“МАНАН” байгуулагдсан түүх ба зарчмын гажуудал

“Манан” гэх нэр томьёог Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр улс төрийн хэллэг болгож оруулж ирсэн. 2012 оны үйл явдлаас хойш. Харин МАН-АН буюу Монголын хоёр том нам нийлж төрийн эрх барих тохироо хийж Засгаа байгуулж эхэлсэн түүх нь 2004 он.

Тухайн үеийн МАХН буюу одоогийн МАН болсон улс төрийн хүчний Лидер Н.Энхбаяр өөрөө “МАНАН”-гийн үндсэн эх баригч, зохиогч болж мөн тухайн үеийн Эх орон – Ардчилал эвсэл УИХ дээр бүлэггүй болж улмаар “62-ын бүдүүн бүлэг” гэгч байгуулагдаж байлаа.

Хамгийн сонирхолтой нь тухайн үеийн АН-ын дарга нь УИХ дахь МАХН-ын бүлгийн дэд дарга болж “МАНАН” анхлан мэндэлсэн байдаг. Бодоод үз дээ АН-ын дарга нь нөгөө намынхаа УИХ дахь бүлгийн дарга Идэвхтэн гэж хүний дор орж байлаа шүү дээ.

Тэр үед Ерөнхийлөгч Н.Багабанди байлаа. УИХ-ын дарга нь Н.Энхбаяр болж дараа жил нь Ерөнхийлөгч болох бэлтгэлээ базаав. Харин Ерөнхий сайд нь Ц.Элбэгдорж, сангийн сайд нь Н.Алтанхуяг. Одоогийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулга дөнгөж их улс төрд МАШСН-ын нэр дээр, Эх орон эвслийн квотоор УИХ-ын гишүүн болж байлаа.

Энэ бол МАН, АН хоёр нэг “Хөнжилд” орж хариуцлага, хяналт гээчийг ирээдүйд умартах эхлэлээ тавьсан түүх.

2008 онд МАН-д буюу тухайн үеийн МАХН-д дангаар Засгаа байгуулах боломж, тоо бүрдсэн байв. Аймшигт 7 сарын 1 болсон сонгуулийн жил. Гэсэн ч дахин МАНАН байгуулав. Тэргүүн шадар сайдаар нь хожмын АН-ын лидер Н.Алтанхуяг очлоо. Тухайн үед түүний баг байсан С.Баярцогт Сангийн сайдаар томилогдов. С.Баяр Ерөнхий сайдын хувьд “Таван төгөлдөршил”-өө зарлав. МАНАН-гийн гэх Засгийн газар Оюу толгойн гэрээг байгуулав. 2012 онд АН олон суудал авсан ч дангаар засгаа бүрдүүлэх олонх болж чадсангүй. Дахин МАНАН ба МАХНАН үргэлжлэв.

2004 оноос хойш өртөөлчилсөн хамтарсан Засгууд болох МАНАН-гийн түүх 2016 онд De Jure тасалдав. Гэвч De Facto 12 жил үргэлжилсэн МАНАН-гийн хэлхээс түрийвч, ашиг сонирхол, улс төрийн байр сууриараа олон янзын төрхтэй орооцолдсон намаг болж хувирав.

Өнөөдөр нэг МАНАН-гийн эсрэг харагдах байдлаараа өөр нэг МАНАН-гийн тэмцэл өрнөв. Намын харьяаллаар харвал шүү дээ.

Гэвч МАНАН гэх ойлголт нь зөвхөн МАН+АН гэсэн ангиллын утгаас хальж, хууль шүүх дээр давуу талаа хадгалах хөрвөх чадвартай, янз бүрийн “хонгилтой”, тэр нь хуулийн, хар пиарын гэх салаа замуудтай улс төрийн тэмцлийн талбар болж хувирав. Хамгийн заваан нь улс төрчид хувийн дайсагналдаа төрийн, даа ялангуяа хууль хүчний байгууллагыг ашиглаж эхэлсэн.

Сонгодог парламентын засаглалтай орнуудад эвслийн, хамтарсан засаг байгуулж болдог ч нам дамжин хулгай хийдэг, хяналт, тэнцвэр байхгүй ийм нөхцөл байдалд орох нь ховор.

Өнөөдөр МАНАН-г устгая гэж байна. Энэ ойлголтын цаана хулгай луйвраа зогсооё гэсэн утга явж байна. Тэгвэл үнэхээр тэрхүү хулгай луйврыг зогсоохын тулд наанадаж ХУЛГАЙГ АНГИЛАЛГҮЙ УСТГАХ зарчмыг барих ёстой.

Жишээ нь 60 тэрбум, ЖДҮ-гийн дээрэм, нэмэх нь бусад тендер концесс, Эрдэнэт, Таван толгойн асуудлууд… Бүгдэд нь хуулийн дагуу шалгалт явуулж хариуцлага тооцох. “Танай талын хулгай”, “Манай талын хулгай” гэж нэгийг хаацайлж, нөгөөг довтлохоос илүү бүгдийг нь нэг мөр шийдэх.

1. М.Энхболд ажлаа өгөх нь тодорхой болж байна. Тэрээр нэг зэрэг УИХ-ын гишүүний ажлаа ч хамт өгч буруу зөвөө хуулиар шалгуулах ёстой. Хэрвээ УИХ-ын даргаас буух төдийнхнөөр асуудал намжвал өнөөдрийн тэмцэл жинхэнэ шударга ёсны төлөө биш, эх оронч төрхөөр халхавчилсан сандал суудлын тэмцэл болж хувирна.

2. МАНАН-г эсэргүүцэж буй хүмүүс дахин яаж МАНАН, Хонгил байгуулахгүй, эзэмшихгүй байх вэ гэдэг логикоо гаргаж тавих хэрэгтэй.

3. УИХ-д олон сонгогдож, Сайд даргын суудлыг он удаан жилээр эзэлсэн МАНАН-гийн бүх үед хариуцлагатай алба хашиж ирсэн хүмүүс нам харгалзахгүй 2020 оны сонгуульд өрсөлдөхгүй гэдгээ сайн дураараа зарла. Үгүй бол цаг үе түрнэ гэдгийг ухаар.

4. Улсын ТОП түвшний шийдвэр гаргах хүрээнд ажиллаж байсан, Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайдын алба хашиж байсан хүмүүс дахин “эргэн ирэлт” хийж төр самралцахгүй байх.

5. Бид хуультай оронд амьдарч байна. Харин хуулиа алагчлан биелүүлэх, хэрэгжүүлэх ажлыг эгнэгт зогсоох.

6. Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, шинээр тодрох УИХ-ын дарга нар Засаглалын тэнцвэртэй байдлын горимыг сахиж, нэг нэгнийхээ халаасанд ордог түүхийг дуусгах. Мөн улс орны хэмжээний хөгжлийн концепц тодорхойлж “АЖИЛ” хийх. Сандал суудлын хэрүүл, өс хонзонгийн шинжтэй явуулга, үзэгдэлд автахгүй, сарнихгүй байх.

7. Улс төрийн намууд яаралтай шинэчлэгдэх. Үзэл баримтлалаа ойлгомжтой, товч, дүрмээ ил тод болгох. Шинэ үеийг нээлттэй оруулах. Цэвэр, хууль бус зүйлд хутгалдаж байгаагүй, популист биш, уул уурхайн болон ашиг сонирхлын зөрчилтэй бизнестэй хутгалдсан хүмүүсийг дэвшүүлэхгүй байх. Мөнгөний хамаарал, хүсэл шунал бага хүмүүсээ дэмжих.

8. Монголын хөгжлийн стратегийг бодлого боловсруулагч, шийдвэр гаргагчид нэн даруй нэг мөр тодорхойлж байнга шинэчилж байх.

9. Ирэх сонгуульд аль нэг нам олонх болохгүй бол аягүй бол МАНАН дахин байгуулагдаж болзошгүй. Тийм тохиолдолд намууд хамтарсан ч, нам дамжсан хулгайн бүлэглэлд орогнох зай үлдээхгүй байх.

10. Сонгогчид мөнгө сарвайсан улстөрчдийн өөдөөс зоригтойгоор дунд хуруу гаргаж, эрүүл сонголтын төлөө тэмцэж чаддаг байх. Санал худалдан авах гэсэн оролдлого болгоныг таслан зогсоох ухамсар, үнэт зүйл дээр бат зогсох.

Иргэд, олон нийт илүү мэдээлэлтэй нийгэмд шилжихийн хэрээр ил тод байдалд тэнцэхгүй улстөрчид моодноос гарах болно. Зарчим барьдаггүй хүмүүс түр зуурын үзэгдэл болно.

С.Эрдэнэболд