Х.Ухна: Хамаг малаа хятадуудад өгчихөөд модоо барих вий

Цасны ачаар Дорноговь аймгийн Эрдэнэ сумын Дөрвөлж багийн нутагт нялх ногооны үнэр хамар цоргиж, таана хөмөл ургаад зуншлага эхэлжээ.

Морьтой малчин ховордсон цагт морь унаж хонио хариулж яваа малчинтай бэлчээрт уулзсан нь аймгийн аварга малчин Хэнзээгийн Ухна гуай юм. Түүнтэй цөөм хором хөөрөлдөв. Тэднийх Хар чулуу гэдэг газар зусаж байгаа аж.

-Сайхан байна аа. Одоо л зуншлага эхлэх гэж байна.

-Би мотоцикл унаж чаддаггүй. Бас сонирхдоггүй юм. Залуу байхад аав ээж мотоцикл уна гэдэг байсан. Гэхдээ чадахгүй зүйлийг сурах гээд яахав. Насаараа морь унасан. Энэ жил 67 нас хүрч байна.

-Хүүгийн манай хоёр нийлээд 1100 гаруй хоньтой. Хүүхдүүдийн зарим нь төв суурин газар ажилладаг. Би 16 насандаа сургуулиас гараад хонь маллаж эхэлсэн. Дунд нь гурван жилийн цэргийн алба хаасан.

-Уг нь буруу юм гэж боддог. Мал хувьчлагдсан. Захиргаадалтын үе байхгүй болохоор тэгдэг юм уу. Малчид эрх чөлөөтэй, дураараа болжээ. Мотциклоос биш мориноос үргэдэг болж.

-Хонины морь мотоциклиор солигдоод удаж байна. Энэ хавьд надаас өөр морь унадаг хүн алга. Зүүн талд нэг өвгөн тэмээгээр хонь хариулж байгаа. Харин нутгийн хойд биеэр очвол морь унадаг хүмүүс цөөхөн ч гэсэн бий.

-Залуучууд төв рүү л их явдаг болж. Бид захиргаадалтын үед мал маллаж байлаа. Нэгдлийн олон зуун малыг төлийн хорогдолгүй он давуулж малладаг. Хариуцлагатай ч байжээ. Одоо тийм биш болж. Та нарыг мал малладаг гэж хэлэхэд хэцүү л юм гэж би залууст хэлдэг.

-Зуны цаг дууслаа даа. Цөлжилт явагдаад ийм болчихлоо гэж бодох. Уул уурхайг хөгжүүлж байгаа нэрийн дор хариуцлагагүй хандаж газар ухсанаас ийм боллоо.

-Шөнө дулаахан байвал ногоо ургахад сайн. Гэтэл өдөржин, шөнөжин салхилаад, хүйтрээд байна. Цаг агаарын эрс өөрчлөлт говь нутагт бий боллоо.

-Манайх усгүй болоод энэ хавьд нүүж ирсэн. Хур ихтэй жил бол худгийн усны түвшин нэмэгддэг.

-Эрх биш хэрэгтэй л байх. Мөнгө бол гар дээгүүр дамжаад хоол хүнс, хувцас хунар болоод дуусдаг. Мал бол өөр шүү дээ.

-Яваандаа хятадуудад малаа өгөөд дуусах юм байна гэж бодох. Мал аж ахуйгаа, уламжлалтай нь хамт хойч үедээ өвлүүлж байвал монгол хүнд хэрэгтэй байх. Мөнгө бол цаас. Малгүй байна гэдэг монгол хүнд эмгэнэл.

-Тэнгэрийн байдлыг ажиглаж л сууна. Хүйтрээд салхи тавиад байгаа болохоор хэцүүхэн байна. Цаг агаар тогтоод ирвэл ойрноос хонио хяргана.

-Өглөө найман цагийн үед хонио хариулаад гарна. Өдөржин яваад орой ирэхэд ядарснаа мэддэг. Тэгээд хоол идээд унтана даа.

-Малдаа хайртай байж, морь, тэмээгээ унаад малаа сайн маллаж байвал монгол малчны удам тасрахгүй. малтайгаа, газар нутагтайгаа л байхад монгол хүн амь зуугаад л байна.

-Өглөө гараад орой ирдэг болохоор телевиз барагтай үзэхгүй. Хааяа радио сонсдог.  Манайх усгүй болоод энд ирж буусан. Хүүхдүүд төв рүү оруулна л гэх юм. Би зөрөөд л байгаа. Уг нь эрүүл агаарт мал маллаж амьдрах шиг сайхан юм хаана байна. Хөл, гар өвдөөд эхэллээ гэвэл орох л байх. Одоохондоо энэ бие болж л байна.

-Орчин үед малаа сайн малласан хүн сайхан амьдарч байна. Нэг үеэ бодоход малын мах, арьс, ноос, шир, сүү тос үнэд хүрчихлээ. Мал маллаж буй хүнээс л бүх зүйл шалтгаална.