Засаглалын тодотгол
Засгийн газар улсын төсвийн ээлжит тодотгол хийх саналаа Их Хуралд оруулах гэж байна.
Нүүрс, зэсийн экспорт эрс нэмэгдэж, тэдгээрийг олборлох, тээвэрлэх тоног төхөөрөмж, ачааны машины импорт түүнээс хурдан өсөж, гаалийн татварын орлого нэмэгдсэний үр дүнд Засгийн газрын хэтэвч томрон, улмаар зардлаа нэмэх гэж байгааг Сангийн сайд мэдэгдэв. ДНБ-ий 5.0 хувьтай тэнцэх хэмжээгээр төсвийн зардлыг өсгөх төсөл бэлэн болжээ.
Харин Олон улсын валютын сан төсвийн тодотгол хийх шаардлагагүй гэж мэдэгдэв. Монголын эдийн засаг хэт хурдан өсөж, хадгаламж, зээлийн хэмжээ огцом нэмэгдэхийн хэрээр гүйлгээнд байгаа мөнгө нэмэгдэж, дээр нь нийгмийн халамжийн зардал хавтгайрснаар төгрөгийн худалдан авах чадвар хурдан унаж байгааг учирлав.
Төсөв мөнгөний өнөөгийн байдал 2008 оныг санагдуулж эхэллээ. Тэгэхэд зэсийн үнэ гурав дахин унаж, тонн нь 3000 доллар болсноос Монгол Улсын төсвийн орлого тасалдаж, аргагүйн эрхэнд ОУВС-гаас 250 сая төгрөгийн зээл авч байсан. Зээлийн нөхцөл нь удаах хоёр жилд төсвийн зардлыг нэмэхгүй, төсвийн алдагдлыг ДНБ-ий 5.0 хувиас хэтрүүлэхгүй байх ёстой байлаа. Хямралаа туулж гарсны дараа Засгийн газар 2011 оны төсвийн алдагдлыг ДНБ-ий 9.0 хувьтай тэнцэхээр төлөвлөсөн юм. Гэтэл он дуусахаас өмнө зардлаа дахиад л нэмэх гэж байна.
Төсвийн зардлаа нэмж болохгүй хэд хэдэн шалтгаан байна.
1. Эдийн засаг улайсч байна
Уул уурхайн олборлолт манай эдийн засгийн бодит өсөлтийг бүрдүүлж байгаа. Цөөн тооны эрдсийн гадаад зах зээлийн үнэ өндөр байхад олсон мөнгөө Засгийн газар үнэ цэнийг бүтээхэд биш, дахин хуваарилах, сонгуулийн амлалтаа биелүүлж бэлэн мөнгө тараахад зарцуулж байгаа учир мөнгөний үнэ цэнэ унаж байна.
Засгийн газар дэд бүтэц, зам барилга барих, эмнэлэг, сургуулийн хүртээмжээ нэмэгдүүлэн, хувийн секторын хөдөлмөрийн бүтээмжийг нэмэгдүүлэхэд нөлөөлж чадвал эдийн засгийн өсөлт бодит өгөөжтэй болно.
Төсвөөс давсан орлогоо хөдөлмөрийн бүтээмж, өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэхэд зарцуулахгүй юм бол ядаж өр төлбөрөө барагдуулахад зориулах хэрэгтэй. Жишээ нь тэтгэврийн сангийн өрөө төлж эхэлбэл хөрөнгийн зах зээлийн хөгжилд нааштай нөлөө үзүүлнэ.
Монголын Засгийн газар жижиг эдийн засаг нь дааж чадахааргүй хэмжээнд томорч байна.
2. Мөнгөний бодлогыг цаашид ч чангалах шаардлагатай
Засгийн газар улс төрийн амлалтаа биелүүлэхээр улайран хөөцөлдөж, бэлэн мөнгө тараах тусам инфляци уралдан өсөж байна. Үүний эсрэг Монгол банк мөнгөний бодлогоо чангалахаас өөр аргагүй болов. Арилжааны банкны харилцах болон хадгаламжийн дансны үлдэгдлийн заавал байх нөөцийг нэмэгдүүлж, Төв банкны үнэт цаасны хүүг өсгөх замаар зах зээл дээрх бэлэн мөнгийг багасгаж, бодлогын хүүгээ 0.75 хувиар өсгөн, 11.75 хувь болгоод байна.
Харамсалтай нь ийм арга хэмжээ нь арилжааны банкуудын зээлийн хүүг өсгөж, хэмжээг нь бууруулахад хүргэдэг бөгөөд бизнес өргөжихөд сөргөөр нөлөөлж, ажлын байрны тоог хорогдуулдаг. Гэсэн хэдий ч мөнгөний бодлогыг цаашид ч чангалах шаардлагатай байна.
З. Дэлхийн зах зээлийн байдал доройтож эхэллээ
Дэлхийн эдийн засаг дараачийн хямрал руу гулсаж эхэллээ. Гурван жилийн өмнө олон улсын томоохон банкнууд орон сууцны зээлийг төлбөрийн чадвар багатай хүмүүст их хэмжээгээр олгоод дараа нь зээлүүдээ санхүүгийн бусад байгууллагуудад багцлан зарснаас үүдэлтэй хямрал болж байв. Банк, санхүүгийн олон байгууллага дампуурч, банкны үйл ажиллагааны хяналтыг чангатгаж байж хямралаас гарч байсан ч өнөөдөр дараачийн хямралтай тулгараад байна.
Энэ удаагийн хямралын гол шалтгаан нь засгийн газрууд бөгөөд олон орны төсвийн зардал өөрийнхөө эдийн засгийн бодит чадлаас хэтэрснээс энэ байдал үүджээ. Эдгээр орнуудын нийгмийн халамж, баялгийн дахин хуваарилалтын бодлого нь олон жилийн турш эдийн засгийн бүтээмжээ дэмжихгүйгээр явж иржээ. Грек, Португаль, Испани болон Итали зэрэг Өмнөд Европын орнуудын засгийн газрууд өрөндөө баригдаж, дампуурлын ирмэгт ирлээ. АНУ-ын засгийн газрын өр ч дээд хэмжээндээ хүрэв. Дэлхийн хамгийн том гүрнүүдийн эдийн засаг зогсонги байдалд орж, Хятад болон бусад нийлүүлэгчдийн экспортыг зогсоож, түүхий эд нийлүүлдэг манайх шиг орнуудад ч огцом нөлөөлөхөөр боллоо.
4. Төсвийн биш засаглалын тодотгол шаардлагатай байна
Монголын төр засгийн эрх баригчид орлого нь жаахан өсөхөөр л тодотгол хийх нэрээр зардлаа нэмдэг муу зуршилтай болж, улсын төсвийг улирал бүр “тодотгох” сонирхолтой болжээ. Тэд төсвийн хөрөнгө оруулалтыг зөвхөн оролтоор нь буюу мөнгөний тоогоор нь хэмжиж, гаралтыг буюу үр дүнгээр хэмждэггүй учир татвар төлөгчид төсвийн зардлын үр өгөөжийг мэдэх аргагүй юм.
Татвар төлөгчид төр засаг, эрх баригч намуудын шинэ шинэ орд харш, том наадам найрууд, нэг замыг жил бүр засдаг болсныг л харж байна. Замын цас, мөс арилгах төсвөөс 300 сая төгрөгийг дүүргийн дарга нь хувьдаа завшсаныг бид мэдлээ. Ил тод биш, тайлагнадаггүй төрийн үйл ажиллагааны өгөөжийг үнэлэх боломж алга. Их Хурлын 76 гишүүн бүрийн нэг тэрбум төгрөгийн зардлыг тодотгох шаардлагатай байна. Ер нь бол иргэдэд төсвийн тодотгол гэхээсээ засаглалын тодотгол илүү шаардлагатай байна.
Их Хурлын эрхэм гишүүд дээрх бодит байдал, шаардлагуудыг тооцон, улсын төсвийн тодотголоо энэ удаа хойшлуулж, оронд нь төр засгийн бүх төвшинд үйл ажиллагааг нь ил тод болгох, тайланг нь сонсох, холбогдох этгээдүүдэд хариуцлага тооцоход анхаарах цаг уг нь болжээ.
Эдийн засагч, Монголчууд шударга татвар, ухаалаг зардлын төлөө ТББ – ын Ерөнхийлөгч Д.Жаргалсайхан
http://djargal.blog.banjig.net / /Монгол хэлээр/
http://www.djargal.blogspot.com / /Англи хэлээр/
URL:
