Усаа зайлуулж чадахгүй бол ус биднийг зайлуулна

–Нийслэлийн хатуу хучилттай нийт замын 90 хувь нь борооны ус зайлуулах шугамгүй нь үндсэндээ үерийн хамгаалалтгүй гэж болохоор байна-

Өвлийн улиралд тулгамдсан асуудал нь агаарын бохирдол бол зуны улиралд үер усны асуудал нэн тэргүүнд шийдэх ажлын нэг болоод байна. Ус зайлуулах шугам сүлжээний өнөөгийн байдлыг авч үзвэл бараг байхгүй гэж дүгнэж болох бөгөөд үер борооны тогтоол уснаас үүдэлтэй авто замын түгжрэл, эвдрэл, бохирын устай холилдон урсах нь бүх төрлийн өвчлөлийн вирусыг тараах нөхцөл мөн борооны дараахь шорооны дэгдэлт нь халдварт өвчний шалтгаан болдог.

Хотжилт нь өөрөө үерийн шалтгаан болдог бөгөөд энэ бүх асуудлыг шийдэхийн тулд улс төрийн биш шинжлэх ухаанч арга техникүүдийг ашиглахаас өөр аргагүй юм.

Хотжилтоос үүдэлтэй үерийн талаар

Өндөр хөгжсөн зам харилцааны сүлжээ, хэдэн сая хүн ам оршин суудаг том хотууд ч хэсэгхэн хугацааны хүчтэй аадар бороо орoход үер усны аюулд эрсдэлтэй. Учир нь асфальт бетон хатуу хучилттай зам талбай, шигүү байршилтай бетон барилгууд нь хөрсний ус шингээх чадварыг бууруулдаг тул хүчтэй аадар бороо ороход гадаргын ус нь ус зайлуулах хоолой болон жижиг голууд руу урсан ордог.

Хотын ус зайлуулах байгууламж ачааллаа дийлэхгүй тохиолдолд, борооны ус нь газар доорх ус зайлуулах хоолой болон голын эргээсээ халин гарснаар зам талбай, нам доор газрууд усанд автах, газар доорх байгууламжууд усаар дүүрэх зэрэг үер усны аюулаас үүдэлтэй хохирлууд гардаг ба энэ төрлийн үер усны гамшгийг хотжилтоос үүдэлтэй үерийн аюул гэж нэрлэдэг.

Хотжилтоос үүдэлтэй үерийн шалтгаан

Улаанбаатар хот нь 4 уулын дунд оршдог, газар зүйн байрлалын хувьд үер усны аюулд автахдаа хялбар газар. Улаанбаатар хот анх байгуулагдах үед хот төлөвлөлтийн цэгцтэй бодлоготой, хүн амын нягтрал багатай, ногоон байгууламж сайтай байсан тул үер усны аюул харьцангуй бага байсан. Одоогоор Улаанбаатар хотод байгаа үерийн ус зайлуулах далан сувгийн дийлэнх нь социализмын үед хийсэн ажлууд байдаг.

Гэвч одоо үед хот төлөвлөлтийн бодлого алдагдсан, хотжилтын хурдыг дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтын хурд гүйцэхгүй байгаагаас үүдэлтэйгээр сүүлийн жилүүдэд Улаанбаатарт  жил бүр үер усны гамшиг болж байна. Сүүлийн 10 жилд нийт 19 удаа томоохон хэмжээний үер буусан нь үүнийг нотолно.

Түүнчлэн хотжилт эрчимтэй явагдсанаас хотын температур нь эргэн тойрны орчноосоо өндөр болдог. Үүний шалтгаан нь хотын хүн амын өсөлтөөс үүдэлтэй эрчим хүчний хэрэглээний өсөлт, агааржуулагч, автомашин, үйлдвэрээс ялгарах дулаан, ургамал ногоо, ус шингээх гадарга багассан байдал, барилгажилт эрчимтэй явагдаж өндөр барилгууд нягтрал ихтэйгээр баригдсан байдал зэрэг юм.

Хотын температур орчноосоо өндөр болох энэ үзэгдлийг Urban heat island UHI – дулааны арал үзэгдэл гэдэг. UHI үзэгдлийн үр нөлөөгөөр халсан агаар дээш чиглэсэн урсгалыг үүсгэдэг ба үүний улмаас хот руу орж ирсэн үүл дээш хөөгдөн хуралдаж борооны үүл болон хувирч хотод хүчтэй аадар бороо орох нөхцөл бүрэлддэг.

Сүүлийн жилүүдэд нийслэл орчимд орсон аадар борооны тоог дараахь график 1-д  үзүүлэв. Үүнээс харвал жил ирэх тусам Улаанбаатар хотод орох аадар борооны тоо өсөж байгааг харж болно. График 2 –т сүүлийн 14 жилийн Улаанбаатар хотын хамгийн их бороо хур элбэг байдаг зуны дунд сарын хур тунасны хэмжээг харуулав. Эндээс харвал хур тунадасны хэмжээ цаашид ч өсөх хандлагатай байгааг харж болно.

Хотжилтоос үүдэлтэй үерийн эрсдэл

Хотжилтоос үүдэлтэй үерийн онцлог нь ус цахилгаан, зам тээвэр харилцаа холбоо, газар доорх байгууламжууд зэрэг хотын дэд бүтцэд хохирол учруулснаар улс орны эдийн засагт хүнд цохилт болдог. График 3-т 2007 оноос 2017 оны хооронд болсон үерийн мөнгөн хохирлын тоо8 хэмжээг харуулав. /Гэвч энэхүү статистикт үер усны улмаас бий болсон өвчлөл, түүнээс учирсан хохирлын хэмжээг тооцож оруулаагүй.

Нийслэлд үер уснаас хамгаалах далан, сувгийг анх 1966 оноос барьж байгуулсан байдаг. Өнөөдрийн байдлаар 130 км үерийн хамгаалалтын далан, суваг, 84.5 км борооны далд суваг, Туул, Сэлбэ, Улиастайн голыг эргийн хамгаалалтын байгууламжтай болсон бөгөөд эдгээрийн 80 орчим хувь нь үндсэн үүргээ гүйцэтгэх боломжгүй болсон.

Нийслэлийн хатуу хучилттай нийт замын 90 хувь нь борооны ус зайлуулах шугамгүй байгаа нь манай нийслэл үндсэндээ үерийн хамгаалалтгүй гэж болно.

Сүүлийн жилүүдэд үерийн ус зайлуулах далан сувгийн ажлууд хийгдэж байгаа боловч өмнө дурдсанчлан хотжилтын хурдыг гүйцэж чадахгүй байгаа, нөгөө талаас барилгажилт, бүтээн байгуулалт эрчимтэй явагдаж байгаа нь сайшаалтай боловч барилга барьж байгаа хувь хүн, барилгын компаниуд үер усны гамшгаас хамгаалах талд анхаарал хандуулах нь бага байна.

Иймээс ч үерийн аман дээр буух, үерийн ус зайлуулах далан сувгийг хааж барилга байгууламж барих зэрэг асуудал үргэлж гарсаар байна.

2014 оны байдлаар Улаанбаатар хотын нийт өрхийн 40.9 хувь нь орон сууцны хороололд, 59.1 хувь буюу 197.1 мянга айл өрх гэр хороололд амьдарч байна [4]. Үерийн эрсдэлтэй газар буюу жалга, сайрын аманд эсвэл голын татам, үерийн хамгаалалтын далан, суваг дотор дур мэдэн буусан 3000 гаруй айл өрх үерт автсаны дараа нүүлгэн шилжүүлсэн ч, дээрх газруудад дахин өөр айл өрхүүд бууж үерт эрсэдсээр байна.

Нийслэлийн нийт нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд үерээс хамгаалах барилга байгууламжуудын хүчин чадал хүрэлцэхгүйн дээр ашиглалтын шаардлагыг ч хангаж чадахгүй байна. Хотын иргэд ахуйн хог, хаягдлыг ойролцоох үерийн суваг, шуудуу болон гуу жалганд шууд хаяж, хогийн цэг болгодог уламжлалт муу зуршил арилахгүй байгаагаас хог хаягдал нь үерийн байгууламжийг бөглөж, үерийн эрсдлийг улам бүр нэмэгдүүлж байна.

Эцэст нь

Хүн төрөлхтөн бидний хөгжил дэвшил, тав тухтай амьдрах гэсэн хүсэл нь хот хэмээх хүний гараар бүтээгдсэн нүсэр том хиймэл байгууламжийг бий болгосон бөгөөд энэ нь эх дэлхий, хүрээлэн буй орчинд нөлөөлөн дэлхийн дулаарал, озоны цоорхой, хог хаягдал зэрэг хүрээлэн буй орчны асуудлуудыг бий болгосон.

Бороо орох нь байгалийн энгийн үзэгдэл боловч хотжилт эрчимтэй явагдсан ч ус зайлуулах дэд бүтэцгүй хотын хувьд гамшгийн эрсдэл болж буй юм. Иймд энэ биднээс хамааралтай гамшгийг гатлахын тулд дараах арга хэмжээнүүдийг зайлшгүй авах шаардлагатай байна.

1. Үерийн хамгаалалтын байгууламж, суваг, цөөрөмд элдэв хог хаягдал хаях, муу ус, бохирын усыг ил задгай гудамж талбайд болон үерийн сувагт асгадаг уламжлан тогтсон зуршлыг арилгахын тулд эдийн засгийн арга хэрэглэх, ухуулга сурталчилгаа хийх ажлуудыг системтэйгээр зохион байгуулах, мөн цаашид үерийн сувгийн зохистой ашиглалтыг хангах, хөрс, усны бохирдлыг бууруулахад чиглэсэн нарийвчилсан судалгааны төсөл, хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэх хөрөнгийн эх үүсвэрийг шаардлагатай байна.

2. Гэр хороололд гадаа жорлон, муу усны нүх ашиглахгүй арга бол ус хангамж, ариутгах татуургын дэд бүтцийг хөгжүүлэх, нэгдсэн бохир усны системд холбох, хот төлөвлөлт/дахин төлөвлөлт/ зэрэг ажлуудыг гүйцэтгэх

3. Олон улсад амжилттай хэрэгжиж буй үерийн байгууламжуудын төгсгөлд буюу гол руу нийлэхээс өмнө үерийн усыг тогтоон тунгаах, цэвэршүүлэх /биологийн аргаар буюу ургамалжуулсан/ 2-3 дамжлагат цөөрмүүдийг ашиглан бохирдлыг бууруулж, гол руу нийлүүлдэг гадны орнуудын туршлагыг нэвтрүүлэх судалгаа, туршилт хийх

4. Ус шингээх чадамж бүхий ногоон байгууламжуудыг бий болгох, борооны усыг хураах, зайлуулах системийг томоохон байгууламжуудад бий болгох,

5. Хүн амыг үер усны гамшгаас урьдчилсан сэргийлэх, үерийн эрсдэлийг бууруулахын тулд үерээс хамгаалах барилга байгууламжийг шинэчлэх, хүчин чадлыг сайжруулах, шинээр байгуулах сайжруулах, хөрөнгийн эх үүсвэрийг шийдвэрлэх шаардлагатай байна.

Эцэст нь дүгнэхэд гамшгаас урьдчилсан сэргийлэхэд зарцуулсан нэг нэгж зардал гамшигт нэрвэгдсэний дараа зарцуулах зуун нэгжтэй тэнцүү байдгийг бодож бодлогыг шинжлэх ухааны судалгаа, дүгнэлтийн үндсэн дээр мэргэжлийн түвшинд гаргаж хэрэгжүүлэхгүй шаардлагатай байна. Үгүй бол энгийн байж болох бороо усны байгалийн үзэгдлийг өөрсдийн буруугаас гамшгийн хэмжээнд хүртэл эрсдэл ч улам бүр томорсоор л байна.

Үерийн усыг бид зайлуулж чадахгүй бол нэг л өдөр өнөөх үерийн ус маань нийслэлийг маань усанд автуулж, бид хотоос дүрвэхээс аргагүй нөхцөл үүсч мэдэх юм.

“Голомт Зам” ХХК захирал Б.Пүрэвдорж  /Авто Замын Барилгын мэргэшсэн инженер/

Эх сурвалж: barilga.mn