Шинэ хотын эрэлд…

Нэг сая гаруй хүнтэй Улаанбаатар хот маань ачааллаа дийлэхээ болилоо.   Арга ч үгүй юм.  Анхан Улаанбаатарыг байгуулахдаа хагас сая хүнтэй байхаар тооцож  шавийг нь тавьсан гэдэг. Харин одоо хүн амын тоо гурав дахин нэмэгдсэн. Энэ их төвлөрөл нь хотын хөгжлийг дэмжихээс илүү хорлож буй.

Агаар, хөрсний бохирдол, автомашины түгжрэл, хог хаягдал зэрэг нь эргээд хүний эрүүл мэндэд заналхийлж эхлэв. Яг одоо  гэхэд агаарын бохирдол нийслэлчүүдийн хоолойг боож, уушгийг устгаж байна.  Утаанаас үүдэлтэй амьсгалын замын өвчлөл хүн амын дийлэнхийг дарангуйлж байна.

Нийслэлийн түргэн тусламжийн утас амрахгүй, эмнэлгийн орны хүрэлцээ муудаж, эцэг эхчүүд сандал дээр хүүхдээ тэврээд эмчлүүлж байна.  Бид яагаад ийм байдалд оров. Азийн  цагаан  дагина хэмээн олон улсад нэр алдартай хот маань яагаад иргэдээ заналхийлсэн хор үйлдвэрлэгч  нийслэл болж хувирав.  Эдгээр асуудлыг шийдэх гэж бид тэмцээгүй биш тэмцсэн. 2008 оноос хойш 10 жилийн хугацаанд 157 тэрбум төгрөг татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс утаанаас эсрэг тэмцэлд шилжжээ. Гадны хөрөнгө оруулалт, төсөл хөтөлбөрийн 60 сая ам.доллараар мөн л утаатай тэмцсэн. Харин үр дүнд хүрсэнгүй. Бид өнгөрсөн хугацаанд утаагүй  зуухыг хэдэн арваар нь туршиж үзлээ.   Утаагүй түлшийг ч хэдэн зуугаар нь түллээ.  Гэр хорооллыг орон сууцжуулах үлгэрийг хэдэн жил ярьж байна. Гэсэн ч яндангийн  тоо буурсангүй, харин ч нэмэгдлээ.  Өнөөдөр гадаа агаарын бохирдол хүний эрүүл мэндэд хортой гэсэн хэмжээг давж зааж байна.   Тиймээс агаарын бохирдлын эсрэг тэмцлийг арай өөрөөр эхлүүлэх цаг үе иржээ. Гэхдээ Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийн ярьж байгаа шиг  хонины ноосоор монгол гэрээ  дулаална гэсэн шиг төсөл ерөөс хэрэггүй. Бас л нэг мөнгө угаах арга байх.  Ерөнхийлөгчийн “Утаатай тэмцэхгүй бол  УИХ-ыг тараана” гэсэн шиг  сүржин тайлбар ч хэрэггүй. Нөгөө л улстөржилт болно.  Харин  бүгд шинэ хотын эрэлд гаръя.

-АШУҮИС , АНУ-ЫН КАЛИФОРНИЙН ИХ СУРГУУЛЬ, СӨҮЛИЙН ҮНДЭСНИЙ ИХ СУРГУУЛИЙН СУДЛААЧДЫН ХАМТАРСАН СУДАЛГААГААР УЛААНБААТАРТ ЖИЛД 120 ХҮҮХЭД, 1200-1300 ТОМ ХҮН АГААРЫН БОХИРДЛЫН ШАЛТГААНТАЙГААР ӨВДӨЖ, НАС БАРСАН ГЭСЭН ДҮН ГАРААД БАЙНА.

 

– УЛААНБААТАР ХОТЫН ХӨРСНИЙ 88 ХУВЬ НЬ НŸНГИЙН БОХИРДОЛТОЙ, ҮЙЛДВЭРЛЭЛ, ҮЙЛЧИЛГЭЭ ЯВУУЛДАГ ТОДОРХОЙ ЦЭГҮҮДЭД ХАР ТУГАЛГА, ЗЭС, ЦАЙР ЗЭРЭГ ХҮНД МЕТАЛЛЫН АГУУЛАМЖ ЗӨВШӨӨРӨГДӨХ ХЭМЖЭЭНЭЭС 3-35 ДАХИН ИХЭССЭН БАЙГААГ НИЙГМИЙН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ҮНДЭСНИЙ ТӨВИЙН СУДАЛГАА ХАРУУЛЖ БАЙНА.

 

-ХОТЫН НЭГ ЖИЛИЙН ХОГ ХАЯГДЛЫН ХЭМЖЭЭ 1.1 САЯ ТОНН-Д ХҮРДЭГ БӨГӨӨД ҮҮНИЙГ 2012 ОНТОЙ ХАРЬЦУУЛАХАД 83 ХУВИАР ӨСЧЭЭ.

 

-ХОТЫН АВТОЗАМЫН ЕРӨНХИЙ СҮЛЖЭЭ НЬ  ХАГАС САЯ ХҮНТЭЙ, ХҮН АМЫН ЕРДӨӨ 2.9 ХУВЬ НЬ АВТОМАШИНТАЙ БАЙХААР ТӨЛӨВЛӨГДЖЭЭ.  ГЭСЭН Ч ОДООГООР УЛААНБААТАРТ  450 ГАРУЙ МŸНГАН АВТОМАШИН ХӨДӨЛГӨӨНД ОРОЛЦОЖ БАЙНА.

 

Дагуул хот байгуулж, Улаанбаатарынхаа төвлөрлийг багасгах нь эрүүл мэндээ аврах цорын ганц гарц байж мэднэ. Дэлхийн улс орнууд ч дагуул хотын менежмэнтийг хэрэгжүүлж, олон асуудлаа шийдэж  чадсан.  Тэр л зарчмаар энэ ажлыг эхлүүлмээр байна. Дагуул хотын талаар бид өнгөрсөн  хугацаанд яриагүй биш ярьсан.  Бүр тушаал  шийдвэр хүртэл гаргаж амжсан. 2015 оны дөрөвдүгээр сарын 3-нд нийслэлийн Багахангай, Налайх дүүргийг хотын статуст шилжүүлэх НИТХ-ын тогтоол гарсан байдаг.  Хотын захирагчийг сонгох сонгууль болж Ш.Хаан сонгогдов.  Харин удалгүй УИХ-ын ээлжит сонгууль болж МАН ялснаар энэ асуудал үлгэр болоод дуусав.  Одоо Налайх хотын захирагч Ш.Хаан  үйл ажиллагаа явуулах ямар ч  эрхгүй  бэлгэ тэмдэг  бүхий нэгэн болжээ.  Тэгэхээр дагуул хоттой болоход хамгийн эхлээд хууль эрхзүйн орчин чухал байна.  Хэрэв хууль эрхзүйн орчинг хүчин төгөлдөр болгож чадвал дагуул хотын статусыг ямар ч улс төрийн хүчин өөрчилж чадахгүй. Хуулийн хамгаалалт үгүй учраас  2015 онд НИТХ-ын гаргасан шийдвэр одоо Налайхад хүчин төгөлдөр үйлчилж чадахгүй байна.  Өнөөдөр хот тосгоны асуудлыг  Үндсэн хуулийн 57.2, Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн тухай хуулийн 7 ба 26 дугаар зүйл, Хот тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хууль бүхэлдээ, Нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 3.1, 3.3,6.2, 6,3, болон Хот байгуулалтын тухай хуулийн 8 болон 24 дүгээр   заалтуудаар зохицуулж байна. Эдгээр хуулийн заалтууд нь дэлхийн хотуудын бие даасан хөгжлийн үзэл баримтлалд нийцээгүй гэдгийг зарим  судлаач хэлдэг. Энэ нь дагуул хот хөгжүүлэх хуулийн заалт байхгүй гэсэн үг юм.

МАХН-ын Дээд үндсэн хуульд энэ талаар 12.3-д БНМУ-ын төр засгийн бүрэн эрхийн аль нэгэн эрх мэдлийн төв байгууллага байнга оршдог хотыг хоёр дахь нийслэл гэнэ” гэжээ.  Яг л ийм хуулийн  заалтыг оруулж өгснөөр бид дагуул хоттой болох үндсийг нь суулгалаа  гэсэн үг.  Эрхзүйн орчныг нь зөв тавихгүйгээр дагуул хотыг хөгжүүлэх нь нэг нам гарахаар статусыг өөрчилдөг, төр засаг солигдохоор зогсонги байдалд ордог яг л одоогийн Налайх шиг дүр зураг харагдана. Тэгэхээр дагуул хотын статусыг нь бид хууль эрхзүйн орчинтой болгох шаардлагатай  байна.  Бид Үндсэн хуульдаа иргэд өөрсдийн ажиллаж амьдрах газраа сонгох эрхтэй гэж заасан. Хүн амын суурьшлын төлөв хандлага нь нүүдлийн соёл иргэншлээс суурин соёл иргэншилд шилжих  үзэгдэл эрчимтэй явагдаж, 47 орчим хувь нь нийслэлд 10 гаруй хувь нь орон нутгийн хот сууринд амьдрах болов. Энэ үзэгдэл нь нийгэм эдийн засгийн ойрын жилүүдийн нөхцөл байдлаас улбаалан төвд тэмүүлэх,хот сууринд төвлөрөх хандлага цаашид ч нэмэгдэнэ гэж харагдаж байна.

Тийм байтал иргэнээ хотоосоо “хөөх”, нийслэлд “оруулахгүй” хэмээн  хязгаарлах  бас  тийм ч гарц бүхий шийдвэр биш.  Тэгэхээр бидэнд яалт ч үгүй дагуул хот байгуулах цаг үеийн шаардлага бий боллоо.  Шинэ хот байгуулах эрхзүйн орчноо  бүрдүүлсний  дараа шинэ хот маань яг хаана байх уу. Багануур, Налайх, Багахангай зэрэг бүс нутгийн аль нь тохирох вэ. Эсвэл бүр өөр цэгт байгуулах уу гэдгийг ярьж эхэлнэ. Энэ оны тавдугаар сард ашиглалтад орох Хөшигийн хөндийн нисэх онгоцны буудлыг түшиглэсэн хот байгуулах талаар ч  ярьж эхэлсэн.  Ер нь одооноос шинэ хотын эрэлд гарахгүй бол бид утаатайгаа хэдэн зуун тэрбумаар тэмцээд ч гарцыг эс олохоор байна.

Үргэлжлэл бий

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин