Баабар ингэж өгүүлдэг буюу Оюуны хулгай

1990 он гарсаар хүн бүхэн “яаж ч болно” хэмээх ойлголттой болж ном бичих нь түгээмэл болсон бөгөөд энэ цаг үед Баабар хэмээх нэгэн эрхэм Монголчууд: Нүүдэл, суудал хэмээх “бүтээл” гаргажээ. Түүний бүтээл 1996, 2006, 2009, 2016 онуудад дахин хэвлэгдэж уншигч олон ч түүнийг нь шимтэн унших болов.

Тэрбээр удалгүй өөрийн гаргасан бүтээлдээ эрдэж бардсан уу? Монголын түүхчдийг мэдлэг чадваргүй, хоцрогдсоноор нь цоллох болсон. Түүгээр ч барахгүй залуучууд монголын түүхчид Баабарын дайтай бичиж чадахгүй байна.

Тэр ч бүү хэл Баабар мэтийн шилдэг сэхээтнээ ад үзэж байна гэх болсон. Саяхан иймэрхүү агуулгатай нийтлэлийг нэгэн (надтай хамт түүхийн ангид хамт сурч байсан. Гэвч төгсөлгүй өөр сургуульд шилжсэн залуу бичжээ) сайтаас уншсан юм. Тухайн нийтлэлд Баабар, Ц.Оюунгэрэл нар бол монголын тэргүүний сэхээтэн гэх утгатай үгс бичжээ.

Би Баабарын бүтээлийг харамсалтай нь сөхөж ч үзээгүй явсан байна. Тиймээс тэрхүү хамт суралцагчийн минь хэлсэнтэй адил Баабар үнэхээр тэргүүний сэхээтэн юм бол би ч бас түүний бүтээлээс уншаад үзвэл зүгээр юм болов уу хэмээн  Монголчууд: Нүүдэл, суудал гэх бүтээлийг уншихаар шийдсэн юм.

Уншиж эхлэхэд Баабарын энэхүү бүтээлийг өмнө нь уншиж байгаагүй боловч үг хэллэг, логик дараалал зэрэг нь нэг л танил өмнө нь уншиж байсан мэт мэдрэмжийг төрүүлэв.

Анхандаа түүхийн ерөнхий мэдээлэл болохоор бусад судалгааны бүтээлтэй төстэй зүйл байх нь гарцаагүй хэмээн бодсон боловч унших тусам Ж.Саундерсийн Монголын байлдан дагуулал (Улаанбаатар, 1992) номыг эрхэм түүхч, биологич, улс төрч, нийтлэлч Баабар маань ишлэх бус харин хуулан, өөрийнхөөрөө найруулж бичсэн байх бөгөөд ганц өгүүлбэр бус бүхэл бүтэн бүлэг сэдвээр нь хулгайлсан оюуны хулгай (plagiarism) байх юм.

Тэрбээр ишлэлээ хагас дутуу авсан байх бөгөөд Удиртгал бүлэг болох “Плано Карпинигийн авсан даалгавар” хэсэгт Ж.Саундерсийн, Монголын байлдан дагуулал номын 102 дугаар хуудаснаас ишлэсэн тухай ганцхан удаа дурджээ.

Гэтэл үнэн чанартаа “Плано Карпинигийн авсан даалгавар” (11-15) хэмээх нь Ж.Саундерсийн бүтээл дэх “Загалмайтантай үзэлцсэн нь” (102-108) бүлгийг бүхэлд нь хуулбарласан болж таарлаа.

Түүгээр ч барахгүй “Түрэгийн эзэнт улс” (41-42),  “Түрэгийн мөхөл” (42-44) хэсгүүд нь Монголын байлдан дагуулал номын “Монголын байлдан дагуулал Түрэгийн үеэс бэлтгэгдсэн нь” (26-29,33-36) бүлгээс шууд хуулбарлан товчилж бичсэн болох нь тодорхой харагдаж байна.

Ганцхан жишээ татахад Ж.Саундерс “Нүүдэлчдийн ноёрхлын 2000 жилийн туршид Азийн малчин зарим хаад эдийн засгийн ашгийг хайхардаггүй байлаа.

Харин худалдаа болон үйлдвэрлэгчдийг дээрэмдэн тонохоос алба гувчуур татахыг илүүд үзэх, зам харгуйг хяналтанд авах, их замын дээрэмчдийг дарах, худалдаачдын ирж очихыг хөхүүлэн урамшуулах зэрэг нь улс гүрэн болон овог аймгийг өөд нь татахад найдвартай арга мөн гэдгийг хамгийн хэрцгий зэрлэг аймаг ч  тэрхэн үедээ сайн ухаж байлаа” (Ж. Саундерс, 1992:27.) хэмээн бичсэнийг Баабар товчлон найруулж “Нүүдэлчдийн ноёрхлын 2000 жилийн түүхийг харж байхад Азийн нүүдэлчдийн зарим хаан эдийн засгийн шууд ашгийг хайхардаггүй байжээ.

Тэд худалдаачин болон үйлдвэрлэгчийг тонон дээрэмдсэнээс алба гувчуур байнга татахыг илүүд үзэж зам харгуйг хяналтандаа авах, их замын дээрмийг зогсоох, худалдаачны хөдөлгөөний, хөхиүлэх зэргийг илүүтэйд үзэж байлаа” (Баабар, 2009:42.) хэмээн бичжээ. Баабар нүүдэлчдийн түүхийг “харж байхад” хэмээн өөрийн дүгнэлт мэтээр тэгэхдээ Ж. Саундерсийн тухай нэг ч зүйл дурдалгүй авч ашигласан нь яахын аргагүй оюуны хулгай мөн.

Зохиогч Монголын эзэнт гүрний холбогдолтой бүлгүүдийг бичихдээ хэтэрхий хураангуйлахын зэрэгцээ хаанаас хэнээс ишилснээ бараг л дурдаагүй бөгөөд энд тэнд “чимэглэл” болгож иш татсан байна. Түүний огт ишлэл дурдаагүй “Чингис хааны өв,” “Чингисийн цэргийн тактик,” “Чингис хааны ухаалаг удирдлага” зэрэг бүлгүүд дотор Ж. Саундерсаас эрээ цээргүй хулгайлсан зүйлс олон байна.

Түүгээр ч барахгүй эрхэм түүхч маань галиг гэх зүйл бараг мэддэггүйгээс гадна нэр томьёо нь ч уншигчийг төөрөгдөлд оруулахаар байгаа юм. Жишээлбэл, Алтан улсыг зохиогч Чин буюу шууд Chin хэмээн бичсэн байна. Chin гэх бичиглэлийн хувьд Qing буюу Манж Чин улстай андуурагдаад байхгүй боловч Чин гэх крилл бичиглэл нь Чин улстай (1644-1911) андуурагдаж болохоор байна.

Зүрчидийн Алтан улсын нэрийг Англи хэлнээ нэгэнт Jin (Орос хэлэнд Цин, Цзин гэх мэтээр бичигддэг бөгөөд энэ бичлэг нь монгол хэлнээ буухад эртний хятадын Цин улстай андуурагдаж болохоор байдаг) хэмээн галиглаж тогтсон байтал юуны учир Chin хэмээн галигласан нь тодорхойгүй. Түүгээр ч барахгүй Тангуд улс (Xi Xia)-ыг His Hsia хэмээн галигласан байна.

Мөн Хорезм улсыг Хорезмын вант улс, Хорезмын шагт улс хэмээн нэрлэн бичсэн нь ташаа юм. Учир нь Хорезмын султаныг Мухаммад шах хэмээдэг боловч албан ёсоор султан хэмээн нэрлэдэг мөн Хорезмийг ван захирч байгаагүй тул вант улс гэх нэршил нь мөн л оновчгүй зүйл. Харин Хорезмын султант улс эсвэл Хорезм улс хэмээн нэрлэх нь зүйтэй.

Баабар Тэмүүжин хэмээх нэрийг “Төмөр жин” буюу “Төмөр хүн” гэсэн утгатай үг хэмээн тайлбарласан байна. Түүнийхээр бол жин гэдэг нь хүн гэсэн утгатай хятад үг ажээ.

Гэвч үнэн чанартаа хятад хэлэнд Хүн гэх нь “жин” бус “рин” ажээ. Түүгээр ч барахгүй Жин гэдэг нь хятадаар Алт гэсэн утгатай болохыг бид Зүрчидийн Алтан (Jin) улсын нэрээс тодорхой мэднэ.

Энэ бүх худал дүгнэлтүүдийг магадгүй “эрхэм түүхч” Баабар өөрөө гаргасан байж болох юм. Үгүй юм аа гэхэд хэн нэгний бүтээлээс утга учрыг нь ойлголгүй хулгайлан оруулсан болов уу?

Тус ном нэмэн засварласан хувилбараар 2006, 2009, 2016 онуудад дахин хэвлэгдсэн боловч нэг их шинэчлэл засвар оруулаагүй бололтой. Учир нь тэрбээр Хамаг Монголыг Хамаг Монгол аймаг хэмээн нэрлэсэн нь ташаа ойлголт бөгөөд энэ тухай 2006 онд Ж. Гэрэлбадрах Хамаг Монголыг (Гэхдээ Хамаг монгол бус Монгол улс) улс байсан тухай дурдсан байдаг.

Гэтэл үүнийг зохиогч олж үзсэнгүй юу? Эсвэл дахин хэвлэлтэндээ засвар оруулахыг хүссэнгүй юу бүү мэд. Эсвэл тэр өөрийгөө түүхчдээс илүү гэж үздэг болохоороо тоосонгүй юу.

Цааш өгүүлэхдээ тэрбээр Тоорил ханыг Европчууд Престер Жон (Баабар Престер Ионн гэж бичсэн байна) хэмээх ойлгох болсон нь  Зүрчидийн Алтан улсаас ван цол өгсөнтэй холбоотой гэжээ.

Тэрбээр “үүнийг оросын Иван гэдгээр дамжин Латины Ионн гэсэн загалмайтны нэр болгон ойлгосноос уламжлаад зэрлэг нүүдэлчинтэй эхнээсээ үзэлцсээр байсан загалмайн Ионн хэмээх хутагтын тухай домог бий болжээ” (Баабар, 55) хэмээн өгүүлжээ.

Баабарынхаар бол Престер Ионн бус Престер Жоны домог Хэрэйдийн Ван хантай холбоотой үүсэн болж таарах нь. Гэтэл зохиогч “Чингис хаанаас өмнө Хар хятаны Гүр хаан лалуудыг сүйтгэхэд Ромын пап түүнийг шууд Престер Ионн хэмээн нэрлэж байв” (Баабар, 85) гэсэн байна.

Дээрх хоёр өгүүлбэрийн үзэл санаа илэрхий зөрчилдөж байна. Энэ бол зохиогч энд тэндээс цуглуулж, нийлүүлж, хулгайлж бичсэнийг тодорхой харуулна.  Ямартаа ч Престер Жоны домог Ван ханаас урьд үүссэн бөгөөд Ван хэмээх үг Иван-Ионн болон европт танигдсан гэх нь өрөөсгөл зүйл юм.

Тэрбээр үргэлжлүүлэн Монголын улс төрийн бутралын үеийн түүхийг дурдахдаа Халх, Ойрад гэх хоёрхон жижиг дэд сэдэв төдийхнөөр дурдсан байна. Үндсэндээ бол 300 жилийн түүхийг 2 хуудсанд багтаасан гэсэн үг. Зохиогч юуны учир энэхүү бүлгийг ингэж хураангуйлах болов.

Магадгүй түүнд хуулаад, найруулаад биччих бүтээл олдоогүй болов уу? Энэхүү үе бол монголын түүхийн хамгийн бага судлагдсан хийгээд одоо ч маргаан дагуулсан олон асуудлууд бүхий үе юм.

Энэ мэтчилэн өгүүлбэл хэт нуршсан болж мэдэх ч орхиж боломгүй зүйлс ч мөн байх юм. Баабар “Умардын зэрлэгүүд” хэмээн байн байн дурдах ч Их Монгол улсаас өмнө оршиж байсан нүүдэлчдийн тухайд мөн л алга дарамхан зай гаргаж чингэхдээ нэрт түүхч Г.Сүхбаатар, дээр дурдсан Ж. Саундерсийн бүтээлүүдийг эрээ цээргүй хулгайлжээ.

Түрэгийн дараа хүчирхэгжин мандсан Уйгур улсын тухай өгүүлэхдээ ердөө 10 мөрийг зориулсан байх бөгөөд тэндээ “Уйгур буюу нэгдэх, хамтрах гэсэн утга бүхий нэртэй овгийнхон …” хэмээж ингэхдээ ямарч ишлэл зүйлт хэрэглээгүй нь түүний олж тогтоосон нэр гэсэн ойлголтыг өгч байна.

Угтаа Уйгурын уг удмыг IV-V зууны Тоба улсын хятад бичгийн сурвалжид Гаочэ, Гаогюй гэж нэрлэсэн нь өндөр дугуйтай тэрэг хэрэглэн нүүдэллэдэг байснаас үүдэлтэй хэмээн үздэг. Мөн Дили, Тэлэ гэх зэргээр ч нэрлэж байсан бөгөөд V зууны үеэс Хуй хэ, Ойхор, Уйгур нэрээр сурвалжид тэмдэглэх болсон тухай бидний ярьж заншсанаар Монголын түүхийн 5 боть хэмээх бүтээлийн I ботийн 333-р талд өгүүлсэн буй.

Ганц Уйгур ч бус Киргиз, Хятан хэмээх гурван улсын тухай хэсэгт ямар ч ишлэл зүйлтгүй явсанаа уг сэдвийн төгсгөлд Куркчи А.И, Гумилев Л.Н Хар домог  гэсэн байгаа нь тэр чигт нь уг номоос хууллаа гэсэн үг биз ээ.

Мөн Баабар “924 онд монгол угсааны Хятан нар хиргисийг дээд Енисей хүртэл үлдэн хөөснөөс хойш энэ нутагт түрэг угсааныхан дахин хэзээ ч ноёлоогүй юм” гэжээ. Энэ бол томоохон эндүүрэл бөгөөд “…хятанчуудыг Монгол нутагт орж ирэхэд киргизүүд Монгол нутагт байгаагүй нь тодорхой байна” хэмээн түүхч П.Дэлгэржаргал 2014 хэвлүүлсэн “Монголын эртний улсуудын түүхийн үечлэлийг дахин нягтлах нь” өгүүлэлдээ дурдсан байдаг бөгөөд үүнийхээ шалтгааны хэн ч ойлгохоор тайлбарласан байгаа.

Баабарын уг номонд Хүннү, Дотоод Ази, Төв Ази, Умард Хятадад зэрэгцэн оршиж байсан Сяньби угсааны 3 улсын тухайд ч мөн томоохон эндүүрэл үргэлжилнэ. Энэ үеийг угтаа Хятадын түүх бичлэгт ч “Умардын таван аймгийн 16 улсын үе” хэмээн нэрлэдэг бөгөөд 220-349 он хүртэлх үеийг хамаардаг.

Эдгээр умардын улсууд нь Сяньби угсааны есөн улс, Хүннү угсааны гурван улс байсан талаар түүхч П.Дэлгэржаргал мөн л дурдсан буй. Нүүдэлчид Хятадад ноёрхлоо тогтоож байсныг Хятадын түүх бичлэгт өөрийн болгон бичиж, мушгин гуйвласан байдгийг тэр хэвээр нь л “хулгайлжээ”.

Уг номын эртний үеийг өгүүлсэн хэсэгт хэт ач холбогдол өгөөд байгаа мэт уншигчдад санагдаж болох тул бусад хэсгээс нь жишээ дурдъя. Жишээлбэл уг номонд “Чингис хааны 800 жилийн ой” хэмээх дэд сэдэв байх бөгөөд уг үйл явдал 1962 онд холбогдоно.

Энэ дэд сэдвийг тэр чигээр нь түүхч Ж.Болдбаатарын Чингис хааны 800 жилийг тэмдэглэсэн паян хэмээх номоос хуулсан байх бөгөөд дунд нь ганц л өгүүлбэрийг өөр хүний номоос хулгайлжээ.

Цаашлаад Америкийн консул Сокобиний тухай өгүүлсэн хэсэг нь өнгөрсөн жил гарсан Ё.Отгонбаярын “Монголын тусгаар тогтнолын товчоон” хэмээгч номоос онцын ялгаагүй Бодоо Сокобин хоёрын уулзалтын талаар дурдсан боловч Ё.Отгонбаяр нүүр дүүрэн харилцан яриа зохин бичсэнээ доор нь “Сокобин Бодоотой уулзсан эсэх нь түүний тэмдэглэлээс яг тодорхой харагддаггүй…”   гэсэн тайлбар хийсэн байдаг бол Баабар харин уулзсанаар төгсгөсөн байна.

Хэрвээ энэ номыг уншсан, унших гэж байгаа бол “бусдын” нэрлэдгээр сэхээтний давхаргыг төлөөлөх “Монгол тулгатны 100 эрхэм”-ийн нэг Баабар буюу Батбаяр танд оюуны хулгай яаж хийдгийг яруу тодоор харуулахаас гадна уг номоо хавтсыг нь солих, хоёр дэвтэр болгох, “эрхиний тоогоор” 108 ширхэг хэвлэлээ зэргээр уншигчдыг хэрхэн хууран мэхэлдгийг мэдэж авах болно. Уг номоос таны олж авах мэдлэг ердөө л энэ.

МУИС, түүхийн магистрант С.Ууганбаяр