Үхсэн хүнээр ажил хийлгэдэг нууц газар байна

Хүүхэн намайг •үүдийг нь тогшиход танд юу хэрэгтэй ^-вэ? гэж звгүй байдлаар угтсан ч «Валя минь дээ, гэртээ оруу-лаач. Хоёулаа жаргал зовлонгоо ярилцъя л ‘даа?» гэхээр илт зөөлөрч,

— Ор, ор! Би чиний бүх хүслийг бие-лүүлж чадахгүй шүү! гэж хөндий хүйтэн үг хэлж билээ. Тэр намайг шнрээнд суу-хыг урьж кофе цай авчирсан нь аянга намдсаныг хэлж байв. Би чухам юу гэж асуухаа олон янзаар бодсон ч – Валягийн сэтгэлд таалагдах уу, үгүй юу гэдГээ мэ-дэх-гүй . хэсэг- хугацаанд өгсөн кофег нь ууж суутал ашгүй Валя өөрөө эхэлж ам нээн,

гэв. Б.и байгаа гэж цүнхээ заахад нэг «пепси» авч таглааг нь онгонлгон бараг нэг амьсгалаар залгилчихав.

Иймэрхүү нам гүм яриа хөөрөөгүй 3 цаг шахам явж Швейцарьш хил дээр хүрч ирлээ. Хилийн албаны бага дарга хоёр цэргийн хамт манай машинд ойр-тон ирж Валягаас паспортуудаа шал-гуулаарай гэж албархуу байдлаар асуув. Бк паспортаа авч Валяд өгөв. Тэр,. хи-лийн албаны бага даргад хоёр паспор-таа өгөхдөө ачааны хайрцаг онгойлгох уу? гэхэд бага дарга’ хэрэггүй гээд хоёр паспортыг _минь буцаан өгч аян замдаа сайн яваарай гэв.

Хэрээс маягийн засмал замын цаана Голландын хилийн цэргийн харуул дээр 40 метр яваад хүрч очлоо. Нас нилээд ахисан бага дарга буу үүрсэн хоёр цэр-гийн> хамт машины дэргэд ирснээ пас-порт энээ тэрээ гэсэнгүй ёслоход замын хаалт онгойв.

Голландын хилийн харуул өнгөрмөгц Валя, би машин барья, чи чинь бараг мэлх-ий мэт явах юм гэснээ, бид хоёрт

дээрхи хар мэнгэ тодхон харагдлаа. Би өөоийн мэдэлгүй Валя, авгай хоёрт Оль-гатай минь уулзуулж үзүүлээч^ гэж¹ гуй-лаа. Настай авгай намайг сайн сонс гээд ингэж хэлэв.

— Авгай чинь чамайг- таньж мэднэ. Эхлээд чиний нэрээр дуудаж гүйж ч ирж мэднэ. Чамайг тэвэрч авч болно, үнсэх ч болно. Тэгснээ болиод чамайг энэ чинь гээд муу’муухайгаар хэлж болно. Энэ үед чн айж болохгүй. Хэрвээ чи айвал чиний амьд явах цаг чинь . алхам бүр багасна, айхгүй бол’ бүх юм зүгээр өнгөрнө. Авгай чинь энд байгаа учрыг дараа хэдүүлээ ярья гэв. Тэгенээ Валя руу харж, та хоёр хамт уулз л даа. Андрей чинь бас чамайг нэг хараг гэв. Валя . намайг да-гуулж бүдэг гэрэлтэй давчигхан- хонги-лоор дагуулж я^саар их танхимд оруул-лаа. ‘ • “

Ольга, енөө залуу хоёр ажлаа хийсээр байх ажэз. Валягийн Андрей гэх дуу-наар хар хүү, хүүхэн хоёр зэрэг Шахам Валя бид хоёр луу харлаа. Ольга намайг олж харуутаа л Игорь минь, чи минь мвн

мүүдээс нилээд, дэмжлэг авч хөгжсөөр ирсэн юм. Щинжлэх ухаан, шашны.судал-гаа заншлыг хослон .байж сүнс ДууддаГ цөөн ‘хүнээр дамжуулан хүүр амилуулж чаддаг болж ~бэхэлсэн байна. Хүний еүнс дуудахад бөөгийн шашин тэр дотроо хар-бөөгийн шашин их’ туршлагатай нь нот-логдсон юм. Ийм шашныг амьдралдаа авч хоцорсон нь -Якут, Монгол, арабын зарим орон Африкт ганц хоёр улс бай-гаа ч энэ шашинг хэзээ ч албан ёсоор^, тухайн улс орон зөвшөөрдөггүй байсан_Р адоо ч зөвшөөрдөггүй байна.

Ингэхлээр бид ажлаа нууцаар явуу-лахаас өөр аргагүй болрод байна. Бөөгийн (харъШ) шашин уг нь эрт үед нэг бай-жээ’ гэдэг нь Африк азийн ^олон улсаас “хүний сүнс дуудагчид адилхан үйлдэл хийдэгээр илэрч байна’. Уг бөө. нарын хэллэгийг судлахад Нингисийн ойн улсад ярьдаг хэл бараг хэвээр байна гэсэн бү-дэг тойм гарч байна. Хүрээлэн үйл ажйл-лагаагаа шинжлэх ухаанаар баталмагц олонд бүтээлээ зарлах ёстой юм. Хар бөөгийн _г шашин нь бидний- судалгаагаар

ҮХСЭН ХҮНЭЭР АЖИЛ ХИЙЛГЭДЭГ НУУЦ ГАЗАР БАЙНА

(Энэ хэрэгт монгол хүн холбоотой ажээ)

* — Чи надтай адил зовлон үзсэн хүн үү? Эсхүл бас нэг заль хэрэглэж яваа савсаг ухна уу? гэв. Би түүний’ лад дээр тусч байгаа хурц цэнхэр нүдний харцыг харуут л хамаг бие минь гэнэт халуу оргин ү.г хэлэх чадвараа алдан үг хэлье гэсэн ч ам эвлэж өгсөнгүй хий дэмий гараараа оролдож суув. Валя миний өм-нө байсан кофены ая-га авч гал зууханд аваачин угааж цэвэрлээд орж ирэнгээ.

—  За тайвширдаа залуу минь! Би ча-майг -хатуу үгээр булсан бол уучлаарай гэв. Энд .л миний яриа цааш өрнүүлэхэд зам нээгдсэн билээ. Би яриагаа эхлэхдээ «Чам шиг сайхан хүүхэнтэй аз жаргал-тай амьдарч байсан юм. Даанч хугацаа нь бага байжээ. Тэр маань өнгөрсөн ха-вар намайг орхиод явчихсан юм. Би түү-нийхээ шарил дээр . 7 хоног бүр очдог байлаа. Зайлшгүй шаардлагаар сар хө-дөө яваад ирсэн оройгоо авгайнхаа шарил дээр өчсон чинь юу болсон гэж санана. Шарилын хайрцаг, түүн дотОр хийсэн эд хөрөнгө бүүр зориуд хийсэн 3000 доллар нь ч байж байх юм.

. Ингэхээр түүний шарилыг зориуд хүн авчихлаа гэж ойлгоод ‘ сүмийн харуул, хэсгийн цагдаад очиж’ учраа хэлбэл,>тэд кйм явдал үе ,үе гардаг юм. Хайрт чинь одоо дахиж хүн болчихоод ажил хийж байгаа байхаа! Чухам хаана байгааг ‘ гурван газарт эрж, ядахдаа барааг нь харж болно. Харин дахин түүнтэй ярьж, эргэж амьдралйа холбоно гэдэг утгагүй байхаа даа гэсэн юм. Би тэднээс хичнээн ч гуйсан ч дахин юм хэлсэнтүй. Хайртаа харахын хүслэнд автаж эрэлд гарсан би дөнгөж өчигдөр” тайы хаягийт сансоод ирж байгаа минь энэ гэлээ.

Валя намайг ярьж байхад огт сонсоо-гүй мэт жишүү харж сууснаа:

—  Аа тийм юм болоо юу гэснээ, хэр-вээ та биеэ барьж чаддаг зоригтой байх юм бол бй_:тусалж болно. Чи завтай бас унаатай бол хоёулаа нэгэн нууц газар очиж болох юм,

Тэнд ороход маш хэцүү зүйрлэж хэл-бэл цэрэг зэвсгййй «маш нууц» «онц чу-хал» объектоос ч хатуу хяналттай гэд-гайг санавал зохино гэснээ, —7 хоноод ир, хоёулаа явъя. Явахдаа хил алхана гэдгийг бодоорой^ гэв.

Чухвм ямгф гэгч хил алхахыг мэдээ-гүй юм чинь ямарч л гэсэн машиндаа ойр зуур хийх засвар, үзлэг хийлгэв. Товло-сон цаг орой 22 цагт бай гэсэн’ газар нь очиж зогсов. Цагаа харвал 03 минут ду-туу байв.

Машины маань, баруун талын хаал-ган дээр өнөө хүүхэн ирэхийг ^сараад хаалгаа онгойлгож өглөө. Овоо эр юм гэж надад хандан хэлж 4 .дүгээр засмал замаар явнаа гэв. Би ямарч гэеэн Голланд ороход ямар замаар явдгийг мэдэх учир замдаа гарлаа.

Шөнийн цаг машин тэрэгний хөдөл-гөөн багасжээ. Хөдлүүт ногоон гэрлээр явсан учир замьш ямарч уулзварт саа-талгүйгээр хотоос ‘ гарлаа. Вена хот ард хоцорлоо. Шинэхэн авсан Мерседес ма-шины хурдны зүү 180—190 зааж урьдаа-с хааяа зөрөх машин сэп гэх дуу гарч байв.

Валя ч юм ярихгүй болохоор би юу-гаа ярихав, дуу шуугүй явлаа, Валя ми-ний машины радио асаамагц хөнгөн хөгж-мийн ая_ нам гүм«йг эвдлээ. Валя цүн-хээ уудлан янжуур гаргаж хийн асаа- , гуураар . асааж утааг нь аажмаар сорж байснаа над руу харан «уух юм бий юу»

цаг чухал байна гэж жолоон дээр суух-даа _инэамсэглэн хэлэв.

Валя ёстой давхина гэдгийг үзүүл-лээ. Хурдны зүу 210—215 хооронд зааж байв. 16—20 метр урт зам, заримдаа босоод ирэх мэт санагдаж ба*йлаа. 2 цаг гаруй ингэж₍хурдалснаа хурдаа сааж гол замаас гарч салаа замд орлоо. 50—60 км хэр яваад бас нэг жижиг засмалд орлоо. Уг зам ойн дундуур шургалаа. Машины хурд 180—190 болж саарч эхлэв.

Ойгоос гарч нзг ам өгеөн бага зэрэг дэр-жигнүүртэй хар замд орлоо. .Харзам дуусч шорон зам тосов. Шенийн 3 цаг болж баи^хад ойн цагдаагийн хаалттай модон хашааны • үүдэнд” ирлээ. Сахал үсэндээ баригдсан хүн ирж . Валятай, өнөөх чинь үү? гэж, Валя толгой Дохис-;ноор бид цаашилж ойн бөгтхөн зөргөөр тун аажим явж байтал бас л модон ха-шаа тулж ирлээ, Хоёр том нохой да-гуулсан хижээл насны авгай мөн л Валя-тай хүрээд ирэв үү? гэхэд Валя тцймээ гэснээр тэдний яриа дууслаа.

Валя над хандан бууя, эндээс явгаи явна шүү! гэлээ. ^н,э үед нөгөе авгайч хоёр нохойгоо дагуулан ирж бид ойн маш бүдэг за.маар цуван явав. Ойд ха-ранхуй ч хижээл авгайн гар чийдэнгийн гэрэлд замаа харж явлаа. ’ ‘,

Өндөр төмөр торон хашаанд тулж ир-лээ. Урьдаас нэгэн буу үүрсэн залуу ирж внөө авгайтай ярилцлаа. Чухам юу хэ.лс-нийг мэдсэнгүй. Нөгөө ‘залуу төмөр то-рон хашааны хаалга онгойлгон бид жи-жигхэн боловч тун тохилог 2—3 давхар арваад байшшгийн дундуур гарч маш эртний хийцтэй Христбсын ^сүмд хүрлээ.

Сүмийн том дааман хаалганы хажуу-гийн хаалганд очихад араб маягийн гүн хар нүд, тас хар үетэй, том биетэй өндер хүн бид гурвыг тосон ирж хаалга хүртэл цуг явахдаа араб хэлээрээ нэг юм хэлэ-хэд жижиг хаалганы даргэдэх хаалга нээг-дэв. Авгай Валя хоёр ч орлоб. Намайг, ортол тас харанхуй боленоо гэрэл асч, залуу, зургийн аппарат, бугуйн цаг, _;хут-гаа өтчмх гэв: Араб /залуугийн нүд, урт сахал, бадриун гар. хүн сүрдмээр байв. Би шаардсаныг нь егөхөд над хоёр нүдний дуран өгч , буцаж ирэхдээ, миний дуранг өгч бусад юмаа аваарай гэв,

Хоёр метр хэр бетон ханан хашааны пудм-аар бид гурав 100 гаруй метр газар явтал урьдаас ази царайтай намхан ну-руу, хар нүд, навтгар хамартай эр ирж төмөр хаалга рнгойлгоод цаашаа яв гэж заав. Хашааны хаалгаар ормогц цэлгэр бетон талбай түүшгй цаана биеийн- тами-рын танхим мэт том барилга байв. Нө–гөө өндөр том барилгын үүдэнд маш твм хоёр нрхой хөтөлсөн орос маягийн эр хаалга омгойягож зогсов. Биднийг хаалгаар ормогц түгжих нь сонсогдов. Биеийн тамирьш мэт өнөө том ‘байшйн гэрэлтэй, ү|г олон суурь машин хүнгэнэх аж. Ногоон, улаан, цэнхэр гурван өнгө. алагласан жигд хувцастай хэдэн арван хүн модоор юм хийж байв.

Арваад зөеяөн сандалтай театрын лоож мэт хэсэгт өнөө настай авгай Валя бид гурав суув. Валя надад энэ хойд эгнээ-ний эхэнд байгаа хоёр хүнийг дуранд г.элээ. . _г • •

Дуранд юу харагдсан (гэж- бодноо. Миний дурлалт хань Ольга нэг залуутай мод зүсэх машин дээр ажиллаж – байв. Ольга гэж, би дуу алдлаа. Тэрний царай эүс; нүд тэр бүү хэл гарын дунд хуруун

үү? гэж хэлэн гүйж ,ирж намайг тэвэрч авлаа. Би Ольгагаа бас ухасхийж тэвэрч авч “түүний хацар амыг үнслээ. .Ольга-гийн ам хацар хүзүүгээр тэвэрсэн гар мөс мэт хүйтэн байлаа. Ольга гэнэт на-майг хойщ түлхэн, нэг. муухай харснаа зайл эндээс, хаанахын шулам энд ирвээ гээд ухраад хөлдов.

Би, Ольга минь- дээ? Чиний Игорь чинь байна гэсэн чинь, чй Игорь биш бай-на, Чамайг бн танихгүй гэх. дуу нь-нэг хөндий хүйтэн байв. Ольга у-харсаар мод. зүсэх машин дээрээ очин нэг мухар сан-дал дээр суучихав. Тэгтэл Валягийн Анд-рейг очихоор тэр хоёр гар гараасаа барьж зогссоноо банзаа зүсэж дахин биднийг харсангүйч Би өөрийн ухаангүй- Ольга ми«ь дээ? гэж хэд хэлсэн ч тэр тоосон ч үгүй дахин харахгүй ажлаа хийсээр байв. Валя намайг гараас минь татаж, залуу минь явъ-я гэлээ. Валягийн үгэнд орж нөгөө авгай дээрээ буцаж ирлээ. Авгай тун тохилог нэг өрөөнд ороод суу-чихжээ. Валя бйдхоертхоёр аягахалуун кофе өгч ууцгаа гэлээ. Өтгөн халуун кофе уугаад би бие тайвширсац байлаа.

Валй нөгөө авгайд хандан, Марина эгчээ энэ залууд та бага зэрэг учрыг тайлбарлаж өг! Энэ залуу Ольгадаа үнэнч байжээ. Түүнийг нүд аньснаас хойш юманд хүрээгүй нь ойлгогдлоо гэснээ уйлж гар-лаа.

Настай авгай, асаасан тамхиа хэд сорс-ноо: Игорь минь чамд гэж хэлэхэд энэ «Ойн судлалын хүрээлэн» бол модоор гэр ахуйн хэрэглэл хийдэг ч бас зуурдаар нас барсан биенээсээ сүнс нь холдоогүй бурхан багшаас дуудаагүй хүнийг ад чөт-гөр болгохгүйн тул сүнсийг нь хүүрэнд нь эргүүлж оруулан амьд хүүрээр хөдөл-мөр хийлгэж болох эсэхийг туршиж буй цөөн оролдлогын нэг нь юм. Модны хү-рээлэн биш хүн,•; үхсэн хүүр судлалын дэлхийд ганц ч байж мэдэх хүрээлэн байгаа юм. Ийм хүрээлэнг 18 дугаар зуунд. хэсэг ухаантан анх сэдэж байгуул-сан юм. Тухайн үед тэдэнд сүнсийт хүү-рэнд нь эргүүл^ авчран амьд юм шиг босгодог ид шадтэн тун олдохгүй. бай-жээ. Янз янзын судар ном, ялангуяа шашны зан заншлыг нарийвчлан судлах явцад хүний сүнсийг биёнд нь эргүүлж авчирдаг хүүрийн ид шидтэн, араб, мон-гол, энэтхэгт бас Африкийн зарим” оронд байсаннь тов тодорхой болсон байна. Ингээд уг хүрээлэнг санаачилсан эрдэмтэд баттай мэдээг судлахаар монгол, араб, энэтхэг, африк руу 4 том хэсэг явуулсан байна. Мэдээж тэд гол зорилгоо нуухын^ тул эрдэм шинжйлгээний экспедиц нэ-рээр явсан юм.

^ Энэ эксиедицэд оролцсон эрдэмтдээс цөөн нь эргэж ирсэн ч тэд олон зуун домог яриа, ялантуяа чөтгөртэй гэсэн газ-раар явж байхдаа зуурдаар наТ; • барж сүнс нь холдоогүй олон баримт цуглуулс-наас нилээд бодйтой нь Оросын одоогийн Якут, Монголын хойт нутаг Хөвсгөлийн орчим, африкийн Замби, Энэтхэпийн- уу-лархаг нутгаас хүний сүнс дуудаж бос-госон хүүр-хүн хэд хэдтэй ирсэн байна. Энэ үеэс сууриа тавьсан хүүр судлалын хүрээлэн их хэцүү бэрх_ зам туулж зарим үед бүүр солиотнуудын . ажил гэж ад-лагдсан ч одоо болоход йхээхэн турш-лагатай хүрээлэн болсон 1р,м.

Ийм хүрээлэнг санхүүжүүлэх збригтой хэд хэдэн -баян хүн олж түүний өв хө-рөнгөөр ажлаа явуулахдаа Христос сү-

Мексик, Умард америкт бас Латин аме-рикт байгаа 30 сая шахам хүн амтай индианчуудын шүтдэг шашин юм шиг б.о-лоод байна. >

Мо1гголын бөөгийн ё^ индианы беө-гийн ёс үг үсэг- бараг зөрөхгүй ганцхан л хэллэг, өөр өөрийн хөгжлийн* явцад өөрчлөгдеөн нь мэдрэгдэж байна. Одосг-гоор ийм юм хэдж чадах байна. Худлаа ч байж болно.

Манай хүрээлэнгийн тухай 1980-аад оноос олон хэвлэлд бичдэг болсон: Зарим сурвалжлагчид манай эрдэмтдийн тус-ламжтай ,амьд хүүртэй ярьсан ч тохиолдол бий. Энэ бол бас л ТО8^ алхам юм.

- Сүнсээ дуудуулж эргэж хүүр нь амь орсон хүн өсөхдөө ямар хэлтэй байсан.вг түүгээрээ ярьдаг юм. Англид өсч тэнд лас барсан нэг хүнийг сүнс дуудагч хүүрзнд нь амилуулахад франЦ хэлээр ярьсаи. Түүний түүхийг нарийн судлахаар эх нь франц хүн байж хүүдээ франц хэлээр ертөнцийг таниулсан ч 4 настай хүү ээ-жийгээ нас барснаас хойш англи хэл сурч амьдралынхаа ,-эц-сийг үзсэн нь то-дорхой болсон. Ийм хэдэн арван жишээ бий л дээ гэснээ, одоо үг олдлоо, өглөө” болчих шиг байна. Та хоер хүн амьтан бужигнахаас өмнө хүрээлэнгийн орчноос холдсон байх ёстой гэлээ.

Надад Марина эгч, эрдэмтнээс олон юм асууж^; лавламаар байсан ч хүрээлэн-^гийн журам зөрчихөөс-эмээж буцаж ирэв..

Валя гэрийнхээ гадаа намайг хүргэ-хэд, завтай бол манайд ор гэхээр гэрт нь орлоо. Цай хоол хийлгэж идэв. Валя-тай хэд хэдэн удаа үзвэр үзэж бас нэг^ амралтанд амрахдаа түүнд дадч байгаагаа^-хэлбэл Валя ч над мөн дасч байгаагаа хэлж бид хоёр нэг-ороидоо унтдаг, бол-чихов. Үүний дарааОльга, Андрей хоё-рынхоо барааг.харахаар очиход тэр хоёр Валя бид хоёрыг бөгс чинь нийлсэн шу-ламнууд гэж зэрэгцэн харааж байв. Үү-нээс хойш Марина эгчийн зөвлөгөөгөөр . ” хүүрүүд дээр очоогүй. Сүмд очиж гэр бүлээ ^батлуулж билээ. Валя бид хоёр хоорондоо, Ольга. Андрей хоёр хүрээлэн-дээ, бид эндээ гэрлэчихлээ гэдэгсзн. Үнэн-дээ яг тийм болсон. Сүүлд Марина эт-чэзс, хүүрнүүд а-жил хийж амьд мөртөө хамаг го1й нь хүйтэн байсныг асуухад хүүр бол хүн бищ сүнс нь эргэж ирсэн амьтай хүүр. Тэд хэрвээ халуун цустай болчих- , вол хааяа эр нөхөр, хүүхнээ мэддэг сэт-гэл алга болдог гэж байв.

‘Хүүр-хүнийг хөдөлмөр хийлгэдэг үйлд-вэр тасралтгүй ажиллана. Учир нь хүур-хүн унтдаггүй, амрах, соёл урлаг, элдэв наргиан цэнгээн ажил амьдрал гэдгийг мэддэггүй, хоол унд- ч гээд байдаггүй учир хүмүүсийн сонирхол их татдаг байна.

Би гэдэг хүн ийм. л зама^ар хүүр ами-луулсан газар нэвтэрчихсэн цөөн сэт,-түүлчийн нэг юм шүү.

ИГОРЬ ШУМАР ХОФФМАНН

Тайлбар: Эйэ өгүүллийг анх 1980 оны •сүүлчээр нэгэн зэрэг дани, голланд, аигли, гёрман хэлээр хэвлэгдэхэд Игорыг «Шуу-гиан таригч» гэж нэрлэсэн юм.

Гэвч уг хүрээлэнд бас нэвтэрсэн фран-цын сэтгүүлч Митран Жоржийн «Хүүр-хүний хөдөлмөр ч хүн төр&лхтөвд ^тус х.үр1^пэ» гэсэн сурвалжлагаас хойш элд&л хоч шоо Игорьт өгөхөө больжээ.