Ид шидийн уут ба лааны гэрэл дэх охин

Улаанбаатараас холгүйхэн нэгэн суманд бяцхан охин ахтайгаа, аавтайгаа амьдрах. Ээжийнх нь боловуу гэмээр цагаан хүрээтэй зуйван толины өмнө хичээлээ давтах охины өмнө ганц лаа асаатай. Лааны бүдэгхээн гэрэлд торойх охины уншиж буй номны үсгүүд шиг бидний гутлын мөр цасан дээр зурайн тэднийхээс гарлаа.

Намайг өглөө 6 цагт дуудах ёстой манай удаан хүүш босоорой босоорой хэмээн хөнжил хууллаа. Эргүү төлөг шиг орон дээрээ өндийн хэсэг манаран суув. Хүүш яваачээ гэхээр нь л орой сүүлд аньсан баруун нүдээрээ цагаа хартал 6 цаг 30 минут.
Өрөөсөн нүд аниатай шахуу удаанруу “эрт дуудсангүй, хариуцлагагүй удаан, найдваргүй” гэж амандаа үглээд хувцасаа өмслөө. Манай хүн “энэ ингэж л байдаг юм” гэсэн шинжтэй цэнкэр бандагаа дэрвүүлсээр нөгөө өрөөрүүгээ яваад орчихов. Шүдрүүгээ оо дөхүүлсэн болоод, нүүрээ дөнгөж норгоод шахуу гэрээсээ гарлаа. Замдаа ганц аяга хүйтэн ус балгав. Замруу гарч такси бариад УИД-ийн гадаа ирлээ.
2018 оны 12 сарын 22. Улаанбаатар хот өглөөний 7 цаг. Үүрээр цас бударчээ.
Их дэлгүүрийн гадаа амьдрал буцалж байх. Алиалагч, өвлийн өвөө, элдэв чимэглэлтэй хувцас хунар өмссөн хүмүүс бэлэг сэлт зөөн цааш нааш гүйлдэнэ.
Арваад машин цугларч. Машин бүрт бэлэг сэлтээ ангилж, тоолж ачицгаана. Өвлийн бээлий, гутал, куртик, цамц, цацруулагч, малгай ороолт, цүнх, чихэр жимс гээд бүх төрлийн бэлэг байх.
Тэдгээр залуус ажлыг нэгэн командаар аз жаргалтайгаар хийж буй нь илт. 40 минут хоцорсон би “өчигдөр хоёр өнгөрөөж унтаад уучлаарай гэсээр дальдчин очив”.
8 цаг 30 минут гэхэд цуваа хөдлөхөд бэлэн болжээ. Бүгдээрээ шатан дээр цуглаад тухайн өдрийн төлөвлөгөө, маршрут, чиглэлээ ярилцаад бие биедээ амжилт хүсч дуугаа дуулаад хөдөллөө.
Энэ бол нийгмийн зорилтот бүлгийн 8000 гаруй хүүхдүүдийн сэтгэлд гэрэл асаах “Ид шидийн уут” аяныг зохион байгуулж буй Лантуун дохиогийнхны нэг өдрийн эхлэл нь.
Жак /Ганжавхлан/ машаандаа дүүрэн бэлэг аччихаж. Жолоочийн хажуугийн суудал дээрх аварга том ууттай бэлэгтэйтээ тохоогоороо толхилцон барин иржээ. Багаажийг нь онгойлговол өөдөөс шуудайтай бэлэгнүүд чихэлдэн унах. Тэр бэлэгнүүдийг өөр машинд хувааж суллаад бидний хэсэг нөхөд суув. Базараа өвөө дүрдээ оржээ. Яг нөгөө өндөр тооноор өвөө нь энэ жил уйлахгүй ээ харж байгаарай та нар гэнэ. Жак “наадах чинь худлаа, уяхан нэмэргүй” гэнэ. Надад нэг амьтны угладаг хувцас өмсгөв. Шуудай шиг юмруу оруулаад хойноос нь цахилгаандаад гүйцээ. Бааж шээх эрх чөлөө будаа.
Бид явсаар эх хүүхдийг асрах сувилалд ирлээ. Эцэг эхдээ хаягдсан, гэмт хэрэгт золиослогдсон, хохирсон товчхондоо эзэнгүй шахуу хүүхдүүд ирдэг бололтой. Хаа очиж орчин нөхцөл нь тун сайн юм. Өдрийн ээлжийн эмчид учир байдлаа хэлээд бид орцгоолоо. Хөнгөн хэлбэрийн хүүхдүүдээ зааланд цуглуулъя. Бусад эмчилгээ хийлгэж байгаа болон хүнд хүүхдүүдрүү оруулах боломжгүй гэлээ. Хоёр давхарын зааланд биднийг оруулав. Хаалга харуулдах бидний өөдөөс саажилттай, хөл гар нь цоо эрүүл биш, нүдэндээ нудимастай гэх мэт хүүхдүүд айсуй. Хөөрхийдөө. Зарим нь ээжээрээ тэврүүлж, асрагчаараа хөтлүүлжээ. Арай том шар хүү нэг зог туссанаа өвлийн өвөө, өвлийн өвөө гэсээр бусдаасаа тасран гүйсээр ирж тэврүүллээ. Өвөөгөө хүлээсэн үү, хүлээсэн гэх мэтийн бүр эртний танилууд шиг хөөрөлдөнө.
Зарим хүүхдүүд биднийг харсанаа амь тэмцэн чарлалдаа. Бүр зүг буруулан ээжийгээ ёврон уйлалдав. Айгаад байнаа. Яагаад? Хүүхэд огт харж байгаагүй зүйлээсээ айдаг юм болов уу, эсвэл ямар нэгэн шалтгаан байна уу? Хүүхдүүд уйлалдаад байхаар нь сэргэлэн шарыг мордуулаад дөрвөн хөллөөд морь болж ч үзэв. Зарим нь арай гайгүй болов. Бэлгээ тараалаа.
Сэргэлэн шар бэлгээ авчирсанаа задлаад өг гэлээ. Бэлгэн дотроос дөрвөлжин цаасан хайрцагтай зүйлийг энэ юу вэ гэж надаас асуув. Бээлий байна миний хүү гэлээ.
“Би ийм гартайшдээ” гээд хоёр мухар гараа хүү надад үзүүлэв. Бурхан минь 5 хурууны бээлий л битгий байгаасай. Ашгүй нэг хуруутай бээлийн байлаа. Энэ чамд гоё таарнаа гээд өмсгөтөл “Өвөө энэ надад таарч байна” гэсээр хоёр гараа гозойлгон очиж өвөөгөө тэвэрлээ. Хүн бүрт энэ надад таарч байна гэж үзүүлэв.
Бэлгээ задлах хуруугүй ч бээлий таарч байгаа гарандаа ч тэрүү эсвэл гарт нь таарч байгаа бээлийнд ч юмуу жихтэйхэн баярлаад үлдсэн.
“Ид шидийн уут” уулзаж болохгүй хүүхдүүдийн бэлгийг үлдээгээд цааш хөдлөв. Зүүнсалаагаар эргэтэл энд нэг газар байна зогс гэлээ. Арав гаруй хүүхэдтэй өдөр өнжүүлэхээр орж бэлэгээ тараалаа. Хүүхдүүд нь уралдах шахуу дуулж, бүжиглэж үзүүлэв. Багш нь гэж дэргэд нь зүрх сэтгэлээ гээчихмээр хөөрхөн шар бүсгүй байлаа. Хийж байгаа ажилдаа чин сэтгэлээ зориулдаг бүсгүй байнадаа гэсэн бодол үлдээгээд хоцорлоо. Амралт эхлэсэн учраас гудамжинд хүүхдүүд төдийлөн олон харагдахгүй байлаа.
Замд хүүхэд таарвал бэлдсэн алим, сүүнээсээ өгч явав. Жак гэнэт одоо хөдөө явнаа гэлээ. Ид шидийн уут аян хүрээгээ тэлэх зорилтынхоо хүрээнд Батсүмбэрийн сарах газрыг зорив.
Тэнд биднийг төв аймгийн залуусын нэгдлийн төлөөлөл болох хоёр цасан, охин хоёр залуу тосч авав. Өнгөрсөн жилээс хамтран ажиллаж байгаа зүтгэлтэй сайн залуус гэж танилцуулав. Батсүмбэрийн асрамжийн газраар орлоо. Орчин, нөхцөл нь тун боломжийн юмаа.
Настайчуудыг хоолны зааландаа цуглуулав. Гайхсан, үл итгэсэн, нэг л бүүдгэр харцнууд. Тэргэнцэртэй, таягтай гэх мэт байж болох бүх л зовиуртай хүмүүс. Бас эрүүл саруул хүмүүс ч цөөнгүй. Хүүхдүүдийн гэрэлтсэн нүд баяр хөөртэй тулж явсан бид “тийм нэг эмзэг орчинд” бүгд л сонин болчихлоо. Базараа өвөө уртын сайхан дуугаараа настайчуудыг хөгжөөж зорьж ирсэн учир шалтгаанаа Жак танилцууллаа. Нэг л итгэл муутайхан дуу түрнэ.
Намуухан хөгжимийн аяз, сэтгэлийн эмзэгшил дунд бэлгээ тараалаа. Нэг эмээ буяны юм авахгүй ээ, авсаар байгаад нүд сохорсон гээд өвлийн өвөөгийн гарыг түлхэж харагдав. Туршлагатай өвлийн өвөө “энэ буяны бишээ, өвлийн өвгөний бэлэг” гэж аргадахад эмээ алгаа тосон бэлгийг авав. Сайн дурынхны өөрсдөө олон шөнө сууж оёсон малгай ороолт, бээлий, бага зэрэг чихэр жимс бэлгэнд өгсөн. Өвлийн өвөөг хараад уйлсан бүсгүй бидэнд сэтгэлээ ярив. Дараа нь шатан дээр өнөөх бүсгүй “амьдрах хүсэл алга” гээд прэтик барьчихсан зогсож байсныг нь Базраа өвөө аргадаж нэг загнаж нэг тайтгаруулсаан.
Зовлон мэлтэлзсэн, гуниг цөхрөлийн харц олныг олж харсаан бид. Тэдний амьдралыг шүүх эрх хэнд ч байхгүй.
Ид шидийн аяны хүрээнд олон нийтэд дэлгэж болохгүй бэрхшээлүүдтэй Лантуунгийнхан үргэлж тулгарна.
Нар жаргахтай зэрэгцэн бид өөр нэг сумруу давхилаа. Тэд өөрсдийнхөө биш бусдын хүүхдийг баярлуулахаар яаран давхина.
Зорилтот бүлгийн болон сэтгэлийн дэм хэрэгтэй байгаа дөчөөд айлаар орлоо. Хүн бүр өөр өөр. Аминдаа арчаагүй нэгэн байхад амьдралын шуурганд алгадуулж навч шиг хийсч яваа нь ч таарлаа. Ээжүүд нь уйлалдаж хүүхдүүд нь баярлах тэр агшин. Ханиа алдаад дөрвөн хүүхэдтэйгээ үлдсэн ээжийн нулимас өвлийн өвөөг хараад л урссан. Эмэгтэй хүн уйлахыг нэг өдөрт хэдэн ч удаа харав. Хөөрхийдөө. Эрчүүд бид бүсгүйчүүддээ яагаад ийм ширүүн ханддаг юм бэ? Баруун орон дээр согтуу дохилзож суух эр хүн яасан ч олон юм бэ дээ.
Айлд орох бүртээ өвлийн өвгөн хүүхдүүдийн авъяасыг үзэж дуу шүлэг болно. Том болоод ямар мэргэжилтэй болох вэ гэж асууна.
Тариа хийдэг хүн болоод эмээгээ тарина. Эмээ чинь яасан юм гэхэд “хөл нь өвддөг байхгүй юу” гэх бяцхан охин хамгийн эгдүүтэй нь байлаа. Ахлах ангийн нэг охин малын эмч болноо гэж хариулав. Гэх мэтээр бид тэр өдөр 200 гаруй хүүхдийн ертөнц, мөрөөдөл, зорилгыг сонсож явлаа.
Хамгийн зорилтот айлдаа, хамгийн хэцүү замаар явж очих бүртээ Жак болон тэдний залуус баярлана. Тэд хамгийн хэцүү цэгт заавал очдог.
“Дугуйлчих”. Хүнд айлаар орсны дараа Өвөө, Жак хоёрын нэг нь цасан охидод “ДУГУЙЛЧИХ” гэж хэлнэ.

Энэ үг бол тэр айлыг, тэр хүүхдүүдийг Лантуугийнхан анхраалдаа авч байна гэсэн үг. Асууж сураглаж, эргэж тойрч, шаардлагатай арга хэмжээнүүдийг авч болзошгүй айлаа тэд дугуйлдаг. Зүгээр ч нэг бэлэг тараагаад явдаггүй орсон айл бүрээсээ тандалт судалгааг авах давхар зорилготой. Өмнөх жил эднийх ийм байсан, энэ жил ийм болчихож гэж хоорондоо ярилцана. Дордсон айлаасаа гарахдаа бүгд санаа алдацгаана. Дээрдсэн айл байвал баяр хөөр болно.
Эвлэрэхгүй байхын аргагүй үнэн бол өдрөөс өдөрт амьдрал дордсоор. Айлаар орохдоо хорооны судалгааг ашигладагч тэд өөрсдөө бүр нарийн судалгаатай. Зарим төрийн ажилтнууд бэлгэнд нүд унагаж өөр айлд оруулах тэр ч байтугай хүнд айлуудаа нуух зэрэг бэрхшээлүүд гардаг сурагтай.
Авч очсон хувцас хүүхдүүдэд таарахад өөрсдөө хүүхдүүдээсээ илүү баярлцгаана. Бэлэгний хувцасны эрэгтэй, эмэгтэй, өнгө зүс, том жижигийг ялгах гээд цасан охидын ажил тунчиг нарийн юм. Эмэгтэй хүүхдэд ягаан бээлий ч гэдэг юмуу.
Дөчөөд айлыг хоёр машинтай баг 3 хан цагийн дотор дуусгав. Хоол идэхүү гэж асуух бүрт “эхлээд хүүхэд” гэх өглөө 6 цагт цугласан Жаак, Билгээ нарын баг оройны 20 цагт аяганы амсар зууваа. Бие засах гэж хүн дагуулж явдаг битүү хувцасаа тайлж би санаа амрав. Өнөөдрийн зорилгоо 100% биелүүлсэн бие биедээ алга ташин баяр хүргэлээ.
14 цагийн турш завсаргүй ажилласны дараа идсэн ногоотой шөлний амт хачин сайхан.
Тэр багт ажилласан ихэнх хүмүүс сүүлийн хэдэн хоног хагас нойртой амьдарч буйгаа ярьлаа. Өглөө хожигдсон шалтгаанаа “шөнө хоёр өнгөрөөж унтаад” гэж учирласандаа би ичив.
Инээд наргиагаар хачирлаж идсэн шөлнийхөө дараа Улаанбаатарыг зорьлоо. Ингээд л тарах байх гэж бодтол агуулах дээрээ очиж маргаашийн бэлэгнүүдээ боох, ачих зэрэг ажлыг өглөө шинээр цугласан мэт хийж эхлэв. Яасан ч дуусдаггүй эрч хүч вэ?
Өдөржин хүүхдүүдийн амыг чангаасан Базраа өвөөгийн хоолой сэрвэгнэж. Жолооч, зурагчин, хөтөч, замчин , зохион байгуулагч гэсэн ажлуудыг өчүүхэн чөлөө завгүй хийсэн Жак бэлгэн дундаа унаад өгөв. Оройноос хойш халуураад үхэх нь ээ гэж байв. Ачааны хүндийг үүрч яваа хүнд гүрийхээс өөр сонголт байх бишдээ. Өөрсдөө хүүхдээрээ шахуу байж энэ аяны төлөө нойр хоолыг умартан ажиллаж байгаа залуучуудаар бахархаад баршгүй. Эднийгээ хараад Монгол минь сайхан болноо гэж бодсон.

Лааны гэрэлд үлдсэн бяцхан охин бодогдоно. Тогны мөнгийг нь хийх санаатай цахилгаан хариуцсан хүнрүү нь залгахад холбогдох боломжгүй байлаа. Аавд нь мөнгийг нь өгчихвөл уучих болов уу яадаг бол гэж би хардаастай.
Охинтой ярилцаад завгүй байсан Жак гарахдаа түрийвчнээсээ 20,000 төгрөг гаргаад маргааш тогоо залгуулаарай гээд ахад өглөө.
Машинд суух зуураа хэсгийн ахлагч эгчээс “энэ ах уудаг уу” гэж асуухад эгч толгой дохив.
Машинд суусныхаа дараа би Жакаас дэмий юм бишүү уучихвал яана гэхэд “тэгээд өөр сонголт байсан уу” гэв. Нээрээ л өөр сонголт алга. Ямарч зүйлд итгэл найдвараа алдаж болохгүй. Ах наян хувьд нь уух магадлалтай ч үлдсэн хорин хувьд нь итгэхээс өөр арга байхгүй.
Бидний хийгээд байгаа ажил энэ. Магадгүй бид бүх хүүхдүүдийн асуудлыг шийдэж чадахгүй ч гэлээ нэг ч гэсэн хүүхдийн төлөө зүгээр сууж болохгүй. Жак дээрх үгнүүдийг хэлэв. Хүүхэд хамгааллын талаар бидний цэцэрхэж заадаг, санал болгодог бүхий л бодол төсөөлөлүүдтэй “Ид шид”-ийн баг нүүр тулжээ.
Намайг гэртээ ирэхэд манай хүүхдүүд зурагт үзээд сууж байлаа. Лааны гэрэлд ном уншаад үлдсэн охин улам их бодогдов. Хүүхдүүдээ үнсэх гэхээр л хөөрхий охин бодогдоостой.
Сэтгэл дотор минь орчихоод одоо ч намайг ширтсээр. Худал хуурмагийн ертөнцөд буй үнэн гэвэл охин ямар ч буруугүй.
Ах тогны мөнгөө төлөө болов уу яагаа бол?
Охины сэтгэл зүрхэнд гэрэл ассан болов уу ?

Усаа чирээд, түлээгээ үүрээд зүтгэдэг энхэл донхол замтай гуу жалга, уул дов бараадаж буусан айлуудруу зорьсон хүн л очино. Гэрэл гэгээ, итгэл найдварын галыг асаахын төлөө зүдэрсэн олны тэр л хаалгаар Лантуугийн залуус 35,000 удаа оржээ. Ард түмнийхээ хаалгаар багтахаа байтлаа таргалсан улс төрчидтэй билээ бид. Бэлэг л тараагаад байна хэмээн өнгөцхөн дүгнэж хааяа нэг лайк дарж, коммент бичиж суудаг олон аавуудын төлөөлөл байсандаа ичиж л явна. “Ид шидийн уут” аянд сэтгэллээ илүүчилсэн албан байгууллага, хувь хүмүүст баяралалаа.
Жакыг би бодож л байлаа.
Чамайг Монголын ард түмэн хоёр намаас битгий хэл хорвоогийн жамаас ч харамлахаар болсон байнаа. Хайралагдахын тулд биш хайрлахын төлөөх зорилго билээ.
Өөрийн үрийн инээдийг өрөөлийн үрийн уйлаанаас тод сонсох гэхээр би чадахгүй байнаа. Хүүхэд хамгаалал, хүүхдийн төлөө зүгээр суухааргүй болсоноо би лав ойлгосон. Таван хүүхдийн аав билээ би.
Шинэ оны мэнд хүргэе!

Шагз Гэлэн