МОНГОЛЧУУДЫН ЦЭЭРЛЭХ ЁСОН

- Давс харамлахыг цээрлэнэ. Харамлаваас цавь цоорхой, ивэрхий хүүхэд гарна гэнэ.
- Давс галд хийхийг цээрлэнэ. Нүүрлэсэн гай, шүгэлсэн муу юмыг зайлуулах, хөөхөд гал дээр давс хийн түлдэг. Энгүүн цагт галд давс хийвээс галын бурхан цочино гэнэ.
- Давсыг гараараа өгөх, авахыг цээрлэнэ. Заавал юман дээр тавьж өгч авалцана. Аргагүй авах бол алганы ар дээр тавиулж авна. Гар хуруугаар атгаж, чимхэж авч өгөлцвөөс өстөн болно гэнэ.
- Давсгүй цай, хоол аягалахыг цээрлэнэ. Зөрчвөөс хойт төрөлдөө нүцгэн явна гэх буюу тухайн өдөр үйлс бүтэхгүй болно гэнэ.
- Давхар биетэй эмэгтэй нас барвал хүүхдийг нь салган авахгүй хайлах, оршуулахыг цээрлэнэ. Заавал салгадаг ёстой. Учир нь талийгаач үрийн эх учраас төрөл аваад бүтээгүй хүүхдийн хойшдын зам мөрд саад болох учиргүй гэснийх бөлгөө.
- Дуутай ширүүн бороотой үед унаа моринд хазаар зүүхийг цээрлэнэ. Зүүвээс аянга цахилгаан дайрч мэднэ гэнэ.
- Дуутай бороо орох үед мал саахыг цээрлэнэ. Зөрчвөөс тэнгэрийн дуунд харш гэнэ.
- Дэлэнг зарим нутагт идэх огтлохыг цээрлэнэ. Малын дэлэн сүү саалийн эх булаг тул эхтэй хүн, мал сүрэгтэй айлынхан идэхийг цээрлэдэг заншилтай байжээ.
- Дэлүүг махтай нь хаяхыг цээрлэнэ. Заавал махнаас салгаж тавина.
- Дэлүүг хазаж идэхийг цээрлэнэ. Идвээс заавал хутгаар огтлон идээд үлдвээс галд өргөн түлдэг ёс буй.

ГАЛ ГОЛОМТТОЙ ХОЛБООТОЙ ЦЭЭРЛЭХ ЁС
- Галд хутга дүрэхийг цээрлэнэ. Үл хэрэгсвээс хөнөөх муу ёр удлаа гэх буюу галын бурхан шархдана, хилэгнэнэ гэнэ.
- Гал тахих үеэс галын хайчийг ил байлгахыг цээрлэнэ. Заавал далд хийнэ. Зөрчвөөс галын бурхан цочино гэнэ.
- Гал тахин архи, тос өргөх үеэс жирэмсэн эмэгтэй ойр байхыг цээрлэнэ. Зөрчвөөс ураг унах буюу үр зулбана.
- Галаар наадах, тоглохыг цээрлэнэ. Тухайлбал хүүхэд багачууд галтай цучил, мөчир, бамбар барьж тогловол гал алдана, түймэр тавина хэмээн хориглоно.
- Галд ам гарахыг цээрлэнэ. Ам гарваас галын аюулд өртөнө гэнэ.
- Гал түүдэг хээр хөдөө асаагаад гүйцэд унтраахгүй байхыг цээрлэнэ. Зөрчвөөс түймэр тавина гэнэ.
- Галын хайч хаалганд хүргэхийг цээрлэнэ. Үүдэн тэнгэр сахиулган хилэгнэнэ гэнэ.
- Гантай жил хуурай өвс, бут, модтой газар гал түлэх, түүдэг асаахыг цээрлэнэ. Үл хэрэгсвээс гал алдана, түймэр тавина гэнэ. Зайлбаргүй асаах бол болгоомжтой сэрэмжтэй үйлдэнэ.
- Ганц мод бариад гэрт орохыг цээрлэнэ.Үл хэрэгсвээс модоо барьсан гуйлгачны шинж үзүүлэв муу хэмээнэ.
- Гахай өдөр нүүхийг, гал таслахыг цээрлэнэ. Үл хэрэгсвээс өлзий бус болно гэнэ.
- Гахай өдөр шинэ үйл эхлэх, хийхийг цээрлэнэ. Зөрчвөөс үйлс бүтэл хазгай болно гэх буюу үхэл хагацал дайрна гэнэ.
- Голомтын галд бохир эд юм, хог шатаахыг цээрлэнэ. Галын бурхан хилэгнэнэ. Зайлна хэмээн үл шатаана.
- Голомтын тулга, зуухны үнсийг бужигнуулах, самардахыг цээрлэнэ. Айлын гал голомт ариун дархан байх учиртай бөгөөд айл гэр бат, амар түвшин байхын бэлгэ тэмдэг хэмээн монголчууд үздэг бөлгөө.
- Голомтын гал дээр ус асгахыг цээрлэнэ. Асгаваас гал голомт балрах муу ёр хэмээн жигшинэ. Ер гал, ус харшийн учир тийнхүү цээрлэнэ. Хэрэв зайлбаргүй унтраах буюу бачуу хэрэг тохиолдвол “Галын бурхан та хөлөө татаарай” хэмээн хэлээд цээр арилгана
1. Хэвтэж хоол идэхийг цээрлэнэ. Өвчтэй хүн хэвтэж идэх гэх.
2. Зогсоогоор хоол идэхийг цээрлэнэ. Яараад байна уу сууж ид гэх.
3. Ном уншсаны дараа суниахыг цээрлэнэ. Сурсан юм сугаар гарна гэх.
4. Тогоон дотор хоолны халбага хийж орхидоггүй гэх. Чөтгөр долооно, тухайн айлын ажил үйлс бүтэхгүй гэх.
5. Хоол унд идчихээд халбага сэрээгээ аяган дотроо хийчихээд гэрээс гарвал явсан ажил бүтэхгүй гэх.
6. Идсэн аяга тавгандаа халбага сэрээгээ хийж орхиж, хонуулж болохгүй ажил үйлс бүтэхээ байна гэх.
7. Аяга долоодог, таваг долоодоггүй.
8. Хүний ул руу өшиглөдөггүй, муудалцана гэх.
9. Гэрийн буурин дээр гишгэдэггүй
10. Тэнгэр лүү гэрэл тусгахыг цээрлэнэ.
11. Исгэрэхийг цээрлэнэ. Сэтгэлд хий орно гэх.
12. Багана тэвэрдэггүй. Баганы зовлонг үүрнэ гэх.
13. Гэрийн багана хоорондуур гардаггүй.
14. Гэрлийн шонгийн шургааг доогуур гардаггүй чөтгөртэй уулзана гэх.
15. Гал руу ус хийдэггүй. Галын бурхан хилэгнэнэ гэх.
16. Галаар тоглодоггүй. Галын бурхан хилэгнэнэ гэх.
17. Босгон дээр суудаггүй.
18. Тотгоноос дүүжлэгдэггүй.
19. Толгойгоо салаавчилдаггүй.
20. Шанаагаа тулдаггүй.
21. Уургаа газар тулдаггүй.
22. Голын нуурын ойролцоо бие засдаггүй.
23. Голын эхэнд айл буудаггүй.
24. Цамцныхаа захыг толгойгоо бүтээн өмсөхийг цээрлэх. Эхийгээ алсан хүн тэгж өмсдөг гэх.
25. Гэрийн ойр орчим тарвага амьтаны үүр байвал агнадаггүй.
26. Уурган дээгүүр алхаж гардаггүй
27. Явган суудаггүй. Нохой суулт гэх.
28. Том хүний яриа сонсохыг цээрлэнэ. Иймээс гэрт зочин ирвэл хүүхдүүд зөрөөд тоглохоор гардаг
29. Хоол хаяхыг цээрлэнэ. Амны хишиг ар дээрээ гарна гэх
30. Хоолоороо тоглохыг цээрлэнэ.
31. Сүүн дээр ус хийхийг цээрлэнэ. Усан дээр сүү хийнэ.
32. Гутлаа чирж явдаггүй
33. Малгайгаа буруу харуулж өмсдөггүй.
34. Малгай давхарлаж өмсдөггүй. Хоёр эхнэртэй болно гэх.
35. Өөрийн нэрээ голдоггүй
36. Хүүхдийг бүтэн нэрээр нь дуудна. Бүтэн нэртэй бүрэн заяатай гэх.
37. Бурхан шүтээн рүү хөлөө жийхийг цээрлэнэ.
38. Гол нуурын усанд юм угаахыг цээрлэнэ.
39. Хүний дээгүүр алхаж гарахыг цээрлэнэ. Үхсэн хүний дээгүүр алхаж гарна гэх. Бөхчүүд давсан бөхийнхөө дээгүүр алхаж гарч болно.
40. Эрхий хуруугаа хөхөхийг цээрлэнэ. Ээж нь үхнэ гэнэ.
41. Их унтахыг цээрлэнэ.
42. Хүний бүсэлхийнээс дээш шавьж суувал тэр шавьжийг алдаг. Хийморьт муу гэх.
43. Газарт гадас шааж орхихыг цээрлэнэ. Нүүхдээ гадсаа аваад сүү дусааж домнодог.
44. Газар аяга таваг тавьдаггүй.
45. Аяга тавагтай хоолон дээгүүрээ алхаж гардаггүй.
46. Хаалга руу толгойгоо харуулж унтдаггүй.
47. Хөлөө ачиж суудаггүй. Зовлонгоо ачлаа гэх.
48. Ширээ өнцөгдөж суудаггүй.
49. Хүнд хутга хайч гэх мэтийг өгөхдөө иртэй талаар өгөхийг цээрлэнэ. Бариултай талаар нь өгөх.
50. Хутганы ир дээш нь харуулж тавьдаггүй.
51. Тогооноос хутгаар мах зоож авахыг цээрлэнэ.
52. Гэрийг нар буруу тойрохыг цээрлэнэ.
53. Эмэгтэй хүний хормойн доогуур толгойгоо шургуулахыг цээрлэх. Хийморьт муу гэх.
54. Хүний мөрөн дээр гараа тавихыг цээрлэх. Хийморьт муу гэх.
55. Амандаа дуу аялдаггүй. Сэтгэлд хий орно гэх.
56. Сүүн шүд унахад шүдэн завсараараа хэлээ оруулж болохгүй гэж сургах. Муухай шүд ургана гэх.
57. Шүдэн завсараар орсон махыг утсаар авахгүй байх. Зай гарна гэх.
58. Хаалга гарцаар ухарч гарахгүй гэх.
59. Түлхүүр ширээн дээр тавьдаггүй.
60. Хумсаа шөнө авдаггүй. Төөрнө гэх.
61. Далны ясыг ганцаар иддэггүй. Далуулаа хувааж иддэг гэх.
62. Хоёр хүн хөлийн улаа нийлүүлдэггүй. Муудалцана гэх.
63. түлхүүр эргүүлдэггүй. Эргүү болно гэх.
64. Нохойтой зургаа авахуулдаггүй.
65. Шөрмөсөө дуугаргадаггүй. Шөрмөс сунана гэх.
66. Хонины хоосон сүүж гэрт хонуулдаггүй. Чөтгөр шүглэнэ гэх.
67. Өөд өөдөөсөө харж ярихыг эрхэмлэнэ. Солонгос кинон дээрх шиг нэг нь нуруугаа харж ярьдаггүй
68. Аавын буйд сахал тавихыг цээрлэнэ.
69. Аягатай хоол цай зөөхдөө эрхий хуруугаа аяганы амсар давуулан дотор нь хийж зөөхийг цээрлэнэ.
70. Аягатай хоол цай зөөхдөө 5 хуруугаараа битүүлж барихыг цээрлэнэ. Үхлийн барилт гэх.
71. Ахмад настны өмнүүр босч явахыг цээрлэх.
72. Шувууны өндгөнд сүүдрээ хүргэхийг цээрлэх.
73. Хүний толгой руу хөлөө жийж суух, хэвтэхийг цээрлэх.
74. Урт настай амьтан алахыг цээрлэх. Нас богиносоно гэх.
75. Цэцгийн толгой тасддаггүй гэх.
76. Элгээ тэвэрдэггүй.
77. Аяга таваг хөмрүүлж тавьдаггүй. Хоосорно.
78. Арц асаахдаа үлээж унтраадаггүй. Гараараа сэвэрч унтраах.
79. Бурхан шүтээний өмнөх хоосон аягыг хөмрүүлж тавих.
80. Гутлын алчуурыг шидэж өгөх. Гараас гарт дамжуулж өгөхийг цээрлэнэ.
81. Айлын бурхан, шүтээн, хойморын авдарын өмнүүр эс бөгөөс зуух, тулгын галын эхээр нар буруу тойрч гарахыг цээрлэнэ. Хүндлэхийн учир тийн бөлгөө.
82. Гол мөрний ус руу нулимахыг цээрлэнэ.
83. Ташуур газар тулахыг цээрлэнэ.
84. Нуруугаа үүрэхийг цээрлэнэ.
85. Айлд нуруугаа үүрч зогсохыг цээрлэнэ. Хэрвээ тийн үйлдвээс ихэрхэж, дээрэлхүү аашилж буйн тэмдэг гэх буюу ялд унан баривчлагдаж ардаа гараа хүлүүлэхийн муу ёр гэнэ.
86. Сүлсэн цайг буцалсан хойно нь самрах. Эхийн урагтай адилтгах.
87. Сүү асгахыг цээрлэнэ.
88. Ам руугаа цутгаж идэхгүй.
89. Завьжаараа асгаж цутгаж унд уухгүй. Сэтэрхий уруултай юм уу гэж сургах.
90. Монгол хүн амандаа мод зуудаггүй. Залгивал яана гэж сэрэмжлэх.
91. Далны яс мөлжихийг цээрлэнэ.
92. Ширээн дээр суудаггүй. Өрөнд орно гэнэ.
93. Тооны машин сампингаар тоглодоггүй өрөнд орно гэнэ.
94. Хүний суган доогуур, хөлөн завсараар гарахыг цээрлэх. Хийморь доройтно гэх. Бөхчүүдэд хамаагүй.
95. Гэрт шүгэлддэггүй. Чөтгөр шүглэнэ гэх.
96. Доошоо харсан сав бэлэглэхийг цээрлэнэ. Малгай орно. Дээшээ харсан сав өгөх сайн гэж үзнэ. оймс, гутал орно.
97. Чонын шагай бэлэглэдэггүй. Хулгайлж, худалдаж авдаг гэх.
97. Морин хуур гэртээ худалдаж авдаггүй. Бэлгэнд авдаг.
98. Орондоо дуу дуулах, орондоо уйлахыг цээрлэнэ. Зовлон салахгүй.
99. Хүүхдийн толгой руу цохихыг цээрлэнэ. Эргүү болно гэх.
100. Хоёр хүүхэд шээсээрээ тоглож шээхийг цээрлэнэ.
101. Ном уншиж байгаад дэлгэж орхидоггүй. Чөтгөр уншдаг гэх.
102. Гараа хоосон савчдаггүй.
103. Цустай зүйл гал руу хийдэггүй. (шатаадаггүй)
104. Алгаа хоосон ташдаггүй.
105. Өмд оймсоо толгойдоо углахыг цээрлэнэ.
106. Хог шатаахыг цээрлэнэ. Галын бурхан хилэгнэнэ гэх.
107. Хүний нүүр лүү толиор гэрэл тусгахыг цээрлэнэ.
108. Толь дээш харуулж тавихыг цээрлэнэ.
109. Ахмад хүнийг нэрээр нь дуудахыг цээрлэнэ.
110. Хэвтэж ном уншдаггүй.
111. Хүний түрийвч рүү өнгийж хардаггүй.
112. Түрийвчинд цээж зураг хийж авч явдаггүй.
113. Газар гараараа тулж суухыг цээрлэнэ.
114. Хүнд юм шидэж өгдөггүй. Нохойд юм шидэж өгдөг. (Гутлын алчуур хүнд шидэж өгөх нь зөв.)
115. Үсээ хаа хамаагүй хаядаггүй. Морьний уяан дээр аваачиж моринд гишгүүлбэл сайн.
116. Сүүн шүдийг хаядаггүй. Нохойнд өөхөнд боож өгөх.
117. Хүнд гарын салаагаараа юм өгдөггүй.
118. Хүнээс юм авахдаа булааж авдаггүй.
119. Буруу гараараа юм өгч авалцдаггүй.
120. Нохой зардаггүй
121. Модны мөчир дээр гишгэх авирахыг цээрлэнэ. Ургалт нь зогсдог гэх.
122. Номон дээр гишгэдэггүй. Эрдэм сурдаггүй юм гэж сургах.
123. Гарын алган дээрээ юм зурахыг цээрлэх.
124. Мал амьтанаа занчихыг цээрлэх. Малын буянтай холбож тайлбарладаг.
125. Ахмад хүний яриа тасддаггүй. Хүндлэхийн учир бөлгөө.
126. Хүн рүү хар ус цацдаггүй
127. Нүүдлийн шувуудын цуваа тоолдоггүй.
128. Хүнд юм шидэж өгдөггүй. Нохойд юм шидэж өгдөг
129. Ванны өрөөний хаалга онгорхой орхидоггүй. Хааж байх.
130. Хайч ангайлгаж орхидоггүй. Хамхиулж байх.
131. Ороо засаад унталгүй хоосон хонуулж болохгүй. Чөтгөр ороод унтчихдаг.
132. Саваа мод барьдаггүй хоосроно модоо тулна.
133. Хайч ангалзуулдаггүй.
144. Долоовор хуруугаараа юм чичилж заадаггүй.
145. Хүн рүү хуруугаараа чичилдэггүй.
146. Нялх хүүхэдтэй айл гөлөг тэжээдэггүй гэх. Хайраа булаацалдана.
147. Мөр нь цоорсон урагдсан хувцас өмсдөггүй.
148. Малгай тэлээнд хүндэтгэлтэй хандаж хаа хамаагүй хаядаггүй.
149. Өөрийн өмсөж байсан хувцасаа хүнд өгдөггүй.
151. Гудасыг толгойноос нь эхэлж эвхдэггүй. Хөлнөөс нь дээш нь эвхэх. Үхсэн хүний гудасыг толгойноос нь эхэлж эвхэх.
152. Толгой сэгсэрдэггүй.
153. Хүний нүүр лүү нулимдаггүй.
154. Ясыг сайтар мөлжиж хаях. Махтай үлдээдэггүй.
155. Хөл хүндтэй бүсгүйн өмнүүр орж алхах цээртэй.
156. Хаалга алдлах цээртэй. Хүн өнгөрсөн үед хаалга дардаг ёсон байсан.
157. Малгайгаа буруу буюу хойш нь харуулж өмсөх цээртэй. Хүн алсан хүн нүүрээ буруулж байгаа хэрэг
158. Гэрт орохдоо тотгоноос барьж, дүүжилж орох цээртэй.
159. Жаргалтай ч гэсэн орондоо бүү дуул, зовлонтой ч гэсэн орондоо бүү уйл.
160. Харанхуй шөнө үсээ самнадаггүй.
161. Харанхуй шөнө гэртээ исгэрч болохгүй.
162. Иртэй, үзүүртэй мэс зүйлсийг ир, үзүүрээр нь хүнд чиглүүлж өгөх цээртэй.
163. Хүний малгай өмсөх цээртэй.
164. Зэлэн дээгүүр хөндлөн алхаж гарах цээртэй.
165. Уурган дээгүүр алхаж гарах цээртэй.
166. Хүнд салаагаараа юм өгөх, авах цээртэй.
167. Настай хүний өмнөөс дал мөр хавчиж мэдэхгүй гэдгээ илэрхийлэх цээртэй.
169. Могой гэж хэлэх цээртэй. Лусын амьтан эсвэл урт хорхой гэж зөөлрүүлж ярьдаг.
170. Аягандаа хоол үлдээх цээртэй. Амны хишгээ барна гэдэг.
171. Ус , гол руу нулимж үл болно.
172. Гол, усанд сүү оруулахаас цээрлэ. Нэг л сав, шанагаар утгах хэрэгтэй.
173. Толгойгоо салаавчилж болохгүй. Өрөнд орсон хятад шиг гэх..
174. Эмэгтэй хүн завилж сууж болохгүй.
175. Шанаагаа тулж болохгүй. Ганихарсан хүн шанаагаа тулдаг аж.
176. Сүүнд түүхий мах хийж болохгүй.
177. Болсон идээнээс заавал амсах.
178. Ахмад хүнтэй золгох, уулзахдаа энгэр задгай байх цээртэй. Заавал товчилсон байх.
179. Айлд хумсаа авах цээртэй.
180. Айлд үсний сэвээ хаях цээртэй.
181. Сэвийг галд хийх цээртэй.
182. Сүүжний ясыг гэрт хонуулах цээртэй.
183. Харуй бүрийгээр хог гаргах цээртэй.
184. Эх рүүгээ муухай харах цээртэй.
185. Эцгийн өөдөөс том дуугарах цээртэй
186. Хаалга түшиж зогсох цээртэй.
187. Гэрийн багана түшиж зогсох цээртэй. Баганын зовлон халдана гэх.
189. Тургих цээртэй. Бороо орно гэхэ.
190. Нохой нэмнэх цээртэй. Тэнгэр задраана гэх.
191. Гал руу бохир цаас хийх цээртэй. Галын бурхан сэвтэнэ гэх.
192. Утсыг хооронд нь хөрөөдөх цээртэй. Чонын шүд хурцална гэх.
193. Аав нь хормойн донтвол үр хүүхэд нь өвдөж, үхэж үрэгддэг. \Эцгийн явдал үрд\
194. Эхнэр нь хормойн донтвол нөхөр нь өвдөх, амь нас алддаг.
195. Хулгай хар мөртэй тул хүний хулгайлсан зүйлийг авах цээртэй.
196. Танихгүй хүний оршуулганд очих цээртэй.
197. Ширээн буландаж суух цээртэй.
198. Авдар болон ширээн суух цээртэй. Өрөнд орно гэх.
199. Дэмий цаас хайчлах цээртэй. Өрөнд орно гэх.
200. Гурил зуурсан гараа угаах хэрэгтэй.
201. Хундаганы ёроол гартал уух цээртэй. Архичин болно гэх.
- Yйл үртэс хийх, ялангуяа хуучин юм оёж шидэхийг цээрлэнэ.
-Усанд явбал нацаг нарт нь цөв болно хэмээн,
-Эд мал зээлээр өгвөл гарзын vvд нээгдэнэ хэмээн,
-Шинийн нэгэнд айлд хоновол тэр жилдээ гэртээ тогтохгүйн ёр хэмээн,
-Сар шинээр уйлах, хэрэлдэх, ширүүн үг хэлбэл тэр жилдээ хэл ам, зовлон тасрахгvй болно хэмээн,
-Шинийн нэгэнд үнс хогоо гаргах, зочны өөдөөс бие засахаар явах тэргүүтэн зохисгүй байдлыг тус тус цээрлэдэг.
-Өдөр хэвтэх, унтахыг цээрлэдэг. Өвчтэй хvн боловч ёс бэлгийг бодож орноос босон сууж, бүсээ бүсэлж золгоно.
-Шинийн долоонд айл хэсэх, гадагш зочлохыг нийтээр цээрлэдэг. Харин зарим нутагт долоон бурхан одондоо сацал өргөж тахидаг байна.
-Шинийн гуравнаас хойш сар хуучирлаа хэмээж тахил, тавгийн идээ, шүүсээ хурааж, хэсэл зогсоно. Гэвч отор нүүдлээр явсан буюу гадагш ажил төрлөөр одсон хүмүүс цагаан сарын дараа уулзахад золгож амар мэндээ мэдэлцдэг заншилтай.
-Архи ууж, агсам согтуу тавьж хөлчүүрхэх, шинэ сарын шүүс, идээ будаанд эзний зөвшөөрөлгүй хүрч самардах, базах зэрэг наад захын ёс жаяг дулбааг зөрчихийг цээрлэнэ.