лидерүүд нэгдэж том блок байгуулж байна. Бас ялалтын менежер гэдэг нэрээрээ алдартай С.Баярын хийсэн амжилт өмнө тань байгаа. Дээр нь мэдээж асар том сөрөг хүчин. Танд сонгуульд ялалт байгуулах баттай итгэл байна уу?

-Түрүүн би дээр дурьдлаа. Ард түмэн их мэдээлэлтэй болжээ гэж. Өнөөдөр тэд хэн нэгэн лидер, хувь хүн сонгохоос илүүтэй миний амьдралд юу хэрэгтэй байна вэ гэдгээ таних ухамсар, түүнийгээ шийдэж чадах хэмжээний төлөвшилтэй болжээ. Миний амьдрал яаж урагшлах юм, хэн ямар бодлого дэвшүүлж байгааг тунгаан сууж, нухацтай харж чаддаг болсон байна. Иргэний нийгмийн төлөвшил руу ингэж л явах ёстой.

Би их практик талын хүн. Нөгөө талаасаа бид шинжлэх ухааны үндэслэлтэй, зөв бодлоготой, зөв судалгаа тооцоотой, зөв хөтөлбөр дэвшүүлж чадвал энэ  амжилтын үндэс болно гэж би боддог. Ер нь аливаа ажил тийм л байдаг биз дээ. Техник эдийн засгийн үндэслэлээ зөв хийгээд явбал амжилтын дараа тэр төслийг удирдсан менежер нь тийм  чухал гэж үү. “Оюутолгой” төслийг маш сайн хийгээд, тэр төсөл босох нь чухал болохоос хэн удирдаж байгаа нь хэнд ч сонин биш. Үүний адил Монгол улс урагшаа хөгжин дэвжих хэрэгтэй. Ийм боломж нөхцлийг манай Засгийн газар өнгөрсөн гурван жилийн хугацаанд бүрдүүлсэн. Одоо энэ бүрдчихээд байгаа нөхцлийг үр дүн болгох ёстой гэж боддог. Үүн дээ үндэслэсэн “Ард түмний хөгжлийн хөтөлбөр”-өө шинжлэх ухааны үндэслэлтэй,системтэйгээр явуулах хэрэгтэй юм. Зөвхөн монгол үндэслэлээс гадна, олон улсын жишиг, дэвшилтэт технологи, шилдэг аргачлалд нийцсэн энэ зарчмаар боловсруулаад тавьсан байгаа. Одоо хэрэгжүүлэх л хэрэгтэй. Тэр боломжийг ард түмэн өөрсдөө харж байгаа гэдэгт итгэж байна. Нэг үе шат нь дууслаа. Дараагийн үе  хэрэгжих   шат нь эхлээд байна. Үүнийг туйлбартайгаар үр дүн болгох бодлого, чадвар туршлага нь бидэнд, манай намд , Засгийн газарт байна. Тиймээс хэрэгжүүлж чадах итгэл ч дүүрэн байна. Ард түмэн маань мэдэж байгаа гэдэгт би итгэж байна.  Үүнийгээ бид ойлгуулахын төлөө ажиллах болно. Нэг хүн, нэг лидерийг сонгож байгаа биш зөв амьдрал, зөв хөгжил дэвшлийг сонгох асуудлыг ярьж байна. Энэ нь тогтвортой байдал, хөгжил дэвшил руу явсан зөв засаглал, эдийн засгийн сайн бодлого байх ёстой.  Усан луу жилдээ энэ зорьж тэмүүлж буй бүх зүйлсээ бодитой ажил болгож, итгэл дааж зүтгэж  чадна гэдгийг ард түмэндээ энэ завшааныг ашиглан хэлмээр байна.

-Б.Оюунчимэг (МҮОНРТ ММ агентлаг): Ингээд ярилцлага маань өндөрлөж байна. Нэг ярилцлага хийхдээ 20-иод асуулт асуудаг бидэнд энэ удаа хоёрхон асуулт асуух боломж гарлаа. Бид бие биетэйгээ ингэж ярьж суун, Засгийн газрын тэргүүнээс мэдээлэл авна гэдэг хамгийн хэрэгтэй зүйл. Ийм хэлбэрийн ярилцлага цаашид олон дахин үргэлжлээсэй гэдэг ерөөлийг тавиад ,нийт уншигч үзэгч та бүхэндээ сар шинэдээ сайхан шинэлээрэй гэж ерөөе. Ингээд  Ерөнхий сайдынхаа ерөөлийг ч бас сонсоё?

-Сар шинийнхээ өмнө, битүүний өдөр ингэж сэтгүүлчидтэйгээ ярьж суух боломж олгосон та бүхэндээ баярлалаа. Аливаа зүйлд алдсан, оносон зүйл байдаг л байх. Улиран  одож буй туулай жил улс орны хувьд хөгжил дэвшлээрээ  оносон ололт, амжилт нь илүү их байсан гэж Засгийн газрын тэргүүний хувьд хэлмээр байна. Засч залруулах, сайжруулах зүйлүүд ч бий гэдэг нь ч мэдээж хэрэг юм. Гарч буй усан луу жил Монгол улсын, Монголын ард түмний минь  хувьд өрх гэр болгоны хувьд, иргэн бүрийн хувьд бодсон санасан зүйл нь урагшаа ахисан, өөдрөг гэрэл гэгээ, итгэлийг нэмэгдүүлсэн ийм сайхан жил байхын өлзийтэй ерөөлийг өргөн дэвшүүлж байна. Улс орны амьдралд улс төрийн сонгуулийн хариуцлагатай жил болно. Улс орон маань тайван амгалан, эв эеийг хичээсэн, хөгжлийн төлөө хүчээ нэгтгэсэн, төр нийгмийн зөвшилцөл нь шинэ шатанд гарч чадсан, эдийн засгийн хөгжил нь улам идэвхжин эрчимжсэн ийм сайхан жил байгаасай. Нийт ард иргэддээ сар шинийн мэндийг дэвшүүлж, сар шинэдээ сайхан шинэлээрэй гэж ерөөе.

Сэтгүүлч Б.Ганчимэг