Б.БАТ-ЭРДЭНЭ: ШАВЬ НАРАА БОДСОН БОЛ ЦОЛ ОЛГОЁ Л ГЭНЭ

УИХ-ын чуулганы өчигдрийн хуралдаанаар Төрийн байгуулалтын байнгын хорооноос оруулжирсэн.

Нийтээр тэмдэглэх баярын болон тэмдэглэлт өдрүүдийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл багагүй маргаан дэгдээсэн ч гишүүдийн олонхи нь хэлэлцүүлэхээр дэмжлээ. Хуулийн төсөлд арван­хоёр­дугаар сарын 29 буюу Монгол Улс тусгаар тогтнолоо баталгаа­жуулсны 100 жилийн ойг нийтээр тэмдэглэн өнгөрүүлэх баярын өдөр болгон хуульчилж, үндэсний бөх барилдуулан амжилт үзүүлсэнд нь Улсын баяр наадмын нэгэн адил цол олгохоор заасан. Ойн баяр тэм­дэгл­эхийг дэмжиж байгаа ч бөх барилдуулж, цол олгохыг буруушаан шүүмжилсэн нь цөөнгүй. Энэ талаар мэргэжлийн хандаж байгаа хүн бол Б.Бат-Эрдэнэ гишүүн. Гэсэн ч Д.Дэмбэрэл дарга УИХ-ын чуулганы өчигдрийн хуралдаанд үг хэлэх, асуулт асуух гишүүдийг бүртгэж авахдаа гараа өргөж, байн байн товчлуур дарж байсан түүнд боломж олгол­гүй хурал зав­сар­луулсан юм. Хур­лын дараа УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-УИХ-ын чуулганы хуралдаанаар танд үг хэ­лэх боломж олгосон бол ярьж буй асуудлаас юуг нь онцлох байсан бэ?

-Надаар үг хэлүүлсэн­гүй, бололцоо олгосонгүй. Уг нь бөхийн амьдралд ойр, дунд нь  явдаг хүний хувьд миний байр, суурийг сонсох хэрэгтэй  байх. Нөгөө талаар Монголын бөхийн өнөө үеийн, эрин цагийн өнгийг тодорхойлж байгаа олон бөх над руу ярьж байгаа. Зарим нь хэлж байна. “Та УИХ-д сууж байгаа учраас бид­ний байр, суурийг бас дамжуулаарай. Ийм юм байж болохгүй гэдгийг хэ­лээрэй. Ямар ч бэлтгэлгүй  долоохон хоногийн дотор хуульдаа өөрчлөлт оруулж, бөх барилдуулж цол ол­гоно гэдэг байж таарахгүй” гэж. Тэгээд ч монголчуу­дын эртнээс эрхэмлэж ирсэн наадмын утга учрыг  алдагдуулах нь гэж манай бөхчүүд ярьж байна. Мон­голчууд дэлгэр зүй­лийн наа­дам, гурван зүйлийн наа­дам гэж эртнээс тэм­дэг­лэж ирсэн түүхэн уламж­лалтай. Наадмаараа бөхчүүддээ цол олгодог. Энэ уламжлалыг эвдэж, өмнө нь ганц нэг спарта­киад, зарим баяраар цол ол­гож ирсэн, эсвэл ой тохиолдуулж давааг нь ахиулж байсан удаа бий. Энэ бүхнийг журамлаж  Баяр, наадмын тухай хууль гаргасан шүү дээ. Гэтэл УИХ түүнд нь  өөрч­лөлт оруулж, үймүүлээд байх  зөв зүйл биш гэж ард иргэд, олон нийт үзэж байна. Би Монголын бөх­чүүд, мэргэжилтнүүд, тэ­дэнд ойр байдаг хүмүүс, бөхийн хамт олны байр, суурийгхэлж байгаа.

-Үндэсний эрх чөлөө­ний хөдөлгөөний 100 жи­лийн ойг тэмдэглэх тухайд юу хэлэх вэ?

-Үндэсний эрх чөлөө­ний хөдөлгөөний 100 жи­лийн ой бол тэмдэглэхгүй бай­хын аргагүй түүхэн үйл явдал юм. Хүннү гүрэн болон Их Монгол Улс бай­гуулагдсан түүх бол манай улсын буурч доройтож, сэр­гэн мандаж явсан  түүх шүү дээ. 200 гаруй жил Ман­жийн дарлалд  байс­ны эцэст эрх чөлөө, тус­гаар тогтнолоо олж авч, сэргээн батжуулсан түү­хэн үйл явдалтай хэн ч мар­гахгүй. Нөгөө та­лаас улс үндэстнийхээ тус­гаар, тогтнолыг сэр­гээж олж авсан том үйл явц 1911 онд эхэлсэн ч гурав, дөрвөн жилийн да­раа татан бууг­даж, улмаар устгаг­даж, 1921 оны Ардын хувьс­гал ялснаар дахин сэргээн тогтоосон.  Дэл­хийн II дайны хүнд үеийг давж, 1945 онд бүх ний­тийн са­нал асуулга явуулж, 1961 онд НҮБ-ын бүрэн эрхт гишүүнээр эл­сэх хүртэлх бидний өвөг дээдсийн 50 жилийн амь хайргүй тэмц­лийн эрх чө­лөө, тусгаар тогтнолоо  сэр­гээн тогтоо­сон дахин дав­тагдашгүй үйл явдал юм.

Үндэсний эрх чө­лөөний хөдөлгөөн бай­гаагүй бол Ардын хувьсгал ялахгүй, энэ хувьсгалыг ялалтад хүргэж чадаагүй бол 1945 оны Дэлхийн II дайн, 1961 оны санал асуулга НҮБ-д элсэх, түү­нээс хойшхи нийгмийн  шинэ харилцаанд шилжих үйл явц болохгүй, тэр тухай ойлголт ч байхгүй байх байсан. Тиймээс  Үн­дэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөний 100 жилийг тэмдэглэх  тухайд маргах хүн гарахгүй байх. Тэм­дэглэх нь зүйтэй. Тэгэхдээ  заавал үндэсний бөхөд цол олгоно гэж барилдуулах хэрэггүй. Үндсэн хууль баталсан өдөр, улс тун­хагласны баяр, цагаан сараар бөхийн барилдаан зохион байгуулдаг. Тэр дотроо арванхоёрдугаар сарын 29-нд  бөх барил­дуулж болно.Заавал  цол олгоно гэж бужигнуулах хэрэггүй юм. Жишиг эв­дэгд­чихээр хөдөө орон нутаг, аймаг   сумаас  санал тавиад эхэлнэ. Аймаг, сумандаа барил­даанаа зохион байгуулж цол олгоод  эхлэх юм байна гээд  хавтгайрсан юм руу  орно. Энэ асуудал хуулийн төсөл боловсруулж, бат­луу­лах гээд байгаа хүмүү­сийн хувьд хамаагүй юм байна.

-Өнгөрсөн зун түүхт ойн жил гээд 1024 бөх барилдсан. Тэр талаар ямар бодолтой байна?

-Хүннү гүрэн бай­гуу­лагдсаны 2220, Үндэсний эрх чөлөөний эрх чө­лөөний  хөдөлгөөний 100, Их Монгол Улс бай­гуулагдсаны 805, Ардын хувьсгалын 90 жил  гээд дөрвөн их ойдоо  зориулж 512  бөхөө 1024 болгон барилдуулж, түүнтэй холбоотойгоор даваа ахиулан  цол өгч том хэмжээний наадам зохион байгуулчихаад  одоо дахиад бөх барилдуулж  улсын цол олгоно гэж  ярьж болох уу. Би түрүүнд хэлсэн. Монголчууд дэлгэр наадам гэж гурван зүйлийн баяр наадам тэм­дэглэж ирсэн. Нэгийг  нөгөөгөөс нь  салгаж болохгүй.  Энэ утгаараа ЮНЕСКО-гийн биет бус соёлын өвд бүртгэгдсэн. Тий­мээс би  зарчимгүй байж  таарахгүй гэж  үзэж байна,  түүнийгээ ч  ил тод хэлж  байгаа.

-Хуулийн төслийн хэлэлцүүлэг болоод таны баримталж байгаа байр, суурьтай холбоотойгоор нэр бүхий зарим гишүүн “ Өөрөө Монголын нууц товчооны 750 жилийн ойгоор барилдаж цол авчихаад бусаддаа боломж олгохгүй гэж зүтгэлээ” гэсэн үгийг танд хаяглаж байсан?

-Баяр наадмын тухай хууль гарахаас өмнө улсын аварга шалгаруулах тэмцээн, спартакиад болон зарим ойн баяраар цол олгох тухай асуудал ярьж байсан.   Тэгээд “Монголын нууц товчоо”-ны  750 жилийн ойгоор цол олгосон. Өнөөгийн бодит байдалд аваад үзэхэд  миний  “Монголын нууц товчоо”-ны  750 жилийн ойгоор түрүүлснийг зарим газар  тоонд оруулдаггүй юм шүү дээ. Харин тэнд цол авсан хүмүүсийн хувьд бөхийн хамт олны дотроо  тодорхой  ойлголттой. Ийм л байдаг. Улсын аварга шалгаруулах тэмцээнээр цол олгож байсан тухайд ярихад   намайг түрүү­лэхэд дараагийн байр эзэл­сэн хүмүүст заан, начин цол өгөөд надад олгохгүй.  Миний  барил­даагүй үед  тэр тэмцээнд түрүүлсэн  хүнд улсын  арслан цол өгнө гэж яриад байдаг. Дараагийн тэм­цээнд нь намайг  барил­даад  нэг ч унаагүй түрүү­лэхэд тэр асуудал нь таг чиг байх жишээтэй. Ийм нэг  ялгавартай ч юм шиг, цол олгох байдалд үзэм­жээрээ  хандаж ирсэн явдалд цэг тавьж, улсын баяр наадмаар цол олгох,  ямар нэгэн ойн баяраар даваа ахиулах маягийн өөрчлөлт байхгүй. Тухайл­бал, даваа болгонд тохир­сон цолтой байхаар зохи­цуулж  Баяр наадмын тухай хуулиар  хууль­чилсан байдаг.

-Танд хаяглаад байгаа “Өөрөө Монголын нууц товчооны 750 жилийн ойгоор барилдаж цол авчихаад бусаддаа боломж олгохгүй гэж зүтгэлээ” гэсэн шүүмжлэлд ямар тайлбар хэлэх вэ?

-Баяр наадмын хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах гэж байгаатай хол­боо­тойгоор хувийн явцуу байдлаар асуудалд хандах нь зохимжгүй гэдгийг хэ­лэх байна. Жишээ нь, би хувийнхаа эрх ашгийг бодож  зарчимгүй байдлыг зөв гэж хэрэв  үзэх юм бол  манай бөхчүүдэд цол олгож л байвал зүйтэй, залуучууд цол авч байвал сайн л биз. Тухайлбал, миний үүсгэн байгуулсан сургуулийг төгссөн таван залуу энэ жил начин цол авлаа. Тэд маань цол аваг. Араас нь гарч ирэх, улсын цол авах шахсан аймгийн цолтой 50, 60  залуу  бөх байна. Түүн дотроос цол авна биз. Өмнө нь цол авсан хүмүүсийнх дээ­шилж, энэ жил цол авсан манай М.Баяржавхлан цолоо ахиулна биз, манай Х.Мөнхбаатар арслан цол нь ахиад аварга болвол сайн л биз. Өөр бусад нутгийн олон сайхан залуу бөх байна. Тэд барилдаад цолоо авч л байгаасай гэж бодно. Гэтэл аливаа юманд зарчим гэж бий.Энэ  байр, суурьтаа байх нь зөв гэж боддог. Энэ бол миний  үзэл бодол, ухамсартай холбоотой асуудал юм  даа.

-Нэгэнт бөхийн тухай ам нээснийх өнгөрсөн зун Улсын баяр наадамд барилдаж, цол хүртсэн зарим бөх сэргээш хэрэг­лэсэн гэсэн хэл ам тас­рахгүй байгааг юу гэж үзэж байгааг тань асууж болох уу?

-Сэргээшийн асуудал анх  гарахад л манайхан тухайн  хүмүүст хариуц­лага тооцож чадалгүй орхигдуулсан. Энэ асуудал дэлхийн улс орнуудад маш ойлгомжтой байдаг. Олон улсад хүлээн зөв­шөө­рөгдсөн лабораториудад сорьцоо өгдөг. А сорьцын шинжилгээ В сорь­цынхоор батлагдахгүй бол тус бүс нутгийг хариуцсан лабораториуд нэр хүндгүй болж  дампуурдаг. Тийм учраас хүлээн зөв­шөө­рөгдсөн лабораториудад  хариуцлагаа хүлээх чадвар байх ёстой гэсэн шаард­лага тавигддаг. Сорьц  нэгэнт батлагдсан бол дараагийн арга хэмжээ, хариуцлага тооцох асуудал шийдэгдээд явах ёстой. Хариуцлагын  асуудлыг манайхаас өөр ямар ч улс орон, хэн ч шүүхийн шийдвэр эсвэл эмнэлгийн дүг­нэлт гаргуулж авчир­даггүй. Тийм ёс байхгүй. Дэлхийн аль ч улсад тийм жишиг, соёл гэж байхгүй. Лабораторийн шин­жил­гээгээр сэргээш илэрсэн байна гээд  дүгнэлт гар­гачихсан байхад  захын  эмч “Өө энэ нь  тийм учиртай юм” гээд магад­лагаа бичих дүрэм журам, эрх дарх байхгүй.

Ч.ҮЛ-ОЛДОХ