“МАН-д үндсэн хууль өөрчлөх эрх байхгүй”

Хэлэлцүүлгийн эхэнд  УИХ дахь Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах ажлын хэсгийн ахлагч Д.Лүндээжанцан танилцуулга хийлээ. Тэрээр Үндсэн хуулийн  нэмэлт өөрчлөлтөд орж буй гол заалтуудын тухайд “УИХ-ыг  хариуцлагажуулах, парламентын  тогтолцоог улам  төгөлдөржүүлэх,  Засгийн газрын эрх мэдлийг тодорхой хэмжээнд нэмэгдүүлж,  Засгийн газрыг тогтвортой,  хариуцлагатай ажиллах эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх, мөн шүүхийн  бие даасан байдлыг хангах, орон  нутгийн өнөөгийн тогтолцоог  боловсонгүй болгоход чиглэгдсэн  зэрэг томоохон өөрчлөлтүүдийг  Үндсэн хуулийн  нэмэлт, өөрчлөлтөд  тусгасан” хэмээн онцоллоо. Үүний дараа МАХН, МАН, МҮАН, ИЗНН, ХҮН,МСДН, Либерал нам зэрэг 17 улс төрийн хүчин өөрсдийн байр суурийг илэрхийлэв. Талуудын байр суурийг хүргэе.

-Өнөөдрийн улс төр, бизнесийн мухардмал байдлаас гарах гарц нь Үндсэн хуулийн шинэчлэл юм. Харамсалтай нь эрх баригч нам Үндсэн хуулийн шинэчлэл, зарчмын гол асуудлуудад анхаарал хандуулсангүй. Зарим хийсвэр өөрчлөлтийг хийснээр асуудлыг шийдэх гэж оролдож байгаад бид шүүмжлэлтэй хандаж байгаа. Үндсэн хуулийг цогцоор нь шинэчлэх ёстой. Ард иргэд, улс төрийн нам, иргэний нийгэм, холбоод тойрч сууж байгаад шинэ тавдугаар Үндсэн хуулийг хийх шаардлагатай. МАХН хуульч, судлаачидтай хамтран Дээд хуулийн төсөл боловсруулж, 21 аймаг, нийслэлийн есөн дүүргийг тойрч гурван удаа санал аваад явж байна. Одоогоор зуу гаруй мянган хүн хэлэлцүүлэгт оролцсон. Бидний хувьд бүх улс төрийн нам оролцож, тал талаасаа ярьж, ард түмнийхээ саналаар шийдэх ёстой гэж үздэг. Ардын нам олонхиороо, дангаараа Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулж таарахгүй. “60 тэрбум”-ын авлигаар төрийн эрхийг Үндсэн хуулийн бус аргаар авснаа энэ намын удирдлагууд хүлээн зөвшөөрсөн. Энэ асуудалтай холбогдуулж, М.Энхболдыгоо огцруулсан. Тиймээс МАН-д Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах ёс суртахууны эрх байхгүй.

-Үндсэн хууль нийгмийн тэгш оролцоотойгоор батлагдаж чадвал дараа нь хүлээн зөвшөөрөгдөх тал нь давуу болно. Нэмэлт, өөрчлөлт оруулах төсөл хаврын чуулганаар удахгүй хэлэлцэгдэнэ. Нэгэнт олон намын тогтолцоотой орны хувьд үүнд улс төрийн намуудын байр суурь чухал. Иймд улс төрийн намууд байр сууриа нэгтгэх зорилгоор хэлэлцүүлэг хийж байна. Ажлын хэсэгт байгаагийн хувьд би дэвшүүлж байгаа олон саналыг дэмжиж байна. Гэхдээ ач холбогдолгүй зарим заалтыг сольж, эрэлттэй байгаа, олон түмний хүсч байгаа заалтуудыг Үндсэн хуульд оруулах нь зүйтэй. УИХ-д нэг нам 65 суудалтай байна гэдэг энэ өөрчлөлтийг хийх түүхэн бололцоо. УИХ таван намтай байхдаа, гурван намтай байхдаа Үндсэн хуулиа өөрчлөх гэж оролдож байсан ч амжилтад хүрээгүй. Тиймээс одоогийн боломжийг ашиглах гэж оролдох нь зөв. Гэхдээ энэ нь нэг нам дангаараа хэрэгжүүл гэсэн үг биш. Бүх намын саналыг авч нэгтгэн аль болох нийгмийн зөвшилцөл дээр олонхийн боломжоо ашиглах ёстой.

-Хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх эрх мэдэл харилцан тэнцвэртэй байж  аливаа улс орон зөв засаглалаар хөгжих ёстой. Харамсалтай нь энэ зарчим хууль батлагдахаас эхлээд  алдагдсан. Үүний үр дагавар нь МАНАН юм. Өнөөдөр дээд шүүхийн шүүгчийг, нэг прокурорыг сольсноор шүүх засаглалыг сайжруулахгүй. Нөгөө талд хардлага байна. Жишээ нь, нэг МАНАН-г нөгөөгөөр солих, эсвэл нэг “Хонгил” нөгөөгөөр солигдох гэх юм уу, ийм нөхцөл байдал давтагдах учраас Үндсэн хуулийг маш нухацтай хэлэлцэж өөрчлөх ёстой. Гэхдээ нэг нам хэт давамгай нөхцөлд өөрчлөх ёсгүй. Үндсэн хууль бол нийгмийн гэрээ. Монголын ард түмэн яаж амьдрах вэ, яаж орлогоо өсгөх вэ гээд олон юмыг нарийн ярьж шийдэх ёстой. Гэтэл одоо ярьж буй өөрчлөлтөөр яаж Засгийн газраа тогтвортой байлгах вэ гэсэн  хүрээнд эргэлдэж байна. Төрд хариуцлага, хяналт байхгүйгээс УИХ-ын 49 гишүүн нь ЖДҮ-чин болж, гэмт хэрэг үйлдэж байна. Ёс суртхууны доройтолд орсон УИХ Үндсэн хуулийг хэлэлцэх, батлах, өөрчлөлт оруулах эрхгүй.

-Үндсэн хуулиа өөрчлөх гэж 12 ажиллалаа гэж талууд ярьж байна. Энэ чиглэлээр ажиллаж байгаа хүмүүс аль болох цөөхөн зүйлийг  өөрчлөх гэж байгаа. Дорвитой өөрчлөлт хийж чадахгүй нь үнэн гэж яриад байгаа. Тэгэхээр хоёрын хооронд өөрчлөлт хийж байхаар 2020 оны сонгуулиар Үндсэн хууль өөрчлөх УИХ-ыг байгуулсан нь дээр. Ер нь бол Үндсэн хууль олон жил болсондоо ч биш хэн нэг хүний эрх ашигт нийцэхэд тохиромжгүйдээ биш, тэр үед юу бодож байв, нийгмийн амьдрал юу харуулав гэдэгт байна. Тэгэхээр өөрчлөлт зайлшгүй байна. Яаж хийх талаар судлаачдын саналыг одоо болтол аваагүй. Өөрийн бодол, үзлээр өөрчлөх гээд байна. Хэлэлцүүлэг, зөвлөлдөх санал асуулга энэ тэр нь бүгд хэлбэр. Өнөөдрийг хүртэл бид Үндсэн хуулийн хэрэгжилтийн дүгнэлт гаргаагүй. Одоо өөр замаар явъя гэж байгаа бол Үндсэн хуулийг өөрчлөх чадвартай УИХ-ыг байгуулах хэрэгтэй.