50 жилийн өмнө үхсэн талийгаачийн араг яс хүний аминд хүрчээ

Хөдөөнөөс нүүж ирснээсээ хойш хэдэн жилийн турш айл айлын хашаа дамжин үйл ланчигаа эдэлж байсан Сономцэрэн Дэнжийн 1000-д хашаа барьчихаар сул газар олсондоо маш их баярлаж инээд алдсаар гэртээ орж иржээ. Шинээр хашаа байшин худалдаж авахад арай л дутаад байсан болохоос бус хэдэн төгрөг түүнд хадгалагдаж байв. Ингээд л бөөн хөөр болсон хүн хорооныхоо засаг дарга дээр оров. Уг газрыг авах тухай сонссон засаг дарга яагаад ч юм нэг л дурамжхан юм шиг санагдахад нь мань эр цөөн хэдэн цаасаа гардуулж орхив. Мөнгө харсан засаг дарга ч яахав нүүрэнд нь мишээл тодрон,
- За яахав. Би наад газрыг чинь баталгаажуулж өгье. Харин хожмоо иймээ, тиймээ юм яриад байх шаардлага байхгүй шүү гэж маш нухацтайхан хэлжээ. Энэ тухайд Сономцэрэн ямар нэгэн юм бодсонгүй.

Хэдхэн хоногийн дараа хашаагаа босгож байсан Сономцэрэн “Үгүй ер, ийм сайхан сул газар байхад хардаггүй хүмүүс бас байдаг аа” хэмээн бодож байжээ. Гуравхан хоногийн дотор хашаагаа барьж дуусан гэрээ ч бариад байв. Энэ үеэр нэгэн өвгөжөөр эр ирсэнээ Сономцэрэнг дуудаж яриа өдөн,
- Чи яагаад энэ газрыг авах болов оо? Жаахан эвгүй л газар даа гэхэд нь Сономцэрэнгийн эгдүү нь хөдөлж,
- Манай монголчууд ийм муухай зантай ш дээ. Айл буугаад хашаа барихаар шунал нь хөдөлж байдаг гээд л ярьж эхэлтэл өвгөн,
- Цөг гэм. Би энэ газраар яахав. Мөрөөрөө үхэх минь. Улаан цурав олон хүүхэдтэй болохоор чинь л өрөвдсөн юм. Дараа нь амаа барихаараа миний үг толгой руу чинь орох вий гэж хэлээд нуруугаа үүрч оджээ. Бурхан тахил, буг чөтгөр гэхээр хөх инээд нь хүрдэг Сономцэрэн энэ талаар лавшруулж бодохыг ч хүссэнгүй. Тэгээд ч мартаж орхив. Хэд хонож байтал нэгэн явдал тохиолдсон боловч бас ч цочрол авсангүй.

Учир юун гэвээс нэгэн үдэш эхнэр нь бие засахаар гарчээ. Жорлонгоо ухаж амжилгүй 50 см хиртэй явуулаад орхисон байсан учраас тэрээр овоолгоостой шорооны дэргэд өмдөө шувтлан суусан юм байх. Гэнэтхэн гэрэл гарч, хяхатнах чимээ гарахад эргэн харжээ. Юу болсон гэж санана аа. Дутуу ухсан нүхэн дотроос хөх гэрэл сүүмэлзүүлсэн араг яс босоод иржээ. Хөөрхий эмэгтэй энэ аймшигт зүйлийг хараад тэсвэрлэж дийлэлгүй муужран унасан байна. Эхнэрээ хашгирах чимээг сонссон Сономцэрэн ч гэрээсээ ухасхийн гарчээ. Түүнийг очиход эхнэр нь ухаан алдсан хирнээ дагжин чичирч байлаа.

Тэр даруйд нь эхнэрээ цус харваж байна гэж санаад 103-т дуудлага өгөв. Түргэний эмч ирж эхнэрийг нь үзсэнээ,
- Энэ хүн юмнаас айж цочирдсон байна. Тайван байлгах хэрэгтэй гэж хэлээд тайвшруулах тариа хийснээ яваад өгчээ. Эхнэр Лхамаа нь өглөө үүр цүүрээр бага зэрэг сэргэлээ. Сономцэрэн ч эхнэрээ айсан гэж эмч хэлсэн болохоор нь тайвшруулах санаатай, бас чиг харвачихаж магадгүй хэмээн болгоомжлоод бага зэрэг архи амсуулав. Эхнэр нь ч үнэхээр тайвшран нулимс унаган байж болсон явдлыг ярих нь тэр. Энэ бүхнийг сонсоод Сономцэрэнгийн царай нь барайж байсан авч эхнэрийнхээ үгэнд үнэмшсэнгүй нь нүд үнэн, чих худал гэдэг л болов. Гэвч эхнэрийнхээ сэтгэлийг тайвшруулах санаатай арц уугиулан, хар ус цацсан болоод л өнгөрөв. Ингээд мань эр хоёр том хүүгээ дагуулан жорлонгийнхоо нүхийг ухахаар болов. Доошоогоо 1.5 метр орчим ухтал ялзарч илжирсэн яс гарч эхлэв. Мань эр ч цаашаагаа ухтал уг яс хүнийх болох нь тодорхой болжээ.

Үүнээс болоод Сономцэрэнгийн дотор бага ч болов эвгүйрхэн ажлаа зогсоожээ. Тэрбээр уг нүхийг булж хаяснаа хашааныхаа нөгөө буланд дахин шинээр нүх ухаж эхлэв. Сономцэрэн энэ тухайд хоёр хүүхэддээ,
- Та хоёр энд үхсэн хүний яс байна гэж ээждээ битгий хэлээрэй. Энэ хойшоо Даландавхарын шарил дунд хашаагаа барьчихсан айлууд зөндөө л байна ш дээ. Тэд нарыг яагаад чөтгөр шулмас нь бариад идчихдэггүй юм? Түүний оронд бараг зуугаад жил болсон энэ яс яав л гэж хэмээн ухуулж гарав. Том хүү нь,
- Тэгвэл ээжид яагаад араг яс харагдсан юм бэ? гэж сөргүүлэн асуухад нь Сономцэрэн илтэд уурлаж,
- Хүн аль хий юм харахыг тэр гэдэг юм? Та нар зүгээр л амаа татацгаа хэмээн зад загнасан байна. Гэвч дотроо энэ нэг л биш боллоо гэж бодож байсан боловч болохгүй бол зарчихна гэсэн бодол төржээ. Үүнээс хойш харуй бүрий болохоор гарч бие засдаг зүрхтэй хүн энэ гэрт Сономцэрэнгээс өөр үгүй болов. Нэгэн шөнө энэ айлынхан гэрийн эзэгтэйн орилох чимээгээр сэрцгээлээ. Гэрэл асаахад эхнэрийнх нь хөнжил газарт уначихсан, гэдэснээс нь цус шүүрч байх нь тэр. Эхнэр нь улаан галзуу мэт,
- Тэр араг яс миний гэдсийг маажчихлаа хэмээн орилж байв. Үнэхээр ч эхнэрийнх нь гэдсийг хэн нэгэн дөрвөн хуруугаараа маш гүн маажсанаас цус нь дуслаж байлаа. Ингээд л бөөн бужигнаан болж, эмч домч дуудах гэсээр байтал золгүй эмэгтэй амьсгал хураажээ. Ингэж л нөхөж барамгүй гарз хохирол үзсэний дараагаар Сономцэрэнгийн толгойд бага сага юм оржээ. Тэднийх талийгаачийн буяны ажлыг өнгөрөөгөөд тэндээс нүүжээ.

Тэрбээр дараа нь мөнөөхөн өвгөнөөс уучлалт гуйж очин энэ тухайд аймшигтай зүйл сонсчээ. Уг газарт 1950-иад оны эцсээр Ванчигцэрэн гэдэг айл байсан бөгөөд эхнэр нь амиа хорлож гэрийн эзэн нь ор сураггүй алга болсон аж. Тэр цагаас эхлэн энэ газрыг буг чөтгөртэй хэмээн айл амьтан ойртохоо больсон гэнэ. Тэгээд ч уг араг яс Ванчигцэрэнгийнх байсан бололтой. Одоо ч гэсэн 39-р сургуулийн ойролцоох уг сул газарт буг чөтгөртэй гээд айл буугаагүй байна. Харин Сономцэрэн энэ бүх золгүй явдлаас болоод ихээхэн сүсэгтэй нэгэн болсон бөгөөд энэ явдлыг нулимс унаган байж ярьсан билээ.
Эх сурвалж www.wikimon.mn