Тавантолгойн сургаар Оюутолгойн хуудуутай явдлууд бүдгэрсээр байна

Тавантолгойн ордын үүц задарсны буянаар Оюутолгойн гэрээг гардан хийсэн гурван сайдын “амьдрал” одоо л нэг хэвийн болж байх шив.

Түүнээс ч нэгдэж нийлсэн хэсэг гишүүд нь чуулганы танхимд гэрээг шүүмжилж “бөөлөөд”, буурал докторууд нь техник эдийн засгийн үзүүлэлт нэхэж утас цохиод, харин иргэний хөдөлгөөнийхөн ордон гороолж гүйгээд ёстой л иргэний дайн дэгдэх нь үү гэмээр үйл явдал өрнөж байсан нь саяхан.

Харин аз болоход Тавантолгойн ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулахад Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн гишүүд болох Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд нарын дунд томоохон үл ойлголцол гарав. Учир нь зөвлөлөөс өгсөн санал, зөвлөмжийг Тавантолгойн баруун Цанхийг хариуцан ажиллах стратегийн хөрөнгө оруулагчийг тодруулахдаа ажлын хэсэг огтхон ч харгалзаж үзээгүй аж.

Гэхдээ тэр санал нь Ерөнхий сайд болоод УИХ-ын даргынх гэхээс илүүтэй Ерөнхийлөгчийн талаас гарсан байж. Гэтэл тухайн үед зөвлөж байсан Ерөнхийлөгчийн саналаас тусгах нь битгий хэл 36 хувьд нь эзэн суух ялалт байгуулаад байгаа Монгол, Оросын консерциум гэгч хаанаас гараад ирснийг ч нууцалж буй.

Ийм нөхцөлд Ерөнхийлөгчийн зүгээс зөвлөхүүдээрээ дамжуулж, тодруулга хийх шаардлага тавихын зэрэгцээ Таван толгойн тендерийг задлах нөхцөл байдал үүсээд байгаа гэнэ.

Утгачилбал, Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж өнгөрөгч оны арван нэгдүгээр сард Япон улсад хийсэн айлчлалын үеэрээ дээд хэмжээний уулзалт хийхдээ хоёр орны харилцааг стратегийн түншлэлийн зарчим өөд шат ахиулахаар тохиролцсон.

Үүний хүрээнд хоёр тал ашигт малтмалын бүтээн байгуулалтад Японы хөрөнгө оруулагчдын оролцоог идэвхтэй дэмжих байр суурь өөрчлөгдөхгүй байхаар үзэглэсэн байж. Нэг үгээр хэлбэл, МАН-ын Удирдах зөвлөлийнхөн ханцуй дороо үгсэж, Тавантолгойн ордын хувь заяаг хэрхэн шийдэх талаар Засгийн газарт чиг өгсөн нь эрх баригчдын дунд маргаан үүсэх шалтгаан болжээ.

Харин энэ зуур УИХ-аас үүрэгдсэн Оюутолгойн гэрээний засч, залруулах ёстой асуудлууд бүдгэрэх замдаа орсон дэг шүү. Жишээ нь гэхэд, Өмнөд бүсийн усны хэрэглээ 10 жилийн хугацаанд өдөрт 50 мянгаас 2020 он гэхэд 350 мянган шоо метр болтол нэмэгдэх тооцоог холбогдох газраас гаргажээ.

Харин Оюутолгойн ордыг ашиглах техник эдийн засгийн үндэслэлд уурхайн нийт хэрэгцээг хангахын тулд усыг 3.800 л/секунд хэмжээгээр татахаар тооцсон байна. Гэтэл холбогдох яамнаас баталсан усны нөөц 870 л/секунд байх жишээтэй.

Хамгийн гол нь усгүй шахам говийн нөхцөлд Оюутолгойн ордыг 30-60 жил ашиглана гэж байдаг. Үнэн чанартаа ордын ашиглалтын хугацаа дуусахад өмнийн говийнхон ундны ч усгүй хоцрох магадлалтайг буурал эрдэмтэд учирлаж байгаа юм.

Харин мэргэжилтнүүд уурхайн усны хэрэгцээг хангахын тулд Хэрлэн, Орхон говь зэрэг төслийг хэрэгжүүлж, 540-740 км зайд нийт 4000 л/секунд усыг хоолойгоор татахаар төлөвлөөд байгаа аж.

Гэхдээ байгаль цаг уурын нөхцөл жилээс жилд хүндэрч буй энэ цаг үед мэргэжилтнүүдийн тооцоолж байгаа эл арга хэр бүтэлтэй байх нь тодорхойгүй. Тэгээд ч 30-60 жилийн дараах байгаль ээжийн аягийг хэн ч тааж мэдэхгүй нь л бодит үнэн. Ямартай ч Оюутолгойн ордыг түшиглэн босгох үйлдвэрүүдээ нээх цагт өмнийн говийнхон амны усгүй болж, нутаг орноосоо дайжих их хөдөлгөөн өрнөхийг үгүйсгэх аргагүй юм.

Харин хамгийн сүүлийн үеийн мэдээллээр, Оюутолгойн орд дээр гол үүрэг гүйцэтгэж буй “Айвенхоу Майнз” компани “Рио Тинто”-гоос 529.5 сая канад доллар авч, тэдний эзэмших хувийг хоёроор өсгөн 48.5 хувь болгожээ.

Өөрөөр хэлбэл, “Айвенхоу Майнз”-ын нэгж хувьцааг өмнө хийсэн гэрээний дагуу 18.98 ам.доллараар тооцож авсан байна. Харин “Рио Тинто” энэ талаарх мэдэгдэлдээ “Өнөөдрийн бидний хийсэн алхам дэлхийд томоохонд тооцогдож буй Оюутолгойн алт, зэсийн ордын төсөлд манай оролцоог нэмэгдүүлж буйгаараа давуу талтай юм” гэжээ.

Тэгэхээр харийнхан манай эрх баригчдыг баялгаараа “наадамлаж”, хөнжилдөө жийлцэх зуур өөрийн талд ашигтайгаар хөрөнгө босгож сууна. Тэр ч бүү хэл “Рио Тинто”-гийнхон ирэх нэгдүгээр сарын 18-ныг хүртэл “Айвенхоу Майнз”-аас эзэмших хувиа 49 хувь болгон өсгөх эрхтэй аж. Сүүлийн арилжаагаар гэхэд л, “Айвенхоу Майнз”-ын нэгж хувьцааны үнэ 82 цент буюу дөрвөн хувиар буурч, 19.8 ам.доллар болжээ.

Харин “Рио Тинто”-гийн хувьцааны үнэ 0.07 хувиар өсч, 58.26 ам.долларт хүрсэн байна. Тэгэхээр энэ мэтчилэн гадны компаниуд манай газрын хэвлий дэх баялгаар хүйтэгнэж байхад салбарынхан ганц ч үг ганхийхгүй байгаа нь “хөшигний цаана” хэний хүч нуугдаж байна вэ.

Яахав, эрх зүйн хувьд байж болох л асуудал. Харин үндэсний эрх ашигт хэр нийцтэй юм бол… Харин салбарын сайдын тухайд, өнгөрөгч чуулганы үед хоёр ч удаа албан тушаалаасаа мултрах дөхөв. Гэхдээ мэдээж Д.Зоригт сайдыг огцруулбал, цаашлаад хамтарсан засгийн ирээдүй хөндөгдөх эрсдэлтэй болохоор улстөрчид эмээсэн биз.

Тэгэхээр Д.Зоригтыг биш хамтарсан засгийн ирээдүйг бодож, түүнийг суудалд нь үлдээх шив. Гэхдээ тэрбээр ардаа томоохон хамгаалалттай гэсэн шиг улам пээдийж, “яасан ч яадаг юм” гэх маягтай зүйл ярьж байсан нь Д.Зоригт сайд гэж хэн бэ гэдэг асуултад бага боловч хариуллаа.

Улс төрд орж ирээд хоёр жил бололгүй ийн “хамраа сөхөж” байгаа нь мэдээж олон хүнд таалагдсангүй. Тийм ч учраас захаасаа эсэргүүцлээ илэрхийлж, огцруулна энэ тэр гэсэн асуудалд удаа дараа орсон нь энэ юм.

Тэрбээр өнгөрөгч хугацаанд салбарын ажлаа бүтэлтэй сайн хийж чадсангүй. Гүйцэтгэсэн бүхий л ажил нь араасаа хэл ам дагуулж, олны анхааралд өртөх болов. Тэгэхээр түүнд бүхэл бүтэн улсын стратегийн ордын хувь заяаг зөв тийш нь залах боловсрол болоод ажлын туршлага байхгүй гэдэг нь өнгөрсөнд нотлогдох шив.

Тэгээд ч анх түүнийг улс төр гэх их айлд хөл тавьж байхад олон хүн итгэл хүлээлгэж, чадвартай, залуу боловсон хүчин хэмээн магтаж байлаа. Харин Д.Зоригт сайд тэдний итгэлийг даасангүй бүр алдчихлаа. Дараагийн удаад Д.Зоригт гэж хүнд ард түмэн итгэл хүлээлгэх болов уу.

О.Мөрөн http://www.niigmiintoli.mn/