Хятад ажилчдаас болгоомжил

Манай улсад ирж буй жуулчдын тоо жил бүр л нэмэгдсэн тоо гардаг. Үнэн хэрэгтээ гадаадын жуулчдад үзүүлж харуулах зүйл олон болсонтой, эсвэл тэдэнд үйлчлэх тав тухыг сайн хангасантай холбоотой мэтээр тайлбарлах нь дэндүү өрөөсгөл. Жуулчдын гол хүсдэг тав тух гэдэг нь бие засах газар, усанд орох боломж хоёр л байдаг гэхэд болно. Мэдээж дээр нь хулгайд юмаа алдахгүй байх нөхцөл орно. Түүнээс биш хотын олон дэлгүүр, баар ресторан тэдэнд огт сонин биш.

Төв талбай дахь морьтой хөшөөд, сэлмэн байшин, Шангрилла ч байна уу буудал зэргийг бараг харах ч үгүй. Онгон дагшин байгаль, хөдөөгийн малчин айлын аж амьдрал, мал сүрэг, зах нь харагдахгүй тал, сүрэглэн давхих зээр, үлэг гүрвэлийн яс олноороо олддог говийн байгаль л гол үзэх юм нь. Түүнийг л Чингисийн нутаг гэж ойлгоно. Яагаад гадны жуулчид Хөвсгөлд очиж цаатангуудын амьдралыг үзэх сонирхолтой байдаг нь ийм учиртай. Тийм байтал жуулчдын тоо яагаад өндөр гараад байна гэж үү.

Сүүлийн жилүүдэд барилга байшин олныг нүд ирмэх зуур босгож, бас уул уурхайн салбар эрчимтэй хөгжиж буй. Тэнд ажиллах мэргэжлийн хүн олдохгүй байна гэх үгээр халхавчилдаг ч үнэн хэрэгтээ хямд хөлсөөр, илүү нөхцөл шаардахгүйгээр биеийн хүчээ үнэлдэг хүмүүс л илүү хэрэгтэй нь нууц биш. Ийнхүү олон мянган хятадуудыг мэргэжилтэн гэх нэрээр нэг хэсгийг нь, үлдэх олонхийг нь жуулчин гэх визээр оруулж ирдэг. Тэд л жуулчдын тоог зохиомлоор өсгөх шалтгаан болдог гэсэн үг. Энэ тухай хэвлэлээр бишгүй л гарсан даа. Ганц манайх ч биш дэлхийн аль ч улсад хятадууд олноороо очиж ажлын байртай болон амьдрал ахуйгаа өөд татдаг. Бүр манжийн дарлалын үед л 10 мянган хятад ядуусыг гэхдээ дандаа эрэгтэй шүү Монголд оруулж Орхон Сэлэнгийн сав нутагт суурьшуулсан түүхтэй. Эргэж битгий ир. Тэндээ эхнэр аваад, ногоо тариад амьдар гэсэн даалгавартай шүү. Тэд үлдсэн. 400 гаруй жилийн тэртээ гээд бодохоор өдгөө тав, зургаан үе элээсэн болж таарна. Одоо бол нэг ч хятад үлдээгүй л дээ. Гэхдээ үр удам нь байж л таарна.

Олноороо түрий барин омгорхох нь хятад хүний зан

Өнөөдөр Хятад дэлхийн хамгийн олон хүн амтай улс. Долоон тэр бум хүний гуравны нэг шахам нь Хятадад бий. Хүн амынх нь хүйсийн харьцаа алдагдаж, одоогийн байдлаар эхнэр авах насны 15 сая эрчүүд илүүдэлтэй байгаа тухай хэвлэлд мэдээлэгдсэн байна. Ирэх жил гэхэд 30 сая хүрнэ гэжээ. Тэдгээр гон бие эрчүүд л Монголд ажиллахаар ирдэг нь үнэн. Зөвхөн Налайхад л гэхэд хятадын 100 гаруй тоосго, шохой, барилгын материалын үйлдвэр байдаг тухай саяхан нэг сонинд гарсан. Хятад ажилчид нь Монгол эхнэр авцгаасан байна гэсэн. Бас болоогүй амралтын өдөр бүр машин дүүрэн богино банзалтай охид аваачиж буулгадаг гэж байгаа. Өмнөговь тэр чигтээ хятадаар дүүрлээ гэхэд хилсдэхээргүй болов. Сүүлдээ бүр давраад, олноороо түрий барин Монголчуудыг зоддог төдийгүй алах нь ганц нэгээр тогтсонгүй. Ер нь хятадууд нэг дор бөөгнөрөхөөрөө түүндээ эрдэж их дээрэлхүү болдог зантай улс. Оросын захууд дээр нэг хэсэг хятад, ветьнам наймаачид олноороо зэрэгцэн наймаа хийдэг байсан юм. Ерээд оны эхээр дээ. Монголчууд ч бас зогсох. Үнээ тохиролцож чадаагүйгээс ч юм уу маргалдаж муудалцах тохиолдол тасрахгүй. Ийм үед манайхан бол нэгнээ хаяад холдох юм уу анзаараагүй дүр эсгэн нөгөө нөхрөө ганцаардуулдаг. Харин хятадууд бол тэр дороо л хашгиралдан, хаанаас ч юм хүрз, сэрээ гаргаад ирчихсэн нэгнээ хамгаалан сүрийг үзүүлнэ. Ийм л бөөрөлхүү улс.

Өдгөө Эрээн Бээжин рүү байнга явдаг наймаачид хятадууд их омогтой болсон тухай ярихыг цөөнгүй сонссон. Тэд хүч чадалдаа эрдэж байна гэсэн үг л дээ. Үнэхээр л дэлхийн бараг бүх хүнийг хувцаслаж, цахилгаан бараагаар хангаж байгаа нь үнэн юм чинь хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр яалтай. Харин Монгол Улс дотроо төрийн бодлогоор л хариу барих учиртай. 1960-аад онд байх Улаанбаатар хотод олон улсын дугуйн уралдаан болсон юм. Тэр үеэр спортын төв ордны өмнө том зодоон болж билээ. Барианд дөхөж явсан Монгол тамирчныг нэг хятад нөхөр түлхээд унагаачихаж. Зохицуулах гэж очоод шаардлага тавьсан Монгол цагдааг хятад ажилчин зодож, хуйхыг ярсан нь зодоон эхлэх шалтгаан болсон байдаг. Тэгээд л хоёр тал болоод зодолдож сүүлдээ туйпуу чулуугаар шидэлцэн олон хүн бэртэж гэмтсэнийг мэдэх юм. Хятад ажилчид тэр үед Монголын хаа сайгүй л хэдэн мянгаараа байсан үе. Энхтайвны гүүрний баруун дор хятад ажилчдын түр амьдрах шавар тагзнууд байлаа. Тэндээс машин дүүрэн чулуу, туйпуу ачсан хятадууд ирээд хүмүүс рүү шидэж, Монголчууд газарт унасан чулууг нь буцаан шидээд, сүүлдээ цэрэг, цагдаа болж байж зогсоосон байх. Үүнээс өмнө ч төв зах дээр одоогийн 25 теливиз байгаа газар том зодоон болж хүний амь нас ч эрсэдсэн тухай яриа бий. Хожим төмөр замын вокзал дээр бас л иймэрхүү зодоон болж байлаа. Уржигдархан Оюу толгой компанийн хятад ажилчид Монгол залууг зодоод алчихаж. Өмнө нь ч Монгол ажилчин эмэгтэйг эмнэлэгт хэвттэл нь зодсон гэсэн. Өнгөрсөн жил Дорноговийн Айраг суманд Монгол залууг хятад эзэн нь машинаараа дайрч хөнөөсөн хэрэг гарсан. Цагдааг хэвтэрт ортол нь зодсон тохиолдол гарч л байсан. Энэ бүгдийг байдаг л нэг тохиолдол гээд орхих уу. Төр засагт бодлого гэж байдаг бол түүнийгээ мөрдөхгүй байсаар оройтох нь.

Манай төр харин ч өөгшүүлээд байдаг

Хятад хүн муу гэдэг ч юм уу, Хятад Улсаас болгоомжлох тухай асуудал хөндсөнгүй. Илүүдээд байгаа 30 сая эрчүүдээ Монголын сая гаруйхан бүсгүйчүүддээ оноогоод үзэхээр нэг Монгол эмэгтэйд хүүхэд, хөгшид ороод шүү 30 гоонь эр ноогдож байгаад сэтгэл эмзэглэсэн хэрэг. Мэдээж 30 сая хятад эр нэг өдөр ороод ирэхгүй байх л даа. Тэдний 500 мянган ажилчин-жуулчин оруулаад ирвэл яах вэ гэдгийг л хэлж байна. Оруулаад гэсний учир нь манай Засгийн Газар, НХХ Я-тайгаа хавсарч байгаад албан ёсоор “мэргэжлийн хятад ажилчид” оруулсан баримт хуучраагүй байгаа болохоор тэр л дээ. Уг нь гадаадаас мэргэжилтэй ажилчид урилгаар авч болох тухай хуулийн заалт байдаг. Тэдгээр “мэргэжлийн ажилчин хятад”-уудыг хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих санд төлөх татвараас чөлөөлдөг юм.

Хөлсний ажилчин хятад бол сар бүр 200 гаруй мянган төгрөгийн татвар төлөх ёстой. Гэтэл манай НХХ Я, Ерөнхий сайд нар хамтарсан тогтоол бараг нууцаар гаргаад хэдэн мянган хятад ажилчдыг тавараас чөлөөлсөн байдаг. 2008 оны сонгуулийн өмнөх дөрөв, тавдугаар сард гарсан тэдгээр тогтоолууд Засгийн Газрын сайтад байдаг ч олж үзэхэд тун түвэгтэй. Зориуд л эрж хайхгүй бол хэн ч анзаарахгүйгээр байршуулсан гээч. Эхний тогтоолыг тухайн үеийн НХХЯ -ны сайд Д.Дэмбэрэл одоогийн УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд С.Баяр /одоо УИХ-ын гишүүн хоёр гаргасан бол дараагийн хоёрыг НХХЯ -ны сайд Т.Ганди, Ерөнхий сайд С.Баяр хоёр гарын үсгээ зурж баталгаа жуул сан байдаг. Яг энэ асуудал тэгэсхийгээд дарагдсан бол сайд нарынхаа жишгээр хятад ажилчдаас хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих санд оруулсан мөнгийг хувьдаа завшсан нэг жижиг дарга ажлаасаа халагдсан төдийхнөөр арга хэмжээ авагдсан байна лээ. Яагаад ийнхүү толгойг нь илэх болсон болон, хоёр сайдын “нууц” шийдвэрүүд сонгуулийн өмнөх хоёр сард таарсан зэрэг нь анхаарал татдаг. Ам дамжсан яриагаар бол олон зуун саяын татвараас чөлөөлөгдсөн цаад компанийн эзэд шийдвэр гаргасан нөхдөд сонгуулийн зардал хандивласан гэх. Хар ухаанаар бодвол тэрбум төгрөгөөс чөлөөлөгдсөн компани дор хаяж 500 саяыг хаяхад хэн хэндээ ашигтай байж таарна. Ноцтой хэрэг биш гэж үү. Харамсалтай нь манай хууль хяналтынхан, тэр тусмаа Авлигатай Тэмцэх Газрынхан мэдээгүй царайлаад л өнгөрөөсөн нь сонин байгаа биз.

Манжийн хаан бодлогоор 10 мянган хятад ногоочин оруулснаас ялгаа байна гэж үү. Монголын төр бодлогоор л дээр дурдсан 30 сая гоонь эрчүүдээс оруулаад байгаа юм биш үү. Бээжин, Хөх хот, Эрээнд буудал хэсэн амьдарч буй арваад мянган хэвлэлд ингэж бичигдсэн байсан биеээ үнэлэгчдийг мэдсээр байж нутагт нь буцаахгүй байдаг нь мөн л төрийн бодлого нь гэлтэй. Монгол охидыг хүчээр жирэмслүүлээд хүүхдээ төрүүлэхээр нь авч үрчлүүлэх, худалдах бизнес байдаг тухай ч сонссон юм байна. Дээр үед хятад Монгол хоёр хүн муудалцсан чинь цаад хятад нь “манай улсын хүн бүр хөвөнтэй өмдөө тайлаад шидэхэд танай хоёрхон сая хүн бүгд дарагдаж үхнэ шүү” хэмээн томорсон гэдэг. Болгоомжил гэхээс өөр хэлэх ч үг алга. Бид нам намаараа талцан хэлмэлцэж байх зуур өмнөд хөршийн бодлого аажим аажмаар наашилсаар л байна шүү, эрхэм түшээд минь.