Х.Тэмүүжин: Эрх баригчид төсвийн хулгай хийхээс гадна хууль хулгайлахдаа гаршчихлаа

Хууль зүйн сайд асан X.Тэмүүжинтэй ярилцлаа.

-Сонгуулийн тухай хууль батлагдаж ирэх оны УИХ-ын сонгуулийг томсгосон мажоритар системээр явуулахаар болж байна. Энэ системийн онцлог нь юу юм бэ?

-2008 онд томсгосон тойргоор, 2012 онд холимог тогтолцоогоор гэхдээ мажоритар хэсэг нь олон мандаттай том тойргоор сонгуулийг явуулсан. Хоёр удаагийн сонгуульд хэрэглэгдсэн хувилбар.

Ямартаа ч асуудлыг зөвхөн мөнгөөр шийдэх гэж оролддог, санал худалдаж авах гэж улайрдаг, бэлэг сэлт тараадаг, сонгогчдоо арилжааны “клент” гэж үзэж улс төрийн авлигад татан оролцуулдаг, сонгуулийн клентиализм, авлигыг өөгшүүлэгч жижиг 76 тойрог бүхий тогтолцооноос нэг алхам дэвшилттэй.

Олон мандаттай томсгосон тойрогт сонгууль явуулахад хэд хэдэн эерэг тал үүсдэг.

Нэгдүгээрт, мөнгөний нөлөө гэж ярьдаг сонгогчдын саналыг худалдаж авах замаар сонгогддог байдал 50 хувиар буурна. Олон мандаттай томсгосон тойрог дээр мөнгө тараагаад тодорхой сонгогчдын нэг дүгээр саналыг авч болох ч сонгогчдын хоёр, гурав дугаар саналыг авч чаддаггүй. Сонгогчид мөнгө тараасан хүнээс гадуур сонголт хийх саналтайгаа үлддэг.

Хоёрдугаарт, намуудын хөшигний ар дахь нам дамжсан улс төрийн тохироонууд томсгосон тойрог дээр явахгүй. Тодорхой хэлбэл, нам доторх дургүй хэсгээ нөгөө наМтайгаа нийлж унагах улс төрийн хор олон мандаттай том тойрогт бараг ажиллахгүй. Сонгогчид олон мандатын тоогоор олон санал өгөх боломжтой байна гэдэг төдий хэмжээний чөлөөт өрсөлдөөн өрнөх боломжтой гэсэн үг.

Гуравдугаарт, мөнгөний нөлөөлөл улс төрийн хор багасаад ирэхээр бодлогын шинжтэй асуудал ярьдаг, эрүүл зарчимтай улс төр цухалзах боломж төдий чинээ нэмэгддэг.

Дөрөвдүгээрт, олон мандаттай сонгуулийн тогтолцоо 60 тэрбум гэдэг шиг хатуу мөнгөжсөн, гажуудаж буй намын бүтцийг сулруулах талтай. Мэдээж нөгөө талд нь нэг бус сул тал гарна.

-Энэ удаагийн Сонгуулийн хуульд авлига албан тушаалын гэмт хэрэгт холбогдон ял шийтгүүлсэн хүмүүс нэр дэвших эрхгүй болж байгаа. Шалгагдаж байгаа хүмүүсийн хувьд нэр дэвших эрхтэй гэсэн үг үү. Авлига албан тушаалд ямар төрлийн хэргүүд хамаарах юм бол?

-Хүний гэм буруутай эсэхийг гагцхүү шүүх тогтооно гэж байгаа учраас шүүхээр тогтоогдоогүй гэм бурууг урьдчилж дүгнэх боломжгүй. Ямарваа хэрэг шалгагдаж, мөрдөгдөж багаа ч шүүх рүү очоогүй, гэм буруу нь шүүхээр шийдвэрлэгдээгүй хүний улс төрийн эрхийг хязгаарлах боломжгүй.

Шүүхээс ял авсан тохиолдолд тодорхой гэмт хэрэг дээр сонгогдох эрхийг хязгаарлах боломжтой юу, үгүй юү гэдэг маргаан гарахыг үгүйсгэхгүй.

Ардчилсан гэхдээ хууль нь хууль шиг үйлчилдэг улс орон авлигачдаа төрд биш иргэдэд гай болохгүй, нийтийн хөрөнгө мөнгөнөөс хулгай хийхээргүй газарт байлгахаа бол мэддэг. Авлига гэдэг нийтийн албанд очоод нийтийн хөрөнгөөс хулгайлж, иргэдийн хууль ёсонд итгэх итгэлийг үгүй хийдэг гэмт хэргийг хэлдэг. УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшинэ гэдэг хууль тогтоогч болмоор байна гэж хэлж байгаа л үг.

Хулгайч, худалч хууль тогтоогчтой улс ямар хуультай болно гэсэн үг үү. Хулгай хийдэг хүнийг дахиад хулгай хий, хуулийг ч бас хулгайл гээд явуулдаг зарчим ардчилалд байж болох юм болов уу. Ардчилсан улс орнуудад авлигын хэрэгт холбогдсон хүнийг улс төрийн нам нэр дэвшүүлнэ гэдэг иргэд, сонгогчдоо доромжилж буй үйлдэл болох учраас улс төрийн соёлоороо авлигаас ангид, хол байх гэж хичээнэ л дээ.

Мөнгөний нөлөө гэж ярьдаг сонгогчдын саналыг худалдаж авах замаар сонгогддог байдал 50 хувиар буурна.

Үүнийг ардчиллын хариуцлага эсхүл хариуцлагатай ардчилал гэж хэлж болно. Монголд бол чадаж байхад арга алга гэдгээр уваагүй дайрна. Манаач хийдэг мөртлөө манах ёстой зүйлээсээ хулгай хийгээд байгаа хүнийг хулгай хийлгэхгүйн тулд эхний ээлжинд манаачаас нь болиулна биз дээ. Энгийн л логик.

Ийм зарчим учраас авлига албан тушаалын хэрэгт холбогдсон хүмүүс ямар нэгэн байдлаар төрд ажиллах, татвар төлөгчдийн мөнгийг мэдэж шийдэх, тэдний өмнөөс шийдвэр гаргах гэдэг хууль болон ёс суртахууны хувьд их зохимжгүй.

Улс төрийн соёлоор шийдэж чадахгүй, намууд нь дотроо зарчим тогтоож чадахгүй учраас хөндлөнгөөс хуулиар хийх гэж оролдож байх шиг. Гэхдээ энэ заалтад болгоомжтой хандах ёстой. Тодорхой нийтийн албан тушаалд тэр дундаа хууль тогтоогч болох гэж байгаа хүнд шударга ёсны шаардлага хангахуйц хэмжээний шалгуур тавих гэдэг бол иргэний сонгогдох, ажил мэргэжлээ чөлөөтэй сонгох эрх рүү халдаж байна гэсэн үг биш нь ойлгомжтой.

Харин Монгол Улсад шүүх улс төрөөс ангид, бие даасан, мэргэжлийн шийдвэр гаргаж чадаж байгаа юу. Нөгөө алдарт хонгил нурсан уу. Хэн нэгэн улстөрч, эрх мэдэлтэй бүлэг хэсэг шүүх, хуулийн байгууллагыг ашиглах замаар өрсөлдөгчөө намнадаг байдал алга болсон уу.

Өөр хоорондоо улс төрийн үзэл, хэрэгжүүлэх бодлого, баримтлах зарчим өс зүйгээрээ өрсөлдөж чадахгүй, таалагдахгүй хэн нэгнээ хуулийн байгууллагын туслалцаатайгаар тойргийн гадаа гаргах, улс төрөөс арчиж, өрсөлдөгчөө үгүй хийнэ гэсэн давхар санаатай оруулж ирж байгаа бол энэ их аюултай. Зоосны хоёр тал шиг. Монгол Улсад хараат бус бие даасан шүүх үнэхээр байгаа юу. Бүх хүн хууль шүүхийн өмнө эрх тэгш байж чадаж байна уу.

Асуудлыг мөрдөн шалгаж, яллаж байгаа хуулийн байгууллагын ажилтнууд хэн нэгний гар хөл болохгүй, хуульд захирагдан ажиллаж чадах тэр хэмжээнд очиж байгаа эсэхийг давхар бодохгүй бол буцаад энэ улсад гай тарихыг үгүйсгэхгүй.

Хоёр талаас нь л бодох ёстой. Нэг талаас авлигачдыг байдаг газар нь байлгамаар байна. Нөгөө талд төрийн дээр гараад суучихсан зарим нэг улстөрчид нь хуулийн байгууллагыг хувийн зорилготой ашиглаж, шударга өрсөлдөж чадахгүй өрсөлдөгчдөө шахан хавчих гэж байгаа бол ардчиллыг авлигын нэрээр халхавчилж, авлигачид нь үгүй хийхэд хүрнэ.

-2008 оны сонгуулийн сургамж, үр дүн нь юу вэ?

-2008 оны долдугаар сарын 1-ний сургамжаас үүдэж нэлээд олон арга хэмжээ авч хэрэгжүүлсэн. Олон мандаттай саналын хуудсыг гараар тоолно гэдэг их нүсэр ажил. Нүсэр түвэгтэй ажлыг далимдуулж хэн сонгогдох вэ гэдэгт хор найруулах нөлөөлөх боломж хэтэрхий их байсан.

Зарим хэсгийн хороодууд тоогоо гаргаж өгч чадахгүй тараад алга болчихсон тохиолдлууд ч гарсан. Энэ байдлыг шийдэх арга нь зам сүүлийн үеийн техникийн.дэвшил, шийдлийг нэвтрүүлэх явдал байв. МАН-ынхны талбай дээр шатаагаад байдаг хар машиныг тэгж л оруулж ирсэн. Тэр машинаар 2012, 2016 оны сонгууль явагдлаа. Эргээд харахад будилаан байсангүй.

Шатаагаад байсан нөхдүүд өнөөдөр Их хуралд 65 суудалтай байна. Хоёрдугаарт, хөдөө орон нутаг болон Улаанбаатар хотод оногдож буй мандатын зөрүү хүн амын тоотой харьцуулахад хэтэрхий шударга биш байсан.

Нийт сонгогчдын бараг 40 орчим хувь нь Улаанбаатарт амьдарч байхад УИХ-д төлөөлөх мандатын тоо УИХ-ын гишүүдийн 1/3 ч хүрэхгүй байгаа нь Улаанбаатарчуудад таалагдаагүй. Төлөөллийн хэт зөрүүг багасгах гэж 2012 онд ядаж 28 мандат нь хот хөдөө гэж хуваагдалгүй Монгол Улсын нийт иргэн, улс орны нийтлэг эрх ашгийг хангаг гэж пропорциональ сонгуулийн тогтолцоог оруулж ирсэн.

Нийт сонгогчдын бараг 40 орчим хувь нь Улаанбаатарт амьдарч байхад УИХ-д төлөөлөх мандатын тоо УИХ-ын гишүүдийн 1/3 ч хүрэхгүй байгаа Улаанбаатарчуудад таалагдаагүй. 

Сургамжаа мартсан хүмүүс яах вэ олон зүйлийг буцаалаа. Одоо хотын мандатыг цөөлж орон нутаг руу явуулна гэх яриа гарч байна, долдугаар сарын 1-ний бухимдлын шалтгааныг буцаагаад бий болгож байгаа юм болов уу даа.

2008 оны 7 дугаар сарын 1 -ний үйл явдлын дараах сургамжид үндэслэж хууль, нийгмийн олон асуудлыг өөрчилж шийдэх гэж оролдсон. Харамсалтай нь тэр бүхнийг 2016 оны сонгуулиар хэт олонх болсон МАН бараг бүгдийг нь буцааж, ухрааж, устгалаа. 2008 оны долдугаар сарын 1-нд цагдаа бид хүчний байгууллага, даргын тушаалаар ажилладаг гээд байсан.

Гэмт хэрэгтэй тэмцэх байгууллагыг генералаар удирдуулж болдоггүй юм байна. Цэргийн тушаалаар ажиллаад эхлэхээрээ дарангуйллын зэвсэг, дарангуйлагчдын гар хөл төдий болдог юм байна. Цагдаа хуулиар ажилладаг, хууль сахиулах байгууллага байх ёстой юм байна. Тэд цэрэг арми шиг дайсантай дайтах биш иргэдтэйгээ мэргэжлийн хууль сахиулагчид шиг ажиллаж олон нийтэд аюулгүй байдлын үйлчилгээ үзүүлдэг байх ёстой юм байна гэх зэргээр олон шинэтгэл, шаардлага явсан.

Харамсалтай нь бүгд ухарч буцаж эцсийн дүндээ нөгөө л 2008 оны долдугаар сарын 1-ндээ бодит байдлаар МАН бэлдчих шиг боллоо. Цагдаа хуулийн байгууллагууд нь нөгөө л долдугаар сарын 1-ний өмнө ямар байсан тийм байдалдаа буцаад ирчихэж. Хүний эрхийн нөхцөл байдал нь ч, хууль зүйн орчин нь ч, сонгуулийн хууль нь ч, улстөрчдийнх нь хулгай луйвар нь ч.

2008 оны долдугаар сарын 1-ний дараа хохирсон иргэдэд өмгөөлөгч олдохгүй байсныг тодорхой санаж байна. Засгийн газартай шүүхдэлцэх түүний эсрэг зарга үүсгэх хохирсон иргэнд хууль зүйн туслалцаа үзүүлэх өмгөөлөгч олдохгүй, хуульчид нь айдастай байсан.

Яагаад гэхээр тухайн үед хуульчдын тусгай зөвшөөрлийг хууль зүйн сайд нь өгдөг байв. 2012 онд хуульчдыг хууль зүйн сайдаас хамааралгүй болгосон. Одоо тэр бүгдийг буцаагаад хуульчдын амыг хааж боодог болох гэж байх шив дээ.

-Таны гардаж хийсэн хуулиудын нэг болох Эрүүгийн хуульд 2017 онд өөрчлөлт орсон. Одоо дахиад нэмэлт, өөрчлөлт орохоор яригдаж байна. Тэмүүжингийн хуулиуд гэж яригддаг хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шалтгаан нь юу юм бэ. Эрүүгийн хуульд зайлшгүй дахин шинэчлэх ямар зүйл заалт байна гэж та харж байна…

-Эрх баригчид 2017 онд хуулийн шинэтгэлийн нурааж, хууль хулгайлж, самарсан гэмт үйлдлээ нууж чадахаа байгаад, сонгууль дөхсөнтэй холбогдуулж зассан болж харагдах гээд Эрүүгийн хуулийг өөрчлөх гэж оролдож байна.

2015 онд олон судалгаа, иргэдийн гомдол санал, хуулийн хэрэглээнд тулгардаг бэрхшээлүүдэд үндэслэж мэргэжлийн хүмүүсийн санаа бодлыг харж, балансыг нь бодож улс орны хөгжилд дэмтэй байх үүднээс олон хуулиудад өөрчлөлт оруулсан. Гэтэл эрх баригчид сонгуулийнхаа хийрхлээс гарч чадалгүй, сэтгэл хөөрлөөрөө АН хийсэн учраас, Тэмүүжингийн хуулиуд учраас, эдгээрийг өөрчлөх ёстой гэсэн явцуу амбицаар өөрчлөх гэж оролдоод хууль зүйн нэгдсэн бодлогоо самарчихсан.

Оролдох оролдохдоо нуухыг нь авах гээд нүдийг нь сохлох гэгч болгосон доо. Маш олон судалгаанд үндэслэн хийгдсэн хуулийг зүгээр л дээшээ тэнгэр харж байгаад сольж, хольсон. Үр дүнд нь авлигачдаа хийсэн хуулийнхаа цоорхойгоор гоожуулчихсан. Зарим нэг хүний хувьд санаатай хийсэн хуулийн хулгай юм шиг билээ.

Яагаад гэхээр 30 жил улс төрд явахдаа энэ хуулийн нүх сүвээр нь яаж гарч орж болдог, амьдралаа өөд татаж, эрх мэдэл дээрээ яаж үлддэг, хулгай хийчихээд хариуцлага хүлээхгүй зугтаж хэрхэн ял завшиж болдог гэх мэтдээ мэргэшсэн нэг бус хүний гар дэндүү их оролцсон. Гэхдээ могойгоо өөрсдөө бариагүй.

Борвиндоо баастай хаана үсрээд хаашаа буухаа мэдэхгүй хэдэн залуучуудаараа цаасан малгай өмсүүлж байгаад бариулчихсан. Өнөөдөр нөгөөдүүл нь чи би дээ тулаад явж байна. Хөөн хэлэлцэх хугацаа яаж тасалддаг, яаж тоолдог, хэзээ зогсвол хууль ёс, шударга байдалд нийцэх тухай ойлголтгүй мөртлөө, өмнө хийчихсэн алдаагаа засъя гэж байх шиг байна лээ.

-Тэгэхээр хөөн хэлэлцэх хугацаа нь дууссан гэх нэрийдлээр хэрэг нь хаагдсан хүмүүст хуулиа буцааж үйлчлүүлээд шүүж хорих асуудал үүсэх үү.Хууль буцаж үйлчилдэг юм уу?

-Харамсалтай нь Эрүүгийн хууль буцаж үйлчлэхгүй. 2017 онд яг энэ хуулиудыг өөрчилж байхад Х.Нямбаатарт хэлж л байсан. Мань хүн ажлын хэсгийн ахлагч байсан. Эрүүгийн хуулиа ингэж өөрчилж болохгүй. Хариуцлагыг нь хэн хүлээх юм. Хөөн хэлэлцэх хугацааг оролдвол олон гэмт хэрэг тэр тусмаа авлигын хэргүүд алга болно, хуулийнхны авлига нь үргэлжилнэ гэж хэлж байсан. Тэгэхэд социалист хууль яриад сууж байсан хүн.

Одоо бүр дэлхийд байхгүй хууль яриад сууж байна. Бүхэл бүтэн Монгол Улсын хуулийн тогтолцоог популизмынхаа төлөөсөнд нураах гээд байж байх. Энэ Их хуралд хууль зүйн мэдлэгтэй хүн ер нь байгаа юм уу. Бүү мэд. Ямар хүмүүсээр хууль хийлгээд байгаа юм. Хууль хийх биш хууль хулгайлаад, худал яриад сууж байгаа хүмүүс шүү дээ.

-Хөөн хэлэлцэх хугацаа-гаар авлига албан тушаалын өч төчнөөн хэрэг хаагдаж байгаа талаар яригдаж байна. Яг ямар өөрчлөлт хөөн хэлэлцэх хугацаанд оруулчихаад одоо буцааж засах гээд байгаа юм бэ. Тэр хугацааг уртасгасан, богиносгосон гэх зүйл яригдах юм…

-Лав л Ц.Нямдоржийн хэлээд байгаа зүйл ерөөсөө биш. Хөөн хэлэлцэх хугацааг тоолохоо хэзээ зогсоох вэ гэдэг л асуудал. Хууль зүйн сайд маань андуурчихсан явж байна лээ. Хөөн хэлэлцэх хугацааг сунгана сунгахгүй, урт богино болгоно гээд байгаа юм ерөөсөө биш.

2012 онд намайг хууль зүйн сайд болоод очиход иргэдээс ирж байгаа гомдлын дийлэнх нь өөрийг нь хохироосон хүн хуулийнхантай нийлээд хэргийг нь хэрэгсэхгүй болгочихсон тухай гомдол байсан. Хулгай, дээрэм, танхай гэх мэт ахуйн түвшинд гардаг гэмт хэргийн эзэн холбогдогч нь тодорхой мөртлөө хуулийн байгууллага хэргийг нь шалгахгүй удаашруулж нааш цааш шилжүүлсээр байгаад хөөн хэлэлцэх хугацаа нь дууссан гэх үндэслэлээр хэрэгсэхгүй болгочихдог тухай.

Хэрэг нь хэрэгсэхгүй болсон болохоор хуулиар биш хувиараа асуудлаа шийдэцгээ гээд гаргачихдаг тухай. Хуульгүй гудамжинд гарсан хүмүүс чинь хүчирхийллийн арга замаар л шийдвэрлэх гэж оролдоно.

Энэ Их хуралд хууль зүйн мэдлэгтэй хүн ер нь байгаа юм уу.

Эндээс нэг бол шинэ хүчирхийллийн гэмт хэрэг үйлдэгдэнэ, эсвэл хохирсон иргэн хохирсноороо үлдэнэ. Уул нь ухаалаг зохион байгуулалттай нийгэмд эзэн холбогдогч нь олдчихсон хэрэг дээр хуулийн байгууллага ажиллаад эхэлсэн бол хөөн хэлэлцэх хугацаа тасалдах ёстой л доо.

Өөрөөр хэлбэл, тоологдохгүй зогсох ёстой. Хэн нэгнийг хэрэгт холбогдуулан яллагдагчаар татсан бол уг хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа тэр этгээдийн хувьд тоологдохгүй зогсож, шүүхэд хэргээ сонсгох эрхээ талууд бүрэн эдлэх боломжтой байх нь хууль дээдэлдэг засаглалын гол зарчим.

Монголд эзэн холбогдогч нь тодорхой байхад шалгаж байгаа гэх нэрийдлээр хөөн хэлэлцэх хугацаа дуусгаад хэрэг хааж байна гэдэг бол хуулийн байгууллага огт ажлаа хийхгүй, хууль огт ажиллахгүй байгаа гэсэн үг.

Үүнийг бид 2015 онд өөрчилсөн. Гэтэл эрх баригчид яллагдагчаар татагдсанаар хөөн хэлэлцэх хугацаа зогсоно, тоолохгүй гэснийг анхан шатны шүүхийн шийдвэр гарснаар зогсоно гээд биччихсэн.

Үүнээс болоод аль болох шүүх хуралдааныг явуулахгүй хэдэн удаа ч хамаагүй хойшлуулж байвал хөөн хэлэлцэх хугацаа нь тоологдоод дуусах болно, шүүхийн шийдвэр гарсан ч гэсэн шүүхээс хэрэг буцаадаг болчихвол хөөн хэлэлцэх хугацаа тоологдсоор байна гэх мэт хуулийнхантай нийлж хэрэг замхруулдаг авлигын тогтолцоо буцаад амилчихсан.

Хөөн хэлэлцэх хугацааны өөрчлөлт, шүүхээс хэргийг мөрдөн байцаалтад буцаадаг хоёр механизм зэрэг хавсраад ажиллахаар авлигачдыг хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан гэдгээр сулладаг танил талтай хүмүүс хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан гэдэг нэрийн дор ял завшдаг авлига авдаг тогтолцоо буцаад мандаж байгаа юм шүү дээ.

-Одоо хөөн хэлэлцэх хугацааг яаж оруулбал зохистой юм?

-2015 онд баталсан шиг яллагдагчаар татагдсан бол хөөн хэлэлцэх хугацаа зогсоно гэх зарчим хуульчлагдвал болно.

-2017 онд Эрүүгийн хуульд өөр ямар өөрчлөлтүүд оруулчихсан юм бэ?

-Эрүүгийн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулж байгаа нэрийдлээр албан тушаалын нөлөөгөө хууль бусаар ашиглах гэдэг гэмт хэргийг алга болгочихсон. Авлигын конвенцэд манай улс нэгдэн орсонтой холбоотойгоор 2012, 2013 онын үед зарим төрлийн авлигын гэмт хэргийг Эрүүгийн хуульдаа тусгаач гэх зөвлөмж, шаардлагууд ирж байсан. Манай Эрүүгийн хуульд албан тушаалтан өөрт байгаа эрх мэдлийг урвуулан ашиглах, хэтрүүлэх гэх гэмт хэрэг байсан.

Гэтэл улс төрд нөлөө бүхий этгээдүүд болон өндөр.албан тушаал хашиж буй этгээдүүд өөрт байхгүй боловч бусад албан тушаалтанд байгаа эрх мэдлийг өөрт байгаа улс төр, эрх мэдлийн нөлөөгөөрөө дамжуулан ашиглан хууль зөрчүүлэх, улстөржүүлэх байдлаар хэн нэгэнд давуу байдал олгодог өөрсдөө өмч хөрөнгөтэй болдог, авлига авдаг байдал байна.

Энэ нь авлигын гэмт хэргийг Эрүүгийн хуульд тусгаагүй учир дээд түвшний авлига, албан тушаалын гэмт хэрэг хуулийн хариуцлагагүй төдийгүй, төрийн алба арилжааны шинжтэй, том дүнтэй хээл хахуульд өртдөг болсон. Дунд дундаас доогуур албан тушаалын гарын үсэгтэй, гэхдээ өндөр албан тушаалтнуудын санаа зорилгыг гүйцэлдүүлсэн авлигын гэмт хэргүүд чинь хэрэгжихгүй байна гэж хэлж байв.

Бүхэл бүтэн Монгол Улсын хуулийн тогтолцоог популизмынхаа төлөөсөнд нураах гээд байж байх.

Жишээ нь, Ерөнхий сайд, Ерөнхийлөгч өөрт байгаа албан тушаалаа биш, улс төрийн нөлөөгөө ашиглах замаар хэн нэгэн сайд шүүгч төрийн нарийн гэх мэт хүмүүсийн гарын үсгээр хууль зөрчүүлээд асуудал шийдүүлчихвэл Монгол Улсын хууль тэр гарын үсгийн хүрээнд цаашаа явахгүй.

Авлигын гол эх үүсвэр энэ гэмт хэргийн санаа зорилгыг тодорхойлж ашгийг нь хүртэж байгаа тэр этгээдэд хууль зүйн хариуцлага очихгүй. Тиймээс энэ албаны нөлөөгөө хууль бусаар ашиглах гэмт хэргээ хуульчлаач гэж байсан. Эргээд харахад манайд тиймэрхүү тохиолдол хэд хэд гарсан нь анзаарагдаж л байна. Үүнийг 2015 оны Эрүүгийн хуульд бичсэн.

Харамсалтай нь 2017 онд энэ зүйл заалтыг Эрүүгийн хуулиас хасчихсан. Энэ зүйл заалтыг хассан учраас ЖДҮ-ийг дэмжих сантай холбоотой асуудал дээр хууль хүчгүйдэж байна.

Ерөнхий прокуророор ажиллаж байсан хүний УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаан дээр хэлсэн үгийг санаж байна уу. Үр ашгийг нь хүртсэн хүмүүс энд сууж байна, шийдвэр гаргасан хүмүүс нь 461-д хоригдож байна, энэ шударга уу гэж. Дээд албан тушаалтны дарамтад гарын үсэг зурж, шийдвэр гаргасан сангийн ажилтнууд гэмт хэрэгтэн болоод харин утсаар залгаж, шахаж дарамталж байгаад тэр бум, тэр бумаар зээл авсан УИХ-ын гишүүд нь гэмгүй.

Энэ бүгдээс харахад хууль тогтоогчид нь хуулиа хулгайлж, хуулийг санаатайгаар эвдэж байгаад тэр эвдэрхийгээр нь өөрсдөө мөнгө олж, албан тушаал наймаалцаж, ёс бус үйлээ хийцгээж байна. Бас нэг хуулийн хулгай хэлэх үү.

Монголчууд бид ардчилсан, хүний эрхийг эрхэмлэдэг, хууль цаазат улс мөн л юм бол соёлт хүн төрөлхтний зохисгүй гэж үзэж байгаа зүйлийг адилхан зохисгүй гэж үзэх зоригтой, чадвартай байх ёстой. Манай улсад бэлгийн дарамт ямар байгаа билээ. Хүний эрхийн үндэсний комиссын хэд хэдэн илтгэлд ноцтойгоор дурдагдсан байгаа.

Намайг Хууль зүйн сайд байхад тэндээс нэр устай нь биччихсэн, танай харьяа тийм байгууллагын тэр албан тушаалтан доод ажилтнууддаа тэгж бэлгийн дарамт учруулсан гээд баримт хавсаргасан зөвлөмж нэг бус удаа ирж байв. Хүчирхийллийн эсрэг ажилладаг гадна, дотны цөөнгүй байгууллагаас санал гарч байв. Тэр бүгдээс үүдээд энэ үзэгдэл даймжирч, Монголд энгийн үзэгдэл болохоос нь өмнө Эрүүгийн хуулиар хориглох хэрэгтэй юм байна гэж үзэж “бэлгийн дарамт”-ыг гэмт хэрэг болгосон.

Гэтэл МАН Эрүүгийн хуулиас яагаад энэ гэмт хэргийг хасчихсан. Бодвол өдөр тутмын өөрсдийн хийдэг зүйлээ Эрүүгийн хууль дээрээс уншаад байхаар айсан юм байлгүй. Ер нь энэ эрх баригчид хүний эрхийг хулгайлж, төрийн нэрийн дор өөрсдийн дарга ангийн эрх мэдлийг өргөжүүлж байвал болно гэж боддог бодол их гүн угшилтай бололтой юм билээ.

МАН энэ албыг татан буулгаад тогтолцоог нь нурааж оронд нь дарга нарыг хамгаалдаг дотоодын цэргээ буцаагаад байгуулчихсан.

Шинэ цаг үе нь цагдаагийн албыг иргэнд үйлчилдэг, хууль сахиулах байгууллага байх ёстой гэж байхад МАН цагдааг генералаар удирдуулсан цэргийн байгууллага байх ёстой, иргэд тэднээс айдаг цэрвэдэг байхад хангалттай гэж бодоцгоох. Ийм иргэний бус зарчимтай болохоороо тэд хуулиас иргэдэд хэрэгтэй. өөрсдөд нь ашиг тусгүй гэж харагдсан зүйл заалт уншихаараа нүд нь хорсоод, гар нь загатнадаг байх.

Хийж чадаж байгаа ажил нь тэд өөрсдөө иргэдийнхээ өмнүүр ороод зээл авчихна. Өөрсдөд нь хариуцлага тооцох хуулиас хулгай хийчихнэ.

Б.НОМИН-ЭРДЭНЭ, ӨДРИЙН СОНИН