Хүүгээ санасан талийгаачийн сүнс нутгийн ууланд хоргоджээ

Бид үзэж хараагүй хирнээ сүнс, буг чөтгөр гэхээр л үнхэлцгээ хагартал айдаг. Тэр болгон хүний мэдрэхүйд баригдахгүй учраас айх нь ч зөв байх. Тэгвэл сүнс болгон муу муухай, аймшигт зүйл учруулаад байдаггүйг дор өгүүлэх явдал бэлээхэн гэрчлэх байх хэмээн бодож байна.

…Нэгэн мянга есөн зуун далан долоон оны зун Цонж хэмээгч эмгэн хүрэн уулсын энгэрт нутаглаж байсан Гэндэнгийн найман настай хүү Нямжав,
- Ээж ээ, би Сайнжаргал эгчтэй уулзлаа гэсээр орж иржээ. Гэрт байсан хүмүүс ч зэрэг уулга алдан өндөлзлөө. Хүмүүсийн ингэж гайхаж цочирдох нь ч аргагүй байлаа. Учир нь Сайнжаргал гээч энэ нутгийн эмэгтэй жил орчмын өмнө өөд болсон юм. Мэдээж хэрэг эл нийтлэлийн уншигчиддаа бүрэн төгс ойлгуулахын тулд болж өнгөрсөн явдлыг нэхэн санахаас өөр аргагүй.

Тус суманд таван жилийн өмнө Дангаасүрэн гэдэг залуу малын бага эмчээр шилжин иржээ. Тэрбээр жил орчим амьдарсны эцэст аймгийн төвд байсан эхнэр Сайнжаргалаа хүүтэйгээ хамт авч иржээ. Ингээд тус сумын нэгэн бригад өрх нэмэв.

Малын эмчийн эхнэр Сайнжаргал энэ нутагт ирээд аашны сайхнаар олныг татаж дөнгөлөө. Орсон гарсанд цайтай, хоолтой түүнийг муу хэлэх хүн үнэндээ үлдээгүй юм. Гай газар дороос гэгчээр Сайнжаргал нэг л өдөр элгээ даран эвхрэлдлээ. Энэ үеэр нөхөр нь зэргэлдээх бригад руу ажлаар явчихсан байв. Нэгэн мэдэмхий нөхөр ходоод чинь өвдөж байна гэж хэлээд ношпа хэмээх эм өгч орхижээ. Ингээд хөөрхий бүсгүй гэртээ хэвтсээр шөнө дунд амьсгал хураасан гэдэг. Ингээд л түгжрэлээр насан эцэслэжээ. Азаар амьсгал хураахад нь дэргэд нь насанд хүрсэн хүн байснаар балчир үрийг нь гэртээ оруулжээ.

Сайнжаргалыг оршуулсны дараагаар өөрийгөө номтой эрдэмтэй хэмээсэн нэгэн дүвчин нөхөр,
- Танайд энэ газар зохихгүй байна. Нутагтаа даруй буц гэж лүндэгнэснээр Дангаасүрэн аймгийн удирдлагуудын үүдийг сөхсөнөөр өөрийнхөө суманд шилжихээр болжээ. Ингээд л эцэг, хүү хоёр эргэн эргэн харж нулимс унагасаар одсон юмсанж.

Гэтэл айл саахалт нутаглаж байсан Гэндэнгийн найман настай хүү нас барсан эмэгтэйтэй тааралдлаа гэсээр орж ирсэн нь гэрт суугаа хүмүүсийг гайхан цочирдуулсан нь энэ. Хэсэг зуур шозонд орсон эцэг нь,
- Амных нь салиа арилаагүй нусгай байж том хүмүүст худлаа хэлж хөөрхий амьтны ясыг өндөлзүүлэх гээ юү хэмээн монгол заншлаар хөөж гаргажээ. Ингээд л энэ яриа дарагдав. Хэн ч хүүгээс,
- Чи хаана, юу харсан юм? гэж асуусангүй. Үүнээс хойш долоо хоногийн дараа зэргэлдээх айлынх нь жаал,
- Нямка, Сайнжаргал эгчтэй уулзана гээд хойд гүвээгээр даваад явчихлаа гэсээр орж иржээ. Мэдээж хэрэг ээжийнх нь нүд орой дээрээ гаралгүй юүхэв.

- Яалаа гэнэ ээ? Өөр юу хэлсэн бэ? гэж лавлахад,
- Сайнжаргал эгч үхээгүй гэсээн. Уулан дундаас л их гоё хувцастай гараад ирдэг гэсэн. Тэгээд Нямкаг дуудаад байдаг гэсэн. Уулзахаараа уйлдаг болохоор нь хүнд битгий хэлээрэй гэсэн гээд л мэддэг бүхнээ бурав. Ингээд л хот айлаараа бужигнан Нямжав хүүгийн хойноос эцэг нь нэгэн эртэй хамт мордов. Тэд бараг арваад километр зайтай оршуулгын газар руу давхин очжээ. Гэвч тэнд Нямжав байсангүй. “Сайнжаргал эгч уулнаас гарч ирдэг” гэж мөнөөхөн жаалын хэлснийг санаад зэргэлдээх уул руу нь довтолгожээ. Тэднийг очиход Нямжав хүү хэн нэгэнтэй хөөцөлдөн тас, тас хөхөрчихсөн гүйж явлаа. Хачирхалтай нь түүнтэй цуг хэн ч байсангүй.

Дэргэд нь очиход Нямжав айсан янзтай газар ширтэж зогслоо. Эцэг нь гайхсан янзтай,
- Хүүе, чи ганцаараа юугаа хийж байгаа юм бэ? гэхэд,
- Сайнжаргал эгчтэй гэж сулхан дуугарлаа. Хэрэг бишдэж байна гэж бодсон Гэндэн хар цагаан дуугаралгүй хүүгээ сундлан гэрийн зүг гэлдрүүлжээ. Ингээд л энэ хот айлд бөөн үймээн дэгдлээ. Удтал ярилцсаны эцэст хүүг галзуурсан гэдэг дүгнэлтэнд хүрчээ. Харин хэн нэгэн нь Нямжав хүүг чухам юу харсныг нь эвтэйхэн аргалж байгаад яриулъя гэсэн санал тавилаа. Анхлан Нямжав хүү найзуудтайгаа хулгана зурам хөөцөлдөн тоглосоор гэрээсээ холдсон юм байж. Тэрбээр дээр өгүүлсэн элгэн хадтай толгойн энгэрт зурам харах үүрэгтэй сууж байтал нь цэнхэр дээлтэй эмэгтэй үсээ намируулсаар гараад иржээ. Айсандаа агнасан зурамаа орхиод зугтах гэсэн боловч тэр эгчийг таньдаг юм шиг санагдаад явчихжээ. Ахиулан сайн харвал нас барсан гэж яригдаад байсан зэргэлдээх айлынх нь Сайнжаргал эгч нь байх нь тэр. Эмэгтэй ч дуугаралгүй түүн дээр дөхөж иржээ. Хуруугаараа “наашаа” гээд дохьжээ. Сайнжаргалын гараас амттан авч ихэд баярладаг байсан Нямжав хүү ч дөхөөд очиж. Хүү бас их сонин юм ярьсныг орхиж болохгүй байх. Эмэгтэйгийн хэлсэн үг чихэнд нь сонсогдохгүй байсан ч тархинд нь ойлгогдож байж(Хүү ингэж хэлсэн гэдэг). Ингээд тэр хоёр чухам юу ярилцсаныг дор сийрүүлье.

- Чи зурам агнаж яваа юм уу? Эндээс зурам агнавал аюултай шүү?
- Би агнаагүй ээ. Хүүш, Сайнаа эгч ээ! Танайх нүүгээд явчихсан шүү дээ. Та үхээгүй юм уу?
- Би үхээгүй л байгаа биз дээ? Харин тийм ээ. Намайг орхиод нүүгээд явчихсан. Би хүүгээ их санаж байна.
- Та тэгээд уулан дотор амьдардаг юм уу?
- Тийм ээ. Чи энэ тухай хэнд ч битгий хэлээрэй. Чамайг эгч дээрээ ирж байвал баярлах байна. Зөвхөн өдрөөр л ирээрэй.
- Та надад гоё идэх юм өгөх үү?
- Эгчид нь идэх юм байхгүй ээ. Харин би чамд гоё чулуу олж өгье гэж хэлсэн аж. Үүнээс хойш чихэнд нь
- Эгч дээрээ хүрээд ир гэж шивнэх нь сонсогджээ. Тэгээд л очсон нь тэр. Ийн ярьж байснаа Нямжав хүү,
- Нээрээ, Сайнжаргал эгчийн бие хоосон юм байна лээ гэж хэлэхэд нь,
- Яагаад? гэж асуухад

- Гараас нь хөтлөх гэсэн чинь хоосон байсан юм чинь гэж хэлжээ. Ингээд л эцэг, эх нь бөөн бодол болов. Сумын эмчийг дуудуулсан боловч хүүг “зүгээр” гэдгээс өөр онош тавьсангүй. Энэ бүхний эцэст Бандихай хэмээн авгайлдаг өвгөн ламыг залахаар болжээ. Бандихай ирээд бүх яриаг сонсон эрхээ татан үзсэнээ,
- Бүсгүйн сүнс хойд ууланд хоргодож үлдсэн байна. Ямар ч гэм зэмгүй юм. Би л нэг арга чарга бодохоос биш гээд тухалжээ. Хүүг ариутган сүнснээс холдуулсаны дараагаар мөнөөхөн ууланд очжээ. Тэнд очиж гүрэм дором хийснээр мөнөөх сүнсийг хойд төрөлд нь оруулж аргалсан байна. Хачирхалтай нь энэ үеэр хадан дотроос нэгэн нялх хурга цангинатал майлсаар гарч ирсэн гэдэг. Уг хургыг Гэндэнгийнх авсан бөгөөд хургалалгүй явсаар хөгширч үхсэн гэдэг. Энэ цагаас хойш уг уулыг Сүнс хайрхан гэж нэрлэх болсон бөгөөд эл түүхийг тус сумынхан өдгөө хүртэл ярьцгаадаг юм.
Эх сурвалж www.wikimon.mn