Цагдаагийн байгууллагад цахим гэмт хэрэгтэй тэмцэх хүч байна уу?

Нэг л мэдэхэд хакердуулсан, цахимаар залилуулсан хэргийн хохирогчид Монголоор дүүрлээ. Цахим орчинд идэвхтэй хүн бүр л “Фэйсбүүк чатаар мөнгө гуйхгүй шүү” гэсэн сэрэмжлүүлгийг нүүр номонд нийтэлдэг болов. Мөн оюутан сурагчид интернэт кафед ороод фэйсбүүкээ нээлттэй орхидог, ухаалаг утсаа алдлаа гэхэд нүүр ном нь автомат тохиргоотой байдаг гэхчлэн алхам тутамдаа хохирогч болох эрсдэл хүлээж байгаа нь цахимаар үйлдэгддэг залилах гэмт хэрэг газар авсны тод илрэл. Нэг ёсондоо Цахим гэмт хэрэгтэй тэмцэх, Мэдээллийн аюулгүй байдлаа хамгаалах асуудалд Монгол Улс тэг зогсолт хийсэн гэхэд хилсдэхгүй. Гэтэл сайд дарга нар сэтгүүлчдийн өмнө бол “Тэмцэнэ, төсөвлөнө, төрийн албан хаагчдаа сургаж мэргэшүүлнэ” гэдэг ч хачир дээрээ амьдрал хаана буцалж байгааг анхаардаггүй.

Гэхдээ үйлдэл нь ямар байснаас шалтгаалаад цахим гэмт хэргийн төрөлд хамаарч болно. Мэргэжлийн нарийн хэллэгээр бус олон нийтийн нэршил ойлголтоор  цахим гэмт хэрэгтэй тэмцэх асуудал Монголд “сайн” байгаа юу гэвэл, үгүй. Энд иргэдийн гомдол мэдээллийн мөрөөр өргөсөн тангарагтаа үнэнчээр зүтгэж буй олон зуун төрийн албан хаагчдыг хэлсэнгүй. Монгол төрийн бодлого, хүний нөөцийн хуваарилалт оновчгүй байгааг тодотгох гэсэн юм.

Энгийн жишээ дурдахад, фэйсбүүкийн мэдээллээ алдсан, онлайн худалдаанд хууртаж эд хөрөнгөөрөө хохирсон хэдэн зуун, мянган иргэн цагдаад хандаж байна. Тэд хуулийн дагуу өргөдөл гомдлоо дүүргийн цагдаагийн байгууллагад гаргадаг ч үр дүн нь мэдэгдэхгүй, замхраад өнгөрдөг тохиолдол олон. Гэтэл үүний цаана иргэдтэй “тулж” ажилладаг анхан шатны нэгж болох дүүрэгт техник технологиор мэргэшсэн тусгай алба байтугай ганц ширхэг байцаагч ч алга. Хулгай, дээрэм, хүн амины хэрэг мөрдөж байгаа байцаагчид цахим гэмт хэрэгтэй тэмцээд бодит үр дүн гарах уу гэдэг эргэлзээтэй. Өөрөөр хэлбэл, техник технологийн гүнд нэвтэрсэн өндөр мэдлэгтэй хакерчидтай тэмцэх мэргэшсэн алба хаагч дүүргийн цагдаад байхгүй. Сэтгэл, зүтгэл байгаад ч мэргэшил, мэдлэг байхгүй бол  зэвсэггүйгээр дайнд орохтой адил бус уу. Ямар ч хэрэг мөрдөгчийн ур чадвараас хамаардаг нь зүйн хэрэг ч технологийн хөгжил, эрин зуунтай хөл нийлүүлэхээс аргагүй.

Асуудлын голыг олж, ажлыг нугалах чадвартай мэргэшсэн алба хаагчид өнөөдөр төв аппаратад ажиллаж байгаа нэрийдлээр бичиг цаас зөөж, хүсэлтийн хариу цохож сууна. Тэдэнд чадвараа харуулах боломж ч олдохгүй байна. Энэ оны эхний арван сарын байдлаар залилан мэхлэх гэмт хэрэг улсын хэмжээнд 4125 бүртгэгдсэний 70 хувь нь цахимтай холбоотой байгаа юм. Хэн нэгний данс руу мөнгө хийчихээд буцаагаад өгье, хандивын аян, онлайн худалдаа гэх зэргээр өнөөх л иргэдийг хохироосон үйлдэл давтагдаж байна. Хохирлыг мөнгөн дүнгээр тооцвол төсөөлшгүй тоо гарна. Хэдхэн хоногийн өмнө Сонгинохайрхан дүүргийн цагдаа нар олны танил хүмүүсийн нэрийг барьж 166 хүнийг залилсан хэргийг илрүүлсэн. Хүмүүс амар хялбар аргаар кодоо хийдэггүй болчихоор олны танил хүмүүсийн зургийг ашиглаж залилан хийж эхэллээ. Энэ мэтээр 18 нас хүрээгүй гурван залуу комьпютерын ард сууж байгаад 20 сая төгрөг олчихож байна. Энэ мэтээр компьютерын дөнгүүр мэдлэгтэй дунд сургуулийн сурагчид нь хүртэл хакер хийж байхад дүүргийн цагдаагаа мэргэшүүлэх зайлшгүй шаардлага тулгарлаа. Анхан шатны нэгж дээр ажиллаж байгаа цагдаа нар хакерчдаас давж төгс эзэмшиж байж л гэмт хэрэгтнийг олно шүү дээ. Цагдаа нарыг нэг бүрчлэн мэргэшүүлдэггүй юм гэхэд хэн, хаана ажиллавал үр дүнтэй байх вэ гэдэг хүний нөөц, хуваарилалтын бодлогодоо анзааргатай хандая. Иргэд ч гэсэн аз туршсан данс руу мөнгө шилжүүлж буцах хаяггүй болчихоод бага мөнгөөр хохироод өнгөрлөө гээд зөнд нь орхидог. Гэтэл цагдаад өргөдөл гаргахаас төвөгшөөсөн энэ үйлдэл гэмт хэрэгтнүүдийг өөгшүүлж дахиад хэдэн зуун хүнийг хохироох эхлэл болж байна.