Тавантолгойн ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах ажлыг эрчимжүүлэх тогтоолын төслийг хэлэлцэхийг дэмжив

УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хорооны өнөөдрийн хуралдаан 57.9 хувийн ирцтэйгээр 12 цаг 37 минутад хуралдан гурван асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэлээ.

Эхлээд Засгийн газраас 2018 оны тавдугаар сарын 30-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Банкыг дахин хөрөнгөжүүлэх тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн бусад хуулийн төслүүдийг хаалттай горимоор хэлэлцсэн. Дараа нь Засгийн газраас нэн яаралтай хэлэлцүүлэхээр өргөн мэдүүлсэн “Тавантолгойн нүүрсний ордын үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх талаар авах зарим арга хэмжээний тухай” УИХ-ын тогтоолын төслийн үзэл баримтлалыг хэлэлцэх эсэхийг шийдвэрлэв. Төслийн үзэл баримтлалыг УИХ-ын гишүүн, Засгийн газрын гишүүн, Уул уурхай хүнд үйлдвэрийн сайд Д.Сумъяабазар танилцууллаа.

“Тавантолгойн нүүрсний ордыг ашиглах зарим асуудлын тухай” УИХ-ын 2010 оны 39 дүгээр тогтоолыг эрчимжүүлэх зорилгоор “Тавантолгойн ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах ажлыг эрчимжүүлэх тухай” УИХ-ын тогтоолын төслийг боловсруулсан байна. Төсөл 2 үндсэн заалттай бөгөөд төсөлд дараах асуудлыг тусгажээ. Үүнд:

    1/ УИХ-ын 2010 оны 39 дүгээр тогтоолын 1 дэх заалтын 2 дахь дэд заалтын “б”,”в”-д заасны дагуу “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК-ийн хувьцааны 30 хүртэлх хувийг  гадаад, дотоодын хөрөнгийн биржээр үе шаттайгаар арилжаалан шаардлагатай хөрөнгө оруулалтыг татаж Тавантолгойн ордын үнэ цэнийг өсгөх хүрээнд холбогдох дэд бүтцийн болон шаардлагатай бусад төсөл, хөтөлбөрүүдийн тодорхой хэсгийг санхүүжүүлэх;

    2/ Тавантолгой-Гашуунсухайт, Тавантолгой-Зүүнбаян, Тавантолгой-Оюутолгой-Ханги, Тавантолгой-Барууннаран чиглэлийн авто замын төгсгөлөөс Цагаандэл уул чиглэлийн тусгай зориулалтын авто зам болон Тавантолгой-Гашуунсухайт, Тавантолгой-Зүүнбаян чиглэлийн төмөр зам зэрэг төслийг эхлүүлэх талаар шуурхай арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэх;

    3/ Дамжин өнгөрөх тээвэр, угтуулан тавих нөхцөл, урьдчилгаа төлбөр, боомт ашиглалт, дэд бүтцийн бүтээн байгуулалт, хөрөнгө оруулалт, борлуулалтын нөхцөлийн талаар хөрш орнуудтай хэлэлцээ хийж хэрэгжүүлэх;

4/ Өмнөд бүсийн уул уурхайн төслүүдийн эрчим хүчний хэрэгцээг хангах цахилгаан станцыг Тавантолгойн ордыг түшиглэн барих асуудлыг эцэслэн шийдвэрлэх талаар шаардлагатай арга хэмжээ авч ажиллах;

    5/ Энэхүү тогтоолын 1 дэх заалтын 1 дэх дэд заалтад тусгагдсан арга хэмжээг хууль, тогтоомжид нийцүүлэн зохион байгуулж, шаардлагатай бол холбогдох хууль, тогтоомжид нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлыг судлан боловсруулж зохих журмын дагуу Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэх.

    6/ Тавантолгойн нүүрсний ордтой холбогдуулан өмнө нь УИХ-аас гаргасан шийдвэрүүдийн уялдааг хангахтай холбогдох зохицуулалтыг тогтоолын төслийн 2 дахь хэсэгт тусгасан. Тухайлбал: Улсын Их Хурлын 2010 оны 39 дүгээр тогтоолын 1 дэх заалтын 1 дэх дэд заалтад Тавантолгойн нүүрсний ордод төрийн өмчит компани ашиглалтын үйл ажиллагаа явуулах, “ЭТТ” охин компанийг холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу байгуулж, ордын ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг хуваахгүйгээр шилжүүлэх, түүнтэй хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулах, оператор аж ахуйн нэгжээр олборлолтын үйл ажиллагааг тодорхой хугацаанд гүйцэтгүүлэх гэсний дагуу Засгийн газрын 2010 оны 272 дугаар тогтоол, ТӨХ-ны 2010 оны 425 дугаар тогтоолын дагуу 2010 оны 12 дугаар сарын 23-ны өдөр төрийн өмчит “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК-ийг “Эрдэнэс Монгол” ХХК-ийн охин компани хэлбэрээр  байгуулан ордын ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК-д шилжүүлсэн байдаг бол хөрөнгө оруулалтын гэрээний тухайд Засгийн газраас удаа дараа холбогдох тогтоол, шийдвэрүүдийг баталж, үүрэг даалгавар өгсөн хэдий ч өнөөдрийг хүртэлх хугацаанд нэг ч хөрөнгө оруулалтын гэрээ, хэлцэл хийгдээгүй байна. Харин Зүүн, Баруун Цанхид үйл ажиллагаа эрхлэх гадаад, дотоодын оператор компаниудыг сонгон шалгаруулж, хамтран ажиллаж тус заалтын хэрэгжилт хангагдсан тул уг заалтыг бүхэлд нь хүчингүй болгохоор тогтоолын төсөлд тусгажээ.

Мөн УИХ-ын 2010 оны 39 дүгээр тогтоолын 1 дэх заалтын 3 дахь дэд заалтад тусгагдсан ажил хэрэгжсэн бөгөөд Хүний хөгжил сангийн тухай хууль хүчингүй болсонтой холбогдуулан уг заалтыг хүчингүй болгохоор тогтоолын төсөлд тусгасан байна.

Энэхүү тогтоол батлагдсанаар УИХ-аас Тавантолгойн нүүрсний орд газрыг цогцоор нь хөгжүүлэх талаар баримтлах бодлого, эрх зүйн орчин тодорхой болох бөгөөд Тавантолгойн ордын эдийн засгийн үр өгөөж нэмэгдэж, иргэдийн эзэмшиж буй хувьцааны ханш өсөх, нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх замаар өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх, бүтээгдэхүүнийг олон улсын зах зээлд борлуулах, дэд бүтцийг хөгжүүлэх зэрэг асуудлыг улсын төсөвт ачаалал үүсгэхгүй байдлаар шийдвэрлэх боломж бүрдэх аж.

Танилцуулгатай холбогдуулан гишүүд асуулт асууж, салбарын сайд болон ажлын хэсгээс хариулт тайлбар авав.  Иргэн бүр тус компаниас 1072 ш хувьцаа эзэмшиж байгаа бөгөөд тэдгээрийн эрх ашгийг хангаж, хамгаалах асуудлыг анхаарах, мөн нэгж хувьцааны 933 төгрөгийн нэрэлсэн үнийг IPO гаргахдаа бууруулж болохгүй гэдгийг гишүүд анхааруулж байв. Түүнчлэн төсөл дэх “Эрдэнэс-Тавантолгой” компанийн 30 хувийг 1.5-6 тэрбум ам.доллар буюу 4.5 тэрбум ам.долларын хэлбэлзэлтэй үнэлгээгээр олон улсад мэдээлэл түгээж буйг шүүмжилж байв.

“Эрдэнэс-Тавантолгой” одоогийн байдлаар 100 хувь төрийн өмчит бөгөөд УИХ-ын 2010 оны 39 дүгээр тогтоолоор тус компанийн хувьцааг гадаад, дотоодын хөрөнгийн биржээр худалдаалах тухай заасан байдаг. Тодруулбал, 50 хүртэл хувь нь төрийн мэдэлд, 20 хувийг ард иргэдэд, 10 хувийг аж ахуйн нэгжүүдэд, 20 хувийг хөрөнгийн биржээр дамжуулан гадаадын хөрөнгө оруулагчдад худалдаалах шийдвэр гаргасан байдгийг салбарын сайд тайлбарлав. Иргэд нийтдээ 14.75 хувийн хувьцааг албан ёсоор бүртгэлжүүлсэн байгаа учир 5.25 хувь төрийн багцад бий. Түүнчлэн аж ахуйн нэгжид хуваарилсан 10 хувийн 0.7 хувийг аж ахуйн нэгжүүд эзэмшилдээ бүртгэлжүүлсэн учир үлдсэн 9.3 хувь нь төрийн багцад байгаа. Ингээд төрийн мэдлийн хувийг тооцохоор 50+9.3+5.25 гээд тооцохоор 65 орчимд хүрнэ гэдэг тооцооллыг Д.Сумъяабазар сайд танилцууллаа. Хувьцааны нэгж үнэлгээг өнөөгийн үнэлсэн 933 төгрөгөөс бууруулахгүй байхад анхаарч ажиллаж буйгаа мөн хэллээ. 2011 онд “Эрдэнэс-Тавантолгой” компани IPO хийх зорилгоор бэлтгэл хангаж байхад олон улсын санхүүгийн 15 зөвлөх байгууллагаас үнэлгээний санал авсан байдаг аж. Ингэхэд эдгээр байгууллага “Эрдэнэс-Тавантолгой” компанийг 4-28.8 тэрбум ам.долларын үнэлгээтэй гэсэн саналыг ирүүлжээ. Үүнд үндэслэхийн сацуу цаг үеийн өөрчлөлт, дэлхийн түүхий эдийн зах зээлийн ханшийн өнөөгийн нөхцөл, хэтийн төлөв зэрэг олон талын нөлөөлөл, хүчин зүйлийг тооцон “Эрдэнэс-Тавантолгой” компанийн 30 хувийг санал болгоход олон улсын хөрөнгө оруулагч банкуудаас 1.5-6 тэрбум ам.долларын хооронд үнэлэгээ ирүүлэх магадлалтай хэмээн тооцоолсон болохыг Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайдын орон тооны бус зөвлөх Д.Дагва тайлбарлав.

Төсөл хэрэгжээд эхэлсэн тохиолдол Монгол Улсын эдийн засаг, нийгмийн амьдралд Оюутолгой төслөөс дутахааргүй нөлөө үзүүлэх талаар Б.Жавхлан гишүүн хэлсэн. Түүхий эдийн үнэ өндөр байгаа энэ үеийг “цонх” гэж тодорхойлж байгаа, тэгвэл “цонх” хаагдах үед бид хэрхэх вэ гэдгээ тооцох ёстой. Бид 6 тэрбум ам.долларыг эдийн засагтаа хумиад оруулчихвал тухайн үедээ ашигтай, сайхан байх хэдий ч “цонх” хаагдах үед тэр хэмжээгээрээ дарамт үүсэх эрсдэлтэй. Өөрөөр хэлбэл, уул уурхайн түүхий эдийн үнэ өндөр байгаа энэ цагийг ашиглан эдийн засгийн гол тулгуур болох аж үйлдвэр, хөдөө аж ахуй, худалдаа, үйлчилгээний салбаруудаа өсгөх, тэлэх, тогтвортой байдлыг бэхжүүлэх нь зүйтэй. Эс бол “цонх” хаагдах үед эдийн засаг тэр хэрээр унаж, бүр цөмрөх эрсдэл бий. Товчхондоо энэ бол зөвхөн нэг компанийн асуудал биш, цар хүрээгээр нь харвал Монгол Улсын эдийн засгийг бүхэлдээ макро түвшинд авч явах дунд, урт хугацааны хөгжлийн загвар бодлого байх ёстойг сануулж байв. Ийм цар хүрээ, нөлөөллийг тооцож IPO-гийн үр ашгийг тооцох ёстойг хэлсэн. Үүний зэрэгцээ IPO хийхэд менежмент хийх багийн туршлага, ур чадвар, чадамжийг хөрөнгө оруулагчид тооцоно гэдгийг анхааруулж, холбогдох тодруулгуудыг хийж хариулт авсан.

Монгол Улсын Засгийн газар уул уурхай, хөдөө аж ахуй, аялал жуулчлалын салбарыг хөгжүүлэх, эдийн засгийн засгийн гурван тулгуурт бодлогын зорилтыг хэрэгжүүлэхээр холбогдох бодлого, зорилтыг тодорхойлон ажиллаж буйг Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайд хэллээ. Мөн энэхүү арга хэмжээний дараа эрчим хүч, төмөр болон авто зам, аж үйлдвэрийн бүтээн байгуулалтын буюу дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтууд өрнөх , үүний үр дүнд бусад салбарт үзүүлэх нөлөөллийг эерэгээр харж буйгаа тайлбарлав. Үүний зэрэгцээ уул уурхайн салбарын тулгуурыг нэмэгдүүлэх, нүүрс, зэсээс гадна алт, жоншны экспортыг нэмэгдүүлэх байдлаар олон улсын зах зээл дэх түүхий эдийн үнийн хэлбэлзлээс үүсэх сөрөг нөлөөллийг бууруулах, сэргийлэх боломж бий хэмээн тооцож буйгаа танилцууллаа.

2011 онд Засгийн газар “Эрдэнэс-Тавантолгой” компанийн IPO гаргахдаа мэргэжлийн баг ажиллуулж, бэлтгэл хангаж байсныг М.Оюунчимэг гишүүн сануулаад УИХ-ын 2010 оны 39 дүгээр тогтоолын хэрэгжилтийн талаар дүн шинжилгээ хийж, энэ талаар УИХ-д танилцуулах нь зүйтэй гэв. Мөн уг асуудлыг ҮАБЗ-д танилцуулсан эсэх, энэ талаар ямар зөвлөмж, чиглэл өгснийг тодруулсан. 39 дүгээр тогтоолын хэрэгжилтийн талаар танилцуулах саналыг дэмжиж буйгаа Д.Сумъяабазар сайд илэрхийлсэн. ҮАБЗ-д уг асуудлыг 2018 оны 06 дугаар сарын 14-ний өдөр танилцуулсан бөгөөд дэмжсэн гэдгийг хэллээ.

Ийнхүү гишүүд асуулт асууж, тодруулга хийсний дараа УИХ-ын гишүүн Б.Баттөмөр, Л.Энх-Амгалан, Т.Аюурсайхан, Д.Эрдэнэбат нар санал хэлж, байр сууриа илэрхийлсэн. Т.Аюурсайхан гишүүн уг тогтоолын төслийг дэмжихгүй байгаагаа илэрхийлж холбогдох тайлбарыг хэлсэн бол УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Амгалан дэлхийн дүрмээр тоглох шаардлага бий гэдгийг онцлоод төслийг дэмжиж буйгаа илэрхийллээ. УИХ-ын гишүүн Д.Эрдэнэбат IPO хийхдээ “Эрдэнэс-Тавантолгой” компанийн оператор аж ахуйн нэгжүүдийг хамгаалах, боломжтой бол үндэсний компаниудад уг хувьчлалд оролцох бололцоог хангах нь зүйтэй гэсэн бол Б.Баттөмөр гишүүн XXI зуунд мэдлэг шингэсэн бизнесүүд IPO гаргах нь амжилттай байгаа хандлагыг тооцож ажиллах нь зүйтэй гэдгийг хэлж байсан.

Ийнхүү санал хураалт явуулахад гишүүд 90 хувийн саналаар “Тавантолгойн ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах ажлыг эрчимжүүлэх тухай” УИХ-ын тогтоолын төслийн үзэл баримтлалыг чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэхийг дэмжив. Иймд уг төслийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үүрэг бүхий ажлын хэсгийг Б.Баттөмөр гишүүнээр ахлуулан байгуулахаар шийдвэрлэлээ. Хуралдааны төгсгөлд Хөрөнгө оруулалтын банкны тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн бусад хуулийн төслүүдийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үүрэг бүхий ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнийг өөрчилж буйг Байнгын хорооны дарга танилцуулав. Ажлын хэсгийн ахлагчаар Л.Энх-Амгалан гишүүн ажиллах бол бүрэлдэхүүнд УИХ-ын гишүүн Б.Баттөмөр, Ж.Ганбаатар, Я.Содбаатар, Д.Эрдэнэбат нарыг томилсон байна гэж УИХ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.