Ц.Батбаяр: Туулаа тунгалаг болгоно

Нийслэлчүүдэд агаарын бохирдлоос дутахааргүй нэн тулгамдсан хоёр “шүдний өвчин” бий. Тодруулбал, нэгдүгээрт, Туул голын эрэг дагуу хайрга, элс олборлогчид Хан-Уул дүүргийн Биокомбинат, Шувуун фабрик, Өлзийт хороолол орчмоор урсан өнгөрдөг Туул голын эргийг тэр чигт нь сэндийчиж, том оврын тээврийн хэрэгсэл өдөр шөнөгүй холхисноос байнгын цагаан тоос татаж, байгальд төдийгүй хүмүүст хортойгоор нөлөөлөх болсон. Хоёрдугаарт, Төв цэвэрлэх байгууламжаас ялгарч буй бохирын үнэр, тус байгууламж ачааллаа дийлэхгүйд хүрч Туул гол руу бүрэн цэвэрлэгдээгүй бохир цутгагдаж байгаа асуудал орно. Үүнээс улбаалан шинэ төв цэвэрлэх байгууламж барихаар төлөвлөж, өдгөө ТЭЗҮ-ийг нь боловруулаад байгаа билээ. Дээрх асуудлуудаар БОАЖ-ын дэд сайд Ц.Батбаяртай ярилцлаа.

-Түгээмэл тархацтай ашигт малтмал олборлогчдын талаарх яриагаар ярилцлагаа эхлүүлье. Яамны зүгээс Туул голын ойр орчмоос элс, хайрга олборлогчдыг цэгцлэх тал дээр ямар ажил хийж байна вэ?

-Ашигт малтмалын газрын кадастрын хэлтсийн мэдээллээр Туул голын сав газарт ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлтэй 331 нэгж талбар, хайгуулын тусгай зөвшөөрөлтэй 130 нэгж талбар байгаа. Эдгээрээс ашиглалтын 44, хайгуулын зургаан талбай нь Туул бол түүний цутгал голуудын хамгаалалтын бүсэд орсон байдаг.

Усны тухай хууль тогтоомжоор Сав газрын захиргаад нь зөвхөн усны нөөц, ус ашиглалтын байдалд байнгын хяналт тавих үүрэгтэй. Усны сан бүхий газрын энгийн хамгаалалтын бүсийн дэглэмийн хэрэгжилт нь аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн Засаг даргын бүрэн эрхэд хамаардаг бөгөөд ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл олгох, цуцлах асуудал нь Ашигт малтмалын тухай хуулиар зохицуулдаг. Гэвч манай байгууллагын зүгээс усны сан бүхий газрын хамгаалалтын бүсэд хууль зөрчин нийслэлийн болон Төв аймгийн Алтанбулаг сумын нутагт  түгээмэл тархацтай ашигт малтмал олборлодог. Цаашид компаниудын үйл ажиллагааг зогсоох, тусгай зөвшөөрлийг нь цуцлах асуудлаар Нийслэлийн Засаг даргын 2003 оны гуравдугаар сарын 19-ний өдрийн 95 тоот захирамж, “Энгийн хамгаалалтын бүс тогтоох тухай” Налайх дүүргийн Засаг даргын 2010 оны 392, Хан-Уул дүүргийн Засаг даргын 2010 лны 312, Төв аймгийн Алтанбулаг сумын Засаг даргын 2010 оны 30 тоот захирамжийн дагуу 84 компанийн хайгуул болон ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг цуцлуулах тухай хүсэлтийг Туул голын сав газрын захиргааны даргын 2013 оны гуравдугаар сарын 15-ны өдрийн 51 тоотоор Ашигт малтмалын газарт хүргүүлсэн байдаг. Гэвч өнөөг хүртэл энэ асуудлаар тодорхой хариу ирүүлээгүй байна.

-БОАЖЯ-ны зүгээс хамгийн сүүлд хэзээ түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчид буюу Туул голын эргээс элс, хайрга олборлогчдын үйл ажиллагааг шалгасан бэ. Нөхөн сэргээлт хийсэн аж ахуйн нэгж байсан уу?

-БОАЖ-ын сайд, Нийслэлийн Засаг дарга нарын хооронд 2016 оны арванхоёрдугаар сарын 6-ны өдрийн 515 дугаарын гэрээний 1.4, 2.5, 2.7 дахь заалтыг хэрэгжүүлэх зорилгоор Туул голын сав газрын захиргааны даргын 2017 оны нэгдүгээр сарын 9-ний өдрийн 07 тоот албан тоотоор нийслэлийн нутаг дэвсгэрт түгээмэл тархацтай ашигт малтмал олборлож буй компаниудын нөхөн сэргээлтийг дахин хянаж, шалгаж байна. Энэ хүрээнд нийслэлийн Налайх, Хан-Уул, Сонгинохайрхан, Баянзүрх, Сүхбаатар дүүргийн нутаг дэвсгэрт түгээмэл тархацтай ашигт малтмал олборлож буй аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын лицензийн талбай нь нийт 9675.62 га талбай байна. Үүнээс 828 га нь эвдэрсэн, 269 га-д нөхөн сэргээлт хийсэн байна. Энэ нь нөхөн сэргээлт32.54 хувьтай байгаа гэсэн үг.

-Энэ нь нөхөн сэргээлт хийсэн мэт сонсогдож байгаа ч бодит байдал дээр хэр чанартай, стандартын дагуу хийгдсэн байдаг бол?

-Нөхөн сэргээлт хийсэн талбайг хууль журмын дагуу Ажлын хэсгийнхэн шалгаж, хүлээж авдаг. Хамгийн гол асуудал нь олборлолт хийсэн л бол нөхөн сэргээлт хийх ёстой. Бид үйл ажиллагааг нь зогсоож, тусгай зөвшөөрлийг нь шууд цуцлахаасаа илүүтэй заавал нөхөн сэргээж, Туулын урсацын сав газрыг анхныхаар нь үлдээхийг зорьж ажиллаж байна. Ингэж Туул голоо тунгалаг болгоно. Энэ бол та бидний үүрэг.

-Байгаль орчинд хийгээд Туул голын голдиролд сөрөг нөлөөтэй эдгээр аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг шууд зогсоож болдоггүй юм уу?

-Үйл ажиллагааг зогсоох, хаах шийдвэр гаргах амархан. Гэхдээ тэдгээр компанийн өнөөг хүртэл ажилласан, ухсан нүхийг хэн буцааж хэвэнд нь оруулах вэ. Хэн нэг нь сайхан сэтгэл гаргаж тэр газрыг тэгшилж, цэгцлэхгүйгээс хойш  тусгай зөвшөөрөлтэй, тодорхой хэмжээнд үүрэг хүлээсэн компаниудтайгаа хамтран ажиллаж нөхөн сэргээлт хийлгэх нь зөв гарц. Тэднийг зогсоох, хаах, зөвшөөрлийг нь цуцалснаар ашигласан талбайн эвдэгдсэн газрууд тэр чигтээ үлдэх эрсдэлтэй. Эрсдэлтэй ч гэж тэр чигтээ орхигдоно. Үүнээс гадна тэдгээр компанийн Туул голын сав газраас олборлож байгаа элс, хайрга нь нийслэлд баригдаж байгаа барилгуудын түүхий эд болдог. Тэгэхээр барилга байшингуудын түүхий эдийг хаанаас хангах вэ гэдгийг шийдвэр гаргагчдын шийдэх ёстой асуудлын нэг.

-Нөхөн сэргээлтийг ахиулах чиглэлээр ямар ажил хийхээр төлөвлөж байгаа вэ?

-Өнгөрсөн арваннэгдүгээр сард манай яамны Ажлын хэсэг Туул гол дагуух түгээмэл тархацтай ашигт малтмал олборлогч компаниудын талбайд ажиллаж, тодорхой үүрэг чиглэл өгсөн. Одоо бид компаниудын төлөөлөлтэй нөхөн сэргээлт болоод бусад асуудлаар нэг бүрчлэн уулзаж байна. Хүлээсэн үүргийнхнээ дагуу анх ямар газарт тусгай зөвшөөрөл авсан тэр дайнд хүртэл нөхөн сэргээлтээ хийх шаардлагатавьж байна.

-Үүнээс гадна барилгын компаниуд Туул голын эрэг орчимд хог хаягдлаа хаях тохиолдол их байдаг. Энэ талын хяналт үргэлжилж байгаа юу?

-Туул голын сав газрын захиргаанаас голын хамгаалалтын бүсэд шөнийн цагаар барилгын хог хаядаг байсан зөрчлийг илрүүлэх зорилгоор шөнийн эргүүл хийдэг болсноор үр дүнд хүрсэн. Ингэснээр 2015 онд Туул голын хамгаалалтын бүсэд хог хаясан 21 тээврийн хэрэгслийг илрүүлж, 18 тээврийн хэрэгслийг үйлдэл дээр нь саатуулж, хууль хяналтын байгууллагад шилжүүлсэн байдаг. Ингээд зөрчил гаргасан “Мөнх-Аанаа”, “Каяак конкрет”, “Оймон” зэрэг компаниудад хариуцлага тооцож, өөрсдийнх нь зардлаар 31 мянган куб метр барилгын хогийг буцаан зөөвөрлөж, 28.3 мянган ам метр талбайг тэгшлүүлэн сэргээлгэсэн.

-Туул голын сав газарт хайрга, элс олборлогчдоос гадна аялал жуулчлалын зориулалтааргэж олгосон ч өдгөө өөр чиглэлээр ашиглаж байгаа газар олон бий. Үүнийг хэрхэн анхаарч ямар арга хэмжээ авахаар ажиллаж байна вэ?

-Туул голын эрэг дагуух замбараагүй барилгажилт, газар олголт зэрэг асуудлыг энэ хавраас цэгцлэхээр төлөвлөж, судалгаа дүгнэлтээ гаргасан. Хамгийн түрүүнд голын онцгой хамгаалалтын бүс буюу 50 метрээс хэтэрсэн компани, аж ахуйн нэгжүүдтэй хариуцлага тооцож, арга хэмжээ авна. Гэхдээ нэг тал нь БОАЖЯ, нөгөө эрэг нь нийслэлийн захиргаанаас өгсөн газрын зөвшөөрөлтэй иргэд, аж ахуйн нэгж олон байгаа. Тэгэхээр холбогдох байгууллагуудтай хамтарч цогц арга хэмжээ авах ёстой юм.

-Шинэ цэвэрлэх байгууламжийн ТЭЗҮ-ийн БОАЖЯ-наас хийх үнэлгээудааширсан гэх шүүмжлэл нэлээн гарч байна. Үүнд  ямар тайлбар өгөх вэ?

-Өнгөрсөн долоо хоногт Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны хуралдаанаар шинэ цэвэрлэх байгууламжийн ТЭЗҮ-ийн талаар хэлэлцсэн. Улаанбаатар хотын төв цэвэрлэх байгууламжийг шинэчлэх, шинээр барих төслийн ТЭЗҮ боловсруулах ажлыг Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн 2015 оны зургадугаар сарын 8-ны 193 тоот шийдвэр, Нийслэлийн Засаг даргын мөн оны зургадугаар сарын 16-ны А507 тоот захирамжид үндэслэн Францын “Артеллиа вилл энд транспорт” компани, Монгол Улсын “Престиж-инженеринг” компанийн хамтарсан консерциум 2015-2016 онд гүйцэтгэсэн.  Ингээд Туул голын сав газрын захиргаанаас НЗДТГ-ын захиалгаар гүйцэтгэсэн Төв цэвэрлэх байгууламжийг шинэчлэх, шинээр барих төслийн дөрвөн боть ТЭЗҮ-ний тайлантай танилцаж, төслийг сайжруулах тухай саналыг УИХ-ын Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хороонд өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сарын 7-ны өдрийн 231 дүгээр албан бичгээр хүргүүлсэн.

Манай яамнаас хамааралтай зүйл нь нарийвчилсан үнэлгээ. Гол нь өмнөх бэлтгэлүүд нь хангагдаагүй байна. Өнгөрсөн оны хувьд нарийвчилсан үнэлгээг үнэлгээний хорооны хуралдаанаар оруулахад зураг төсөл нь батлагдаагүй, төсөлд ашиглах техник технологийн  шийдэл тодорхойгүй байсан. БОАЖЯ-нд 2016 оны арванхоёрдугаар сарын 8-ны өдөр батлагдсан эскиз зургийг ирүүлсэн боловч ажлын нарийвчилсан зураг ирүүлээгүй байсан. Бид он гарснаас хойш энэ асуудлаар хэд хэдэн удаа талуудтай уулзалт зохион байгуулж, зөрүүтэй зарим асуудлыг нэгтгэсэн. Бид энэ том хэмжээний ажилд дээд зэргийн шалгуур үзүүлэлтүүдийг хүрээнд олон улсын стандартын дагуу хандаж байгаа. Богино хугацаанд, яаралтай хийх эрх ашиг байгаа ч асуудалд хам хум хандаж, шийдэж болохгүй.

-Гол хүлээгдэж байгаа зүйл нь юу вэ?

-Шинээр баригдах цэвэрлэх байгууламжийн хүчин чадлыг өсөн нэмэгдэж буй усны хэрэгцээнд тулгуурлан төлөвлөх нь чухал гэдгийг онцолж байгаа. Туул голын сав газрын усны нөөцийн нэгдсэн менежментийн төлөвлөгөөнд Улаанбаатар хотын усан хангамжинд 2021 он гэхэд хоногт дунджаар 331.8 мянган куб метр ус ашиглахаар тооцсон байгаа. Иймээс 250 мянган куб метр хаягдал ус нийлүүлэх хүчин чадалтай байхаар төлөвлөсөн. Одоо хоногийн хүчин чадал 170 мянган куб метр боловч ачааллын үед 190-210 мянган куб метрхаягдал ус нийлүүлэгдэж байгаа.Тодорхой усангийн байгууламжтай, түүнд хуримтлагдсан саарал усыг дахин ашиглахаар төлөвлөж, нэмэлтээр зураг төсөлд оруулж байгаа.  Мөн Ус бохирдуулсны төлбөрийн тухай хуультай холбогдох учиртай.

Түүнчлэн 2020 он гэхэд бүх үйлдвэрийн газар урьдчилан цэвэрлэх байгууламжаар бохир усаа цэвэрлэж, хаягдал усны стандартад нийцүүлэн ариутгах татуургын шугам сүлжээнд нийлүүлэх, арьс шир, ноос ноолуурын үйлдвэрүүдийг Эмээлтийн аж үйлдвэрийн парк руу шилжүүлэх стратеги зориултууд хэрэгжинэ. Энэ стратеги зорилт хэрэгжихгүй тохиолдолд шинээр баригдах цэвэрлэх байгууламж нь мөн л ачааллаа дийлэхээ байж, хаягдал усыг бүрэн цэвэршүүлж чадахгүй Туул голд нийлүүлэхэд хүрнэ. Иймд шинэ цэвэрлэх байгууламжийн хоногийн хүчин чадал бохир усны бохирдлын агууламжийг харгалзан үэзж, төлөвлөж буй шинэ цэвэрлэх байгууламжийн хүчин чадлын тооцооллыг дахин хянаж байна.

-Шинэ цэвэрлэх байгууламжаас ялгарах хаягдал усыг дахин ашиглах саарал ус болгох чиглэлд нэлээд анхаарч байгаа гэсэн. Энэ талаар тодорхой хэлж өгөөч?

-Зөвхөн цэвэрлэх байгууламж ч гэлтгүй саарал ус ашиглах асуудал манай улсын хувьд тулгамдсан асуудлын нэг болоод байгаа. Хоол унд, хувцас, машин угаалга, станцууд гээд бүх зүйлдээ бид цэвэр усаа ашиглаж байна. Гэтэл дэлхий нийт саарал усаар олон асуудлыг шийдэж, шинэ түвшний технологитой болсон. Шинэ цэвэрлэх байгууламж нь иж бүрэн автомат ажиллагаатай, үнэргүй, дуу чимээгүй, ахуйн үйлдвэрийн лагийг ашиглан дулаан, цахилгаан үйлдвэрлэх хүчин чадалтай, цэвэрлэгдээд гарч буй усыг эргүүлэн хөдөө аж ахуй, ногоон байгууламж, үйлдвэрийн технологийн хэрэгцээнд ашиглах, гүний уст давхаргыг тэжээх боломжтой гэж үзэж байгаа. Мөн усыг дахин ашиглахад чиглэсэн техник, технологийг дэмжиж, хаягдал усан дахь бохирдлын хэмжээг үе шаттай бууруулах тогтолцоог бүрдүүлэх ажил цаашид системтэй хийгдэнэ.

-Цэвэрлэх байгууламжийг 2020 онд ашиглалтад оруулна гэж төлөвлөж байгаа. Энэ хугацаанд амжих уу?

-Энэ бол 312 сая ам.долларын үнэлгээтэй том төсөл. Олон жил яригдсан энэ төслийг ажил хэрэг болгохоор ажиллаж байна. Зураг төслийг 2017 онд багтаан дуусгаж, 2020 онд шинэ төв цэвэрлэх байгууламж ашиглалтад оруулна. Нийслэлчүүдийн цэвэрлэх байгууламжтай холбоотой хүндрэлтэй асуудал бүрэн шийдэгдэх цаг ойрхон байна. Одоо яамд, нийслэл хоорондын хамтын уялдаа холбоо, хүчин чармайлт юу юунаас чухал байна.

Б.ЭНХМАРТ