Монголын эрх чөлөөг АНУ хамгаалах цаг ирлээ

(ЧИНГЭС ПУТИН)

АНУ-ын Ази судлалын  “American Enterprise Insti­tute” хүрээлэнгийн  эрдэм шин­жил­гээний ажилтан  Майкл Ослины бичсэн “Чин­гэс Путин” нийт­лэ­лийг “Wall Street Journal” сэтгүүл нийтэлснийг со­нирхуулъя.
Вашингтон Иракийн асуу­далд хамаг анхаарлаа хан­дуулж байхад ОХУ  Евроазид  нөлөөгөө улам бүр бэх­жүүл­сээр байна.  Хэрвээ АНУ-ын дараагийн Ерөнхийлөгч Оро­сын энэ байдлыг төдийлөн анхаарахгүй өнгөрөөх юм бол  Азид хөгжиж буй ардчилалд аюул учирч магадгүй. Ингэс­нээр  дэлхийд  ашигт малт­ма­лаараа тэргүүлдэг улс, АНУ хоёрын хооронд страте­гийн зөрчилдөөн үүсч магад­гүй юм.

Азид ардчиллыг хамгийн амжилттай  хөгжүүлж буй орнуудын нэг болох Монгол нь сүүлийн үед  ОХУ-ын  анхаарлын төвд ороод бай­на. 1990 онд   Монголд анх удаа ардчилсан сонгууль болс­ноос хойш энэ системийг тогтворжуулж өдгөө улс тө­рийн 15 нам үйл ажиллагаагаа явуулж байна.  Тус улсад хоёр ч удаа засгийн эрхийг тайв­наар шилжүүлэн өгч байсан. Энэ сарын 29-ний өдөр мон­голд  пар­ла­ментын сонгууль болно.   Социологийн судал­гаа­наас үзэхэд  2000 оноос төр барьж буй МАХН нь  ялаг­дал хүлээж Ардчилсан нам ялалт бай­гуулж магадгүй байна.

Сонгуулийн дүн ямар байхаас үл шалтгаалан  Мон­гол, Оросын харилцаа ан­хаарлын төвд байх болно. Оросын “Роснефть” компани нь  Монголд хэрэглэж буй шатахууны 90 хувийг ний­лүүлдэг. Сүүлийн гурван са­рын хугацаанд тус компани нь  үнээ хоёр ч удаа нэмсэн. Ин­гэх­дээ  дунджаар 20 хувиар нэмсэн байна.  Энэ нь 2006 оноос инфляц нь 15 хувьтай байгаа Монголд барааны үнэ өсөхөд хүргэжээ. Саяхан “Роснефть” компани (Нефть олборлох бус борлуулах гэд­гийг зохиогч буруу ойлгосон бололтой орч.) Монго­лын албаны хүмүүст мэдэг­дэхдээ тус улс дахь  нефть олбор­лолтын салбарт  үйл ажил­ла­гаа явуулах эрх олго­сон то­хиол­долд шатахууны үнээ бууруулна гэжээ.  Моск­ва Монголд 100 ШТС бай­гуулна гэсэн. Ингэснээр Мон­гол дахь давуу байдлаа улам баталгаажуулж  эрчим хүчний хэрэглэгчдийн сонголтыг улам  бүр хязгаарлана.

Иймэрхүү аргыг Монго­лын эдийн засгийн бусад салбарт ч хэрэглэсээр бай­гаа. Орос нь Монгол дахь төмөр замын байгууллагын хувьцааны 49 хувийг эзэмш­дэг, мөн зэс, алт олборлодог томоохон компанийн  хувь­цааны дийлэнх хэсэг ч тэдний мэдэлд байна.  Ерөнхий сайд В.Путины байгуулсан үйлд­вэр­лэлийн группийнхэн Мон­гол дахь Оросын гурван ком­панийн  байр суурийг улам бэхжүүлэх гэж оролдож бай­на. Ингэж чадваас  Монголын эдийн засгийн амин сүнс болсон байгууллагыг хяналт­даа авах юм.  Харин Мон­го­лын эрх баригчид  албан ёсны мэдэгдэл хийхдээ  Оростой эдийн засгийн хамтын ажил­ла­гаагаа улам бүр бэхжүүлж байгаа нь давуу талтай гэ­сэн. Гэтэл цаагуураа Москва шинэ зах зээлээ нээж өгөхийг ша­хаж байгаа тухай ярьж байна. Тиймээс барууны компаниуд хангалт­тай хө­рөнгө оруулалт хийхгүй бай­гаад Монголчууд харамсч байгаагаа илэр­хийлсээр.

Хэдийгээр байдал иймэр­хүү байгаа ч Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр  өнгөрсөн тавду­гаар сард Москвад айлчилж уран боловсруулах, цөмийн үйлдвэрлэлийн салбарт хамт­ран ажиллах асуудлыг дахин хэлэлцэхээр болсон.  Оросын шинэ Ерөнхийлөгч Д.Мед­ве­дев  хоёр талын бараа эр­гэл­тийн хэмжээ удахгүй нэг тэр­бум ам.долларт хүрнэ гэж мэдэгдсэн.  Энэ нь  Хятадын дараа ордог худал­дааны түнш болох Мон­гол дахь Оросын байр суу­рийг бэх­жүү­лэх юм.  Хэрвээ энэ хандлага цаашид ч үр­гэлж­лэх юм бол  Монгол  эдийн засгийн хувьд Путины мэдлийн Оро­сын хараат бай­далд орно.

Азийн орнууд тэр дундаа ардчилсан замаар хөгжөөд удаагүй байгаа улсууд Оро­сын тавьсан шаардлагыг ямар нэгэн байдлаар биелүү­лэхээс өөр аргагүй юм.  Ингэ­хийн сацуу  тусгаар тогтнолоо хамгаалж чадна гэдгээ ард иргэддээ харуулах ёстой. Хэрвээ ОХУ нь  Монголд шахалт үзүүлж эдийн засгийн хувьд хараат байдалд оруулж чадах юм бол энэ аргаа Төв Азийн бусад оронд хал­дааж магадгүй.

Энэ нь бусдад ямар үлгэр дууриалал болохыг төсөөл дөө. Хятад  иймэрхүү аргаар нэлээд зөрчилдөөнтэй  асууд­лыг шийдэж болно гэсэн ойл­голт авна. Экспорт, импортын эрх мэдлээ ашиглаж асууд­лыг шийдэж болох тул  дипло­мат арга нь цаг дэмий үрсэн ажил болох нь. Ийм дарамт ша­халтыг ардчилсан Япон,  БНСУ-д ч үзүүлж, худал­дааны бүс байгуулахыг шаар­даж тэнд нь дарангуйлагч дэглэмтэй орнууд эрх мэд­лээ тогтооно.  Эцэст нь Мон­гол болон бусад улс орнуу­даас  Москвагийн хөрөнгө оруулагчдыг хамгаалахын тулд стратегийн асуудал дээр буулт хийхийг шаардана.  Ингэснээр ОХУ нь хилийн чанадад цэргийн хүчээ улам бүр бэхжүүлэх юм.

Тэгвэл Вашингтон ямар алхам хийж чадах вэ? Нэгдү­гээрт, АНУ, Монголын  ху­далдааг өргөжүүлэхийг дэм­жих ёстой.  2007 онд хоёр улсын нийт бараа эргэлтийн хэмжээ 120 сая ам.доллартай тэнцэж байсан.  Тиймээс бид 2004 онд байгуулсан худал­даа, хөрөнгө оруулалтын  гэ­рээндээ баригдах ёсгүй.  Чө­лөөт худалдааны тухай хэ­лэл­цээ хийж эхлэх ёстой.  АНУ-ын Засгийн газраас  санхүү­жүүлж бус “Мянганы сорилтын сан” нь  Монголд дэд бүтцийг хөгжүүлэх  төс­лийн төлөв­лө­гөөг улам өргө­жүүлэх нь зүй­тэй.  Өөрөөр хэлэх юм бол одоо буй 285 сая ам.долла­раас илүү ихээр сан­хүү­жүү­лэх  ёстой.  Энэ тал дээр монголчууд өөрөө өөрс­дөдөө ч тусалж чадна. Ба­рууны хөрөнгө оруулагчид төдийлөн идэвхтэй буй байгаа нь Мон­го­лын төрийн үйл ажиллагаанд зарим нэгэн тулгамдсан асуу­дал байгаа­тай холбоотой.

Хоёрдугаарт,  Оросын хэрэглэж буй албадсан бай­далд дэлхий нийтийн ан­хаар­лыг хандуулж, иймэрхүү байд­лаар байгуулсан эдийн зас­гийн гэрээг буруутгах ёс­той. Хөг­жиж байгаа орнууд нь давуу байдлаа ашиглан тэд­ний эсрэг эдийн засгийн арга хэ­рэг­лэхгүй гэдэгт ит­гэл­тэй байх ёстой. Өнөөдрийг хүртэл АНУ болон Азийн ардчилсан улс орнууд энэ талаар үг дууга­раагүй. Гэтэл Орос Монголыг улам бүр айлгасаар байна.

Гуравдугаарт, АНУ нь  Ерөн­хийлөгч Ж.Бушийн  2007 онд болсон Ази, Номхон да­лайн орнуудын эдийн засгийн чуул­ган дээр санал болгосон тус бүс нутагт ардчиллыг хөгжүү­лэх хамтын ажиллагаа гэсэн санааг хэрэгжүүлж бол­но. Бүс нутгийн ардчилсан улс орнуу­дын харилцаа хол­боог бэх­жүүлж  эдийн засгийн бо­лон стратегийн тулгамдсан асууд­луудыг шийдэхэд  АНУ ту­сална гэдэгт Монгол  ит­гэлтэй байх ёстой.

Эцэст нь хэлэхэд АНУ, Монгол хоёр нь  хамтарсан цэргийн сургууль, энхийг са­хиу­­лагчдыг бэлтгэх зэрэг бат­лан хамгаалах салбар дахь хам­тын ажиллагаагаа улам бүр гүнзгийрүүлж болно. Хоёр ул­сын батлан хамгаа­лахын сал­ба­рын хамтын ажил­лагаа­ны хүрээнд энхийг сахиулах ажиллагаанд оролц­согчдыг бэлт­гэх  төв бай­гуулсан бө­гөөд Монгол Ирак руу 200 цэргээ илгээсэн.  Ерөн­хий­лөгч Ж.Буш 2005 оны ар­ваннэгдүгээр сард  Мон­голд айлчлахдаа тус ул­сыг “Эрх чөлөөний үйл хэргийг ахан дүүс” гэсэн. Тиймээс одоо АНУ нь  энэ эрх чөлөөг эдийн засгийн болон улс тө­рийн заналхийллээс хамгаа­лах цаг ирлээ.
Юмсүрэнгийн Дэлгэрмаа
Өдрийн сонин