Бид цул байж чадахгүй бол дарангуйлагчид нэг нэгээр нь барьж иднэ

Өнөөдөр дэлхийн телевизийн өдөр тохиож байна. 1996 оны 11 дүгээр сарын 21-ний өдөр НҮБ-аас дэлхийн телевизийн анхны форумыг зохион байгуулж байсан түүхтэй. Харин 1998 оны гуравдугаар сард НҮБ-ын Ерөнхий ассамблей энэ өдрийг Дэлхийн телевизийн өдөр болгон тэмдэглэхээр зарлаж байсан юм. Энэ удаагийн “Өглөөний зочин” буландаа “ТV 9” телевизийн захирал Ц.Энхбатыг урьж, ярилц­лаа.
Сүүлийн үед “ТВ 9” телевиз, Зууны мэдээ сонинг татан буулгаж, төрийн мэдэлд өгье гэсэн яриа эрх мэдэлтнүүдийн зүгээс гарах болсон. Мэдээж Н.Энхбаярын телевиз гэдэг утгаараа ийм хандлага гаргасан нь ойлгомжтой.
Гэвч үе үе дэлхий нийтэд дуулиан тарьж чаддаг “Wikileaks” сайт манай ул­сын хэвлэл мэдээллийн сал­барт судалгаа хийсний эцэст  98 хувь нь улстөрийн нам, хүч­ний мэдэлд байдаг гэсэн дүг­нэлтэд хүрсэн байна. Үүнд “С1” телевиз ЗТБХБ-ын сайд Х.Баттулгынх /АН/, “Eagle” болон “Боловсрол” телевиз Батлан хамгаалахын сайд Лу.Болдынх /АН/, “NTV” телевиз УИХ-ын дэд дар­га Х.Батхүүгийнх /АН/,  “ТV 5” телевиз УИХ-ын гишүүн Х.Бадамсүрэн болон МАН-ын удирдах зөвлөлийн гишүүн Д.Сарангэрэлийнх /МАН/, “TV 9” телевиз Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаярынх /МАХН/,  “MN 25” суваг телевиз УИХ-ын гишүүн З.Алтай болон Ерөнхийлөгч асан Н.Багабанди гэх зэргээр АНУ-ын ЭСЯ-наас Төрийн ордондоо мэдэгдсэнийг “Wikileaks” сайт олон нийтэд дэлгэжээ. Харин сүүлийн үед нээгдсэн “SBN” телевиз УИХ-ын гишүүн асан С.Бол­д­хэтийн /АН/мэдэлд байдаг бол “Шинэ дэлхий” телевиз МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга С.Хүрэлсүхийнх /МАН/ ажээ. Мөн “BTV” те­ле­виз УИХ-ын гишүүн Ц.Бат­бая­рынх /МАН/, “Эх орон” теле­виз “Ажнай”-н н.Бат-Эрдэнэ болон УИХ-ын гишүүн Д.Бат­бая­рынх /АН/, “Шууд” теле­виз Монгол киноны гэгд­дэг Т.Солонгынх /АН/ бол “Star” телевиз УИХ-ын ги­шүүн С.Эрдэнийх /АН/ юм байна.

-Та болон танай хамт олонд уншигч, үзэгчдийнхээ өм­нөөс Дэлхийн телевизийн өд­рийн мэндийг хүргэж, уран бүтээлийн өндөр ам­жилт хүсье!
-Баярлалаа. Монголын те­ле­ви­зүүдийн ихэнх нь ес­дүгээр сард анхны эфирээ цац­сан байдаг. Манайх ч мөн адил.  Харин өнөөдрийн ту­хайд дэлхийн телевизийн өдөр тохиож байна. Монгол улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа телевизийн хамт олон­доо уран бүтээлийн өндөр амжилт хүсье.
-Саяхан “Wikileaks” сай­таас хийсэн судал­гаа­гаар хэв­лэл мэдээллийн бай­­гуул­­ла­гууд улстөрийн мэ­дэлд шилжсэн тухай дурдсан байсан?
-Тэр судалгаанд ямар үйл ажиллагаа явуулж, хэнд ажил­­лаж, ард нь хэн байна гэх зэргийн асуулгад хариулт авсан байсан. Тэгэхэд ма­най хэвлэл мэдээллийн хэ­­рэгс­­лүү­дийн 98 хувь нь МАНАН-д үйлчилж байгаа дүн гарсан. Ард түмний тө­лөө ажилладаг хэвлэл мэ­дээл­лийн байгууллага ба­раг үгүй болж. Өөрөөр хэл­бэл эрх барьж буй намуудын мэ­­дэлд бүрэн шилжчихэж. МАНАН-гийн хамгийн том мэ­­дээллийн хэрэгслээр МҮОНРТ гэж гарсан байна. Эрх барьж буй, төр засгийн тө­лөө тал засан дуугардаг хэв­лэл мэдээллийн хэрэгсэл болж гэдэг утгаар нь  иргэд ийнхүү тодотгож бай­гаа хэ­рэг. Тиймээс л ийм дүг­нэл­тэд хүрсэн. МҮОНРТ-ийн хууль гарсан ч амьд­ралд хэ­рэгж­сэн­гүй. Өөрөөр хэл­бэл АН, МАН гэсэн улс­тө­рийнх­ний мэдэлд ажилласаар ирлээ.
-Танай телевиз ч гэсэн Н.Энхбаярын үед МАХН-д үйлчилж байсан биз дээ. Өнөөдөр ч МАХН-ын те­левиз хэвээрээ байгаа?
-Мэдээж “TV 9” телеви­зийн талаар дуугүй өн­гө­рөх­гүй ээ. Үүсгэн байгуулагч нь Н.Энхбаяр дарга. Гэхдээ Н.Энхбаяр дарга хэзээнээс манай телевизийн үйл ажил­лагаанд оролцдоггүй. “TV 9” телевиз өөрийн зорилготой. Тиймээс өнөөдөр олон ний­тийн төлөө, ард иргэд, сөрөг хүчний цорын ганц дуу хоо­лой болж яваа.
-Сөрөг хүчний дуу хоо­лой болж чадаж байгааг тань бид харж байгаа. Гэвч  улс­төрийн хүчнүүдийн зү­гээс  эсэргүүцэлтэй тулгарч эхэл­лээ шүү дээ. Одоо бүр та­най үйл ажиллагааг зогсох тухай ч яригдаж байна?
-Улстөрийн хүрээнийхэн ал­бан тушаал, хөрөнгө мөнгө гээд бүхий л боломжийг ашиг­­лан хэвлэл мэдээллийн хэ­рэгслийг өөрсдөдөө үйлч­лэхийг хүсэж, шахаж бай­на. Засгийн газрын ша­хал­таар Засгийн газрын хэ­рэг­жүүлэгч агентлаг Харилцаа холбооны зохицуулах хорооноос “Те­ле­визүүдийг зохицуулах журам”-ыг гаргасан. Хуу­лийнхаа дээр нь гарчихсан тэр жур­мыг Монголын те­леви­зүүдийг “журамлах, цэгцлэх” зорилгоор бий бол­го­сон. Телевизүүдийг эдийн засгийн дарамтад оруулах, үйл ажиллагааг нь боймлох жур­мыг энэ Засгийн газар гар­гасан. Энэ журам нь 1990 онд татан буугдсан хэвлэлийг цензурддэг “Хэвлэл, утга зохиол хянах газар”-ыг санагдуулдаг.
Харин саяхан Засгийн газар болон Ерөнхийлөгчийн зүгээс Хэвлэлийн эрх чө­лөө­ний тухай хуулийн төсөл өргөн барьсан. Одоо­гийн Ерөн­хийлөгч Ц.Элбэг­дор­жийн өргөн барьж буй нь Монгол Улс ардчиллын суурь үндсийг хадгалах зарчимтай төсөл байна лээ. Тиймээс УИХ-ын гишүүд дэмжээсэй гэж хүсч байна. Тэр төсөлд төрөөс хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг хааж, боох, цен­зур­дэж, хянах зэрэг үйл ажиллагаа явуулж болох­гүй гэдгийг заасан. Хэрэв энэ хууль  батлагдвал Мон­голд хэвлэлийн эрх чө­лөөг жинхэнэ утгаараа хэрэг­жүүлж, дөрөв дэх засаглалыг хөгжүүлэхэд бодитой дэвшил болно гэж үзэж байна.
-Танай телевизийн хувьд өөрсдийн байр сууриа хам­гаалж чадаж байгаа юу?
-“TV 9” телевиз бол ард түм­ний үгээ хэлэх цорын ганц чөлөөт индэр, сөрөг хү­чин болж байгаа. Тиймээс МАНАН бидэнд тааламжтай бус ханддаг. Хэдийгээр тэд­ний төлөө 20 гаруй те­ле­виз дуугарч байгаа нь хангалтгүй бололтой. Тий­мээс ганц телевиз эсрэг байр суу­ринаас хандаж буй нь тэдэнд таалагддаггүй.
Өнөөдөр улс орон, ард түмний эрх ашиг, ирээдүйн төлөө олон хүний зүрх сэт­гэл цохилж байна. Зөвхөн УИХ-ын гишүүд Монгол Улсын төлөө ажилладаг юм биш. Мянга, мянган ир­гэн, мэргэжилтэн улс ор­ны­хоо төлөө санаа зовж, ирэ­э­дүйгээ яах вэ гэж са­нааш­рах нь санааширч, ша­на­лах нь шаналж явна. Энэ дуу хоолойг л таслах ёстой юм шиг байгаа юм. Тий­мээс манай телевиз рүү янз бүрийн шахалтууд ирдэг л дээ. Цаашид ч улам ихээр оролдохыг үгүйсгэхгүй.
-Ямар дарамт үзүүлж бай­на?
-“TV 9” телевизийн сэт­гүүлч­дийг дарамталж, зүрх зоригийг нь мохоох оролдлого эхэлсэн. Дараа дараагийн алхмаа төлөвлөсөн гэх мэ­дээ­лэл бидэнд ирсэн. Гэх­дээ бид эдгээр шахалт дарамтаас няцахгүй. Учир нь бидэнд мянга, мянган үзэгч, хамтран ажиллагч бай­гууллага бий. Эд маань ма­най телевизийн хүч, цөм болдог. Хэрвээ ямар нэгэн байдлаар “TV 9” телевизэд асуудал үүсвэл “TV 9” теле­виз ямар хүчтэй вэ гэдгээ ха­руулна. “ТV 9” телевизийг хү­рээлдэг олон нийт бидний талд зогсоно гэдэгт итгэлтэй байгаа. Монголын иргэний нийг­мийнхэн дуу хоолойгоо нэгтгэхээ хэдийнээс амласан. Тиймээс хичнээн дарамт ирж байгаа ч хааж чадахгүй. Тийм үндэслэл ч байхгүй.
-Одоо бүр Сонгуулийн тухай хуулийн төсөлд ч хэв­лэл мэдээллийн хэ­рэгс­лийн эрх чөлөөнд халдсан заалт оруулж байх шиг байна. Та мэдээж энэ асуудлыг со­нирх­сон байх?
-Өнөөгийн эрх баригчдын Сонгуулийн хуулийн тө­сөлд хэвлэл мэдээллийн хэ­рэгс­лийг хаасан заалтууд хэд хэд байна лээ. Ер нь өнөө­дөр манай бүхий л үйл ажиллагаа сонгууль руу чиглэчихэж. Ирэх оны төс­вийн төсөл л гэхэд маш үрэл­гэн байх жишээтэй. Зо­рилго нь МАНАН-г 2012 оны сонгуульд ялуулахад чиг­лэсэн. Эндээс одоогийн эрх барьж буй хүмүүсийн  өөрс­дийн­хөө суудлыг бэх­жүү­лэх гэсэн санаархал нь ан­заарагдаж байгаа юм. УИХ-ын гишүүн Ч.Улаан эдийн засагч хүний хувьд “Ирэх сонгуулиар шинэ, эрүүл УИХ бүрдээсэй, улс­төрийн шинэ хүчин хурдхан орж ирээсэй. Тэд УИХ-д орж ирэнгүүтээ ирэх оны төсвийг дахин эргэн хараасай” гэж хэлсэн. Энэ чинь улс орныг эдийн засгийн хямрал, сүйрэл рүү хөтөлж буй төс­вийг маш хурдан хянаж, үзээ­сэй гэсэн хэрэг. Энэ ту­хай ОУВС-гийнхан ч хэл­сэн байсан.
Ингэж бүх зүйлийг сон­гууль руу хандуулж байгаа нь та бид хоёр тоглох гэж байж тоглоомын дүрмээ өөрс­дөө зохиож байна гэсэн үг. Уг нь олон улсын жишигт тухайн сонгуульд оролцох хүмүүс нь Сонгуулийн тухай хуулиа баталдаггүй. Харин да­раагийн удаагийнхаа хуу­лийг баталдаг.
-Телевизийн сур­тал­чил­гааны цагийг өдөрт 60 ми­нут болгож багасгасан бай­сан. Энэ заалт манай салбар руу хэт дотогш давшилж буй хэрэг биз?
-Сонгуулийн суртал­чил­гааны хугацаа нь нэг сар орчим. Гэтэл энэ хугацаанд телеви­зүүдэд нэг өдрийн туршид ганцхан цагийн сур­талчилгаа явуулах эрх өгч байгаа юм. Ердөө ганцхан цаг. Тэгээд тэр нэг цагаа өөрсдөө их мөнгө төлж, бүх телевизийн цагийг худалдан авах боломжтой. Тэгээд биднийг хуулиа мөрд гэнэ. Үүний цаана бие даасан, хараат бус, мэргэжлийн сэт­гүүл зүйн үйл ажиллагааг бүрэн хязгаарлах, боомилох зүйлээ шингээчихсэн. Ийм л байна. Иргэн танд ч чөлөөт сонголт үлдэхгүй шүү.
Булхайг хааж, зөвхөн өөрсдийнхөө хүссэн зүйлийг яриулахыг,  нэвтрүүлэхийг хүсч байгаа юм. Үндсэндээ өөрсдийнх нь гарт маш олон хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл байсаар байтал сөрж дуу­гарах телевизүүдийг ч шахаж байгаа илрэл. Дахиад л ард түмний тархийг угаана гэсэн дохио шүү дээ.
-Энэ тохиолдолд хэвлэл мэ­дээллийнхэн ямар арга хэм­жээ авбал зүгээр вэ?
-Хэвлэлийнхэн бид үүнийг анхаарах хэрэгтэй. УИХ-д байгаа хэвлэл мэдээллийн төлөө ажилладаг хүмүүс дуу­­гаа нийлүүлэх ёстой. Сон­­гуу­лийн хуулийн төсөлд л гэхэд хэвлэл мэдээллийн хэ­рэгс­лийг сэтгүүлчтэй нь хамт яллах заалтыг ши­нээр оруулсан. Нэг сарын хө­дөл­мөрийн хөлсийг 35-70 дахин нэмэгдүүлж торгоно гээд айлгаж, сүрдүүлсэн утгатай заалт оруулсан байна лээ. Алдаа гэж үзсэн болгоныг  10 сая төгрөгөөр торгож, мэ­дээл­лийн хэрэгслийг эдийн засгийн дарамтад оруулж, хяналтдаа авах нь л дээ.
Мэдээж хэвлэл мэдээл­лийн байгууллага бусдаас онц­гой, давуу эрх эдлэх ёсгүй. Гэхдээ сонгуулийн үеэр бидний үүрэг асар өн­дөр. Энэ үүргийг хавчиж, ша­хах бодлого л яваад бай­на. Төсөв, хууль гээд бүх л стра­теги нь ирэх 2012 оны сон­гуулийг чиглэчихээд бай­на даа.
-Арилжааны те­ле­ви­зүү­дийн сурталчилгааны ца­гийг заах нь шударга өр­сөл­дөөн юм байх даа?
-Энэ бол туйлшрал. Яах вэ, бага багаар багасгаад л бай­сан. Гэтэл одоо дэндүү туйл­ширч буй хэлбэр. Өнөө­дөр төр засгийн мэдэлд бүх зүйл байгаа учраас “Та нар яах юм бэ, бид ингээд хязгаарлана” гэсэн янзтай их бардам хандаж байна.
-Энэ талаар Телевизийн хол­боо ямар түвшинд ажил­лаж байна. Ямар нэ­гэн байд­лаар танайхтай хам­тарч, санаа тавьж байна уу?
-Мэргэжил нэгтэй учраас коллегийн хүрээнд хамтарч ажилладаг. Мэдээж манай телевизэд асуудал үүсэхэд Телевизийн холбоо байр сууриа илэрхийлнэ гэдэгт итгэлтэй байгаа.
-Юу гэсэн үг вэ. Өнөөд­рийг хүртэл танайхыг боо­милж буй асуудалд Теле­ви­зүү­дийн холбоо санаа та­виа­гүй гэсэн үг үү?
-Холбооны хувьд хяз­гаар­лагдмал байдлаас нь эхлээд шүүмжлэлтэй хан­дах зүйл их бий. Ер нь тун тааруухан ажиллаж бай­на. Тухайлбал Харилцаа хол­бооны зохи­цуу­лах хорооноос гар­гасан жур­ман дээр ажиллаж чадаагүй. УИХ-ын гишүүн З.Алтай ч сайн ажиллаагүй. Би өөрт нь хэлсэн, түүнд шүүмжлэлтэй ханддаг.
Холбоо жилдээ ганц л ажил хийдэг. Тэр нь “Алтан шонхор” наадмыг зохион байгуулж, телевизийн хол­бооны телевизийн уран бү­тээлч­дийг “эхийг нь эцээж, тугалыг нь тураах­гүй”-гээр шагнах. Уг нь ийм цаг үед Телевизийн хол­боо­ны үйл ажиллагаа өөр байх ёс­той. Хэрвээ бид цул байж чадахгүй бол даран­гуй­лагчид нэг нэгээр нь бариад идчих­нэ.
-Манай өнөөгийн хэвлэл мэдээллийн байгууллагын ха­раат байдлыг гадны хамт­рагчид тань хэрхэн үнэлж, дүгнэж байгаа бол. Та бүхэн хандсан уу?
-Манай телевиз Азийн Те­левизийн холбоо болон Азийн Радио, телевизийн хөгж­лийн институтийн бү­рэн эрхт гишүүн, үйл ажил­ла­г­аанд нь идэвхтэй оролц­соор ирсэн. Одоогоор гадны байгуул­лагад асуудлыг танилцуулаагүй байна. “Ол­гой хагаравч тогоон дотроо” гэдэг дээ. Хүндрээд ирвэл бид мэдээж хандана. Эрх чөлөөг дэмжсэн өөр олон байгууллага бий. Тэдэнд дуу хоолойгоо хүргэнэ. Гэхдээ арай ч тийм зүйл болохгүй байх гэж бодож байна. Яа­гаад ганц сөрөг дуу хоолой байж болохгүй гэж. Үүнийг хүлээн зөвшөөрөх ёстой.
-Хэвлэл мэдээллийн сал­барт гарсан өөрчлөлт эр­гээд хуучин байрандаа оччихсон мэт харагдаад байх шиг. Та юу гэж бодож байна?
-Социализмын үеэс нам, төр нэгдчихсэн байсан шүү дээ. Төрийнхөө дээр гар­сан на­маас хэвлэлийг сал­гасан. Хэв­лэл мэдээллийн бай­гуул­лагуудыг хувьчилж, шинэ зо­хион байгуулалттай бол­гож ирсэн.
Гэтэл өнөөдөр ихэнх хэв­лэл мэдээллийн хэрэгс­лийн ард улстөрчид байна. Өө­рөөр хэлбэл улстөр, биз­не­сийн хүрээний, намын хү­рээний хүмүүс. Хүнээрээ дам­жаад, намын хараат болчихсон. Ингэхээр анх хувьчилж байсан дэвшил маань эргээд ухарчихсан бай­гаа юм. Тэдгээр хүмүүс нь эдийн засгийн бүлэглэл бий болгочихсон байдаг. Энэ бол сэрэмжлэх ёстой асуу­дал.
-Чухам яаж сэрэмжлэх гэж?
-Ерөнхийлөгчийн өр­гөн барьж буй хуулийн тө­сөлд хэвлэл мэдээллийн хэрэгс­лийн эздийг ил тод болгох, ре­дакцийг эздээс хараат бус байлгах талаар гэрээ байгуулах зэрэг заалт орсон. Эндээс л шинэ дэвшил гарах байх гэж хүлээж байна.
-Танай телевизийн хувьд үүсгэн байгуулагч Н.Энх­баяраас хараат бус байж чаддаг юм уу?
-Би энэ телевизийг 2005 оноос хойш удирдаад явж буй захирлын хувьд Н.Энх­баяр даргатай гэрээтэй ажил­ладаг. Тэнд редакцийн бодлого, ажилд оролцохгүй гэж тусгасан. Тиймээс энэ тал дээр асуудал үүсдэггүй.
-Гэхдээ тодорхой хэм­жээгээр тэр хүний дэмжлэг бай­на биз?
-Н.Энхбаяр дарга ал­бан тушаалтай байхдаа өөрийн­хөө телевизийг дорвитой дэм­жиж байгаагүй. Гадаад, до­тоо­дод томилолтоор явах­даа “TV 9” телевизийг ямар нэгэн байдлаар асуудал үүс­нэ гээд авч явдаггүй. Аль бо­лох өөр бусад телевизийг дагуулдаг байсан.
Тэр хүний хувьд өөрийнх нь ухамсартай холбоо­той­гоор зөв үйлдэл хийсэн байх. Гэтэл өнөөдөр хар л даа. Сөрөг хүчний дуу хоо­лой болж буй телевизийг төр түшилцэж яваа хүмүүс авч явахгүй байна шүү дээ. Ха­рин өөрсдийг нь магтан ду­улж байгаа нөхдийг л дагуулж явдаг. Өнөөдрийн эрх баригчид айж, ичиж, зовохгүй байгаа биз дээ. Сон­соход утгагүй байх, гэх­дээ үнэндээ Н.Энхбаяр дар­га телевизээ дэмждэггүй бай­сан гэдгийг хэлэх нь зүй­тэй.
-Та ийм байдаг юм гэж амыг нь асуугаа юу?
-Би хэлсэн, тэглээ гээд яах вэ дээ. Тэр хүний өө­рийнх нь үзэл бодол, байр суурь юм чинь.  Хамгийн гол нь Н.Энхбаяр даргын ичих бул­чирхай нь ажилладаг. Бул­чирхай нь ажиллахаа боль­чихсон хүн гадуур олон байна шүү дээ.
-Та гадаад, дотоод айлч­лал, томилолтоос ду­таалаа гээд гоморхож явдаг юм аа даа?
-Үгүй ээ. Гоморхох зүйл байхгүй. Манай телевиз маш эрчимтэй өсч байна. Ямар ч судалгаагаар эхний гуравт л жагсдаг. Энэ эрч хүч, байр суу­риа алдахгүй. Ойрын үеийн олон том зорилтоо хэ­рэг­жүүлэхээр төлөвлөж бай­на.
Саяхан “MN 25” суваг телевиз 15 жилийн ойгоо тэмдэглэх үеэрээ “Бид Мон­голын хамгийн анхны сөрөг дуу хоолойтой телевиз байлаа” гэж ярьж байсан. Үүнийг сонсоод би маш их харамссан. Байсныг нь бид, ард түмэн мэднэ. Гэтэл өнөөдөр “байлаа” гэж ярьж байгаа нь ухралт хийснээ харуулж байгаа хэрэг. Харин бидний тухайд өнөөдөр сөрөг хүчний үүргээ гүйцэтгээд явж байна. Үзэгчид ч манайхыг сонгож үздэг болсон гэдэгт итгэлтэй байдаг шүү. Эцэст нь улстөрчдөд бүү итгэ гэж мэргэжил нэгт нөхдөдөө хандаж хэлье. Шинэ төр, шинэ хүмүүсийг сонгоход хагас жил буюу 180 хоног үлдлээ. Бид улс­­төр­­чидтэй адил ийм богино­хон насламааргүй байна. Сон­гуулийн дараа хэвлэ­лийн­­хэн бид бие биенийхээ өөдөөс эгцэлж хармаар байна.