“2039 он гэхэд ойролцоогоор 1 тэрбум ам.долларын өрийн үлдэгдэлтэй хоцорч болзошгүй байна”

УИХ-ын даргын 2018 оны 57 дугаар захирамжаар байгуулагдсан Оюу Толгой ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээний хэрэгжилтийг шалгаж, санал, дүгнэлт гаргах үүрэг бүхий ажлын хэсгээс дараах дүгнэлтийг хийсэн байна.

Үүнд:

1. Оюу толгой төслийн Хөрөнгө оруулалтын гэрээ, Нэмэлт өөрчлөлт оруулсан, дахин тодотгосон хувь нийлүүлэгчийн гэрээ, Далд уурхайн бүтээн байгуулалт, санхүүжилтийн төлөвлөгөө зэрэг баримт бичиг боловсруулахад оролцсон Монголын талын төлөөлөл УИХ-ын 2008 оны 40, 2009 оны 57 дугаар тогтоолоор Засгийн газарт өгсөн чиглэлийг бүрэн баримталж ажиллаагүй, тухайн үед хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байсан хуулийн зарим заалтыг зөрчсөн, хөрөнгө оруулагч талд давуу байдал олгосон зэрэг нь төслийн үйл ажиллагааны үр дүнгээс Монголын талын хүртэх үр ашиг, өгөөжийг бууруулах нөхцөл байдалд хүргэсэн.

2. Оюу Толгой төслийн Хөрөнгө оруулалтын гэрээ, Нэмэлт өөрчлөлт оруулсан, дахин тодотгосон хувь нийлүүлэгчийн гэрээнд хяналт шинжилгээ, үнэлгээ /мониторинг/ хийх хоёр талын төлөөлөл оролцсон ажлын хэсгийг байгуулан ажиллуулж, гэрээнд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах замаар гэрээг сайжруулах шаардлагатай.

3. Дубай хотноо байгуулсан Далд уурхайн бүтээн байгуулалт, санхүүжилтийн төлөвлөгөө, Далд уурхайн бүтээн байгуулалт, санхүүжилтийн нэмэлт төлөвлөгөө, Менежментийн гэрээ нь Монгол Улсын хууль тогтоомж болон Хөрөнгө оруулалтын гэрээ, Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээний зүйл, заалтыг зөрчсөн учир түүнийг нягтлан судалж, хүчингүй болгох нь зүйтэй.

Оюутолгой Төслийн зарим сөрөг асуудлууд

2.1  Аливаа бизнес, түүний дотор хамтарсан хөрөнгө оруулалтын гэрээ нь “харилцан ашигтай байх” зарчмыг баримталж хийгддэг. Гэтэл  Оюу Толгойн гэрээний хэрэгжилтийн хувьд энэ зарчим алдагдаж өмчийн эзэн Монголын талд ашиг багатай, харин хөрөнгө оруулагч талд илүү өгөөжтэй й байгаа нь анхаарах гол асуудлын нэг болж байна.

Хөрөнгө оруулалтын гэрээг байгуулахад үндэслэсэн эрх зүйн баримт бичгийн нэг нь УИХ -ын 2009 оны 57 дугаар тогтоол бөгөөд гэрээний 1.6-д “Төр нь хөрөнгө оруулагчийн энгийн хувьцааны 34 хувийг өмчлөх ба энэхүү гэрээний хугацааг 15.11-д заасны дагуу сунгасан бол ийнхүү сунгаснаас хойш 1 жилийн дотор Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээгээр харилцан тохиролцсон нөхцөлөөр хөрөнгө оруулагчийн энгийн хувьцааны 16 хувийг нэмж өмчлөх сонголт хийх эрхтэй” гэсэн нь Монголын талын эзэмших хувийг 50 хувиас доошгүй хувь болгоно гэсэн олон түмний хүлээлтийг хэрэгжүүлэх боломжгүй болгожээ. Гэтэл төслийн хэрэгжилтийн явц, 2015 оны ТЭЗҮ, ДУББСТ болон төслийн хөрөнгө оруулалт, зардлын хэт их өсөлтөөс үзэхэд төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг хэдэн хувь ч хүргэж нэмэгдүүлэх нь ач холбогдолгүй болсон байна (хуудас 166).

2.3  Төслийн ТЭЗҮ батлагдаагүй байхад Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд гарын үсэг зурсан нь буруу болсон.  (Хөрөнгө оруулалтын гэрээний 1.11 ба 3.1 заалтуудаар) Цаашид ТЭЗҮ ашигт малтмалын орд хайх, ашиглах төслийн хувьд маш чухал баримт бичиг учир түүнийг боловсруулах, дүгнэлт гаргах тогтолцоог шинэчилж, эрх зүйн зохицуулалтыг тодорхой болгож сайжруулах шаардлагатай байна.

2.4  Хөрөнгө оруулалтын гэрээний гол агуулга нь хөрөнгө оруулагч буюу Гадаад талын татварын болон үйл ажиллагааны орчинг тогтвортой байлгах, олсон орлогоо чөлөөтэй захиран зарцуулах эрхийг тэргүүн зорилго болгож шийдвэрлэжээ. (Хөрөнгө оруулалтын гэрээний удиртгал хэсгийн Гэрээний зорилго гэсэн хэсэг) Үүнээс болж Монголын талын оролцох оролцоо, тавих хяналт бүдгэрсний дээр татварыг удаан хугацаанд тогтворжуулсан нь дэлхийд байхгүй жишиг болж, манай талын үр ашгийг бууруулах үндэс болж байна. “Оюу Толгой” ХХК-ийн татварын ачаалал нь Монгол Улсын эдийн засаг дахь татварын ачааллаас 5 орчим хувиар бага байгаагийн дээр 2018 оны байдлаар татварын хөнгөлөлт 1.5 дахин, зардал буюу ирээдүйд шилжүүлэн тооцох алдагдал 12.8 дахин өссөн гэж Сангийн яамны тооцооллоор гарсан.

2.5  Хөрөнгө оруулалтын гэрээний 1.6-д Төр нь энгийн хувьцааны 34 хувийг “өмчлөх” гэдэг үгийг хэрэглэсэн боловч хувь нийлүүлэгчийн гэрээ болон ДУББСТ-д “эзэмших” гэдэг үгээр солисон нь эрх зүйн ойлголтоор зөрчилтэй байна.

2.6  ДУББСТ-өөр Монголын талын эрх ашигт сөргөөр нөлөөлөх олон асуудлууд тусгагдсан нь хөрөнгө оруулагчид онцгой, заримдаа хэтэрхий эрх мэдлүүд олгосон байна.Үүнд:

а) Монгол талын төрийн эзэмшлийн хувьцааг 34 хувиар тогтоон энгийн хувьцаа эзэмшигч болсон. Харин төслийн үйл ажиллагаанаас хамаарч хувьцаа эзэмшигч, талуудын хүртэх ногдол хуваарилагдах эсэх нь тодорхойгүй болсон.

б) Анхны ТЭЗҮ -ээр нийт хөрөнгө оруулалтыг 4,4 тэрбум ам.доллар гэж төлөвлөсөн, харин нэмэгдсээр 7,1 тэрбум, 2018 оны I сарын байдлаар 11,1 тэрбум ам.доллар болгож зардлаа өсгөжээ. Түүгээр ч үл барам ТЭЗҮ-г эрх зүйн хувьд заавал мөрдөх баримт бичиг биш гэж Дубайн гэрээ гэх ДУББСТ-д өөрчлөн оруулсан нь Монголын талын үр ашгийг цаашид бууруулах ноцтой өөрчлөлт болжээ. (ДУББСТ-ний 4.2)

в) Нөөцөд суурилсан тооцооллоор Монголын талын 34 хувийн хувьцааны өр, хүүгийн хамт 1.5 тэрбум ам.доллар бөгөөд ирээдүйд ногдол ашгаа суутгаснаар 2039 онд ойролцоогоор 1 тэрбум ам.долларын өрийн үлдэгдэлтэй хоцорч болзошгүй байна.

г) 30 жилийн дараа Засгийн газар нэмж 16 хувь буюу нийт 50 хувийг эзэмшигч болж болох боловч санхүүжилт мѳн л ийм зарчмаар үргэлжилбэл үр ашиг багатай байх төлөвтэй.

2.7 ДУББСТ-ний 5.6 дахь заалтаар Далд уурхайн санхүүжилтэд авах зээлийн барьцаанд Оюу Толгой төслийн “А” лицензүүд, бүхий л эрхүүд , мөн үл хөдлөх хөрөнгийг барьцаалахыг зөвшөөрсөн байна. Энэ нь Монгол Улсын ордын баялаг, өмч, хөрөнгийг барьцаалж авсан зээл боловч, манай тал авсан зээлэнд хөрөнгө оруулагчдад давхар хүү төлөхөөр болсон нь дэндүү шударга бус тохироо болсон байна.

а) Оюутолгой төсөлд ашиглах нэрийн дор 2015 онд төслийн санхүүжилт нэрээр авсан 4.3 тэрбум ам.долларын зээлийн эх үүсвэрийг Рио Тинто зөвхөн өөрийнхөө Оюутолгой төсөлд өмнө хийсэн хөрөнгө оруулалтаа буцааж гаргахад л ашигласан байна. Дээр нь Оюу Толгойд зориулсан зээлд Рио Тинтогийн баталгааны шимтгэл 1.9 хувь, бусад шимтгэл хураамж зэрэг нэмэлт зардлуудыг нэмэлтээр бий болгож байна. Үүнээс болж уг зээлийн олон улсын санхүүгийн байгууллагаас авсан зардал нь дунджаар LIBOR+3.3 орчим хувьтай бол өнөөдөр Оюу Толгойд ирж байгаа зардал нь  LIBOR+6.0 болж өсөж байна.

б) Хөрөнгө оруулагч тал одоогоор  монголын талын 34 хувиас бусад лиценз, өмч хөрөнгө, ирээдүйн мөнгөн гүйлгээ зэргийг бүхэлд нь барьцаанд тавьсан нь төслийг үр дүнтэй цааш үргэлжлэх эсэхэд эргэлзээ төрүүлж байна. Өөрөөр хэлбэл, гадаад хөрөнгө оруулагч тал эрсдэл гарлаа гэсэн шалтагаар төслийг хаяад гарах замаа тавьжээ гэж дүгнэж байна.

2.8  2015 онд хийсэн гэрээгээр Рио Тинто группийн үйлчилгээний төлбөрийг нэмэлт өөрчлөлт оруулсан, дахин тодотгосон хувь нийлүүлэгчийн гэрээгээр тохирсон Менежментийн үйлчилгээний төлбөрөөс тусад нь нэхэмжлэн авч байгаа нь нэмэлт өөрчлөлт оруулсан, дахин тодотгосон хувь нийлүүлэгчийн гэрээний 7.2.(в)-д заасан Менежментийн үйлчилгээ давхцаж, Монгол талын хүртэх өгөөжид сөргөөр нөлөөлж, цаашид уурхайн ашиглалтын нийт хугацаанд 2 тэрбум гаруй ам.доллар болох магадлалтай байна. Ийнхүү нэмэлт төлбөр тогтоож Рио Тинто компани зардлаар дамжуулан өөрт ногдох үр ашгийг нэмэгдүүлж байгааг зогсоох шаардлагатай байна.

2.9  ДУББСТ-өөр Баяжмал дахь металлын агууламж, сорьцыг “Оюу Толгой” ХХК нь өөрийн гэрээт болоод Геологийн Төв лабораториар давхар тогтооно. Хэрэв Геологийн төв лаборатори эргэлзээтэй гэж үзвэл хөндлөнгийн лабораторт өгч шинжлүүлэхийг “Оюу Толгой” ХХК-д шаардаж болох боловч энэ тохиолдолд уг хөндлөнгийн лабораторийн  дүгнэлтийг дагаж мөрдөнө гэж заасан. Энэ нь гадаад талд давуу байдал бий болсны зэрэгцээ Монголын талын хяналтыг сулруулж, үр ашгийг бууруулах бас нэг нөхцөл болж байна. ( ДУББСТ-ний 6.2 дахь заалт)

2.10 Хөрөнгө оруулалтын гэрээний 6.13-6.18 дахь заалтаар Үйлдвэрийн хэрэгцээний усны хэрэглээнд Газрын гүний усыг ашиглах эрхийг олгосны хамт хөрөнгө оруулагчийн хөрөнгөөр олж илрүүлсэн буюу баталгаажуулсан усны нөөцийг дангаар ашиглах, бусдад төлбөртэй ашиглуулах давуу эрх олгосон нь дахин сэргээгдэх нь хүндрэлтэй байгаа байгалийн баялаг болох усыг хайр гамгүй ашиглаж, говийн эмзэг байгаль орчинд сөрөг нөлөөлөл бий болох эрсдэлтэй байдлаар тохирсон байна.

2.11  Хөрөнгө оруулагчийн эдлэх эрхийг хөрөнгө оруулалтын гэрээний 9.10 заалтаар олгож гадаад улсад хөрөнгө эзэмших болон чөлөөтэй зарцуулах эрх олгосноор бүтээгдэхүүний экспорт, борлуулалт, солилцооноос гадаад улсад олсон бүх орлогоо гадаад улсад хадгалах, чөлөөтэй зарцуулах эрхийг эдлүүлж, Монгол Улсын арилжааны банкинд гадаад валютын данс нээж гүйлгээ хийхийг зөвхөн тэдний хүсэл зоригийн асуудал болгож, заавал биелүүлэх үүрэг болохгүй гэж зааснаар хяналтаа алдсан дэндүү хариуцлагагүй тохироог хийжээ. Цаашид гэрээнд өөрчлөлт оруулж Монгол Улсын банкаар дамжуулан гадаад валютын гүйлгээг хийлгэх асуудлыг шийдвэрлэх шаардлагатай гэж үзэж байна.

2.12  Эрчим хүчний хэрэгцээгээ 4 жилийн дотор Монгол Улсаас хангана (Хөрөнгө оруулалтын гэрээний 7.3) гэсэн заалтад одоо хүртэл хэрэгжээгүй байна. Засгийн газар хэлэлцээр хийж гэрээнд өөрчлөлт оруулан шийдвэрлэх шаардлагатай байна.

2.13  Хөрөнгө оруулалтын гэрээгээр  (3.1 дэх заалт ) хөрөнгө оруулагчийн эзэмших ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг (ЗОжил +20+20=70 жил) удаан хугацаагаар эдлэх онцгой эрх олгосон нь хамтрагч талд нэг талдаа хамтран ажиллах итгэл олгосон. Ажлын хэсэгт гаргаж өгсөн санхүүгийн модельд үндэслэн өнгөрсөн хугацаанд талуудад орсон мөнгөн урсгалыг оруулан, тооцож үзэхэд баялагт суурилсан хувилбар буюу 2010-2103 он хүртэлх хугацаанд нийт төслийн мөнгөн урсгалаас хүртэх Монголын талын үр ашиг 44 хувьтай байхаар тооцогдож байгаа бол хөрөнгө оруулагч талын хүртэх үр ашиг 56 хувьтай байх төсөөлөлтэй байна.

Нөөцөд суурилсан хувилбар буюу 2010-2055 он хүртэл тооцсон мөнгөн урсгалын тооцооллоор Монголын талын хүртэх үр ашиг 31 хувь, хөрөнгө оруулагч тал 69 хувь байх төсөөлөлтэй байна. Гэтэл 2010 оны ТЭЗҮ-д Монголын талын өгөөжийг 53 хувь байхаар, хөрөнгө оруулагч талын өгөөжийг 47 хувь байхаар заасан, мөн ДУББСТ-өөр энэ хувь хэмжээг бууруулахгүй байхаар баталгаажуулсан үндсэн тохиролцоо ийнхүү алдагдаж Монгол Улсад орох өгөөж буурч байгаа нь шалгалтаар тогтоогджээ.

Х.Онон

ЭХ СУРВАЛЖ: ZUV.MN