Авлигаас ангижрах нэрээр дахиад л хэвлэлийг боомилох гэж байна

Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн гал тогоо руу төр хөндлөнгөөс өнгийж, өөрсдийн ноёрхлоо тогтоохыг санаархсан бас нэг төслийг УИХ хэлэлцэж эхэллээ. Энэ бол “Авлигатай тэмцэх, хариуцлага, шударга ёсыг бэхжүүлэх үндэсний хөтөлбөрийг батлах тухай” УИХ-ын тогтоолын төсөл юм.

Уг нь энэ төслийн гол үзэл баримтлал нь авлигатай тэмцэх. Гэтэл авлигаас ангижрах нэрээр хэвлэлийн эрх чөлөөнд халдаж, боомилсон хэд хэдэн заалт тусгасан байх юм. Төслийн 4.8-д “Чөлөөт хэвлэл мэдээллийг хөгжүүлэх, мэргэжлийн ёсзүй, хариуцлагыг сайжруулах хэсэгт иргэний мэдээлэл олж авах эрхийг баталгаажуулсан хуулийн хэрэгжилтийг хангах, чөлөөт хэвлэл мэдээллийг хөгжүүлэх, мэргэжлийн ёс зүй, хариуцлагыг сайжруулах зорилтыг хангах чиглэлээр дараахь үйл ажиллагааг хэрэгжүүлнэ” гэжээ. Үүндээ, хэвлэл мэдээллийн байгууллага өөрийн эфирийн цаг, сонины зай талбайн тодорхой хувьд авлигын эсрэг соён гэгээрүүлэх ажлыг үнэ төлбөргүй явуулах тогтолцоог бүрдүүлэх ёстой гэж тусгасан байна.Энэ заалт зөвхөн олон нийтийн статустай, радио, телевизэд л хэрэгжих боломжтой. Харин хувийн хэвшлийн хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудад ингэж үүрэгдэж болохгүй. Дэлхийн улс орнууд авлигатай тэмцэхийн тулд асар их хөрөнгө, мөнгө зарж байгаа. Тэр нь соён гэгээрүүлэх ажилд зарцуулагддаг. Харин манай улс эсрэгээрээ хувийн хэвшлийнхнээр үнэ төлбөргүй авлигын эсрэг нийтлэл, нэвтрүүлэг нийтэд түгээхийг хуульчлах гэж байна. Цаашлаад бүх төрийн байгууллагууд тайлан балансаа хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр үнэ төлбөргүй сурталчлуулдаг болох гэж зүтгэнэ. Энэ нь нэг ёсондоо хэвлэлийн бизнесийг төр бодлогоор удирдах гэж тулгаж буйн нэг санаа гэж харагдаж байна.

Авлигатай тэмцэх энэхүү төслийн 4.8.6-д “Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдийн төрийн байгууллага, хувийн хэвшил, иргэдтэй хийдэг гэрээг ил тод болгож, урамшуулна” гэжээ. Зах зээлийн энэ нийгэмд аль ч орны хэвлэл мэдээллийн салбарт ийм практик байж болохгүй гэдгийг сэтгүүл зүйн салбарын эрдэмтэн, судлаачид онцолж байсныг энд тэмдэглэе. Харин төрийн байгууллагууд хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдтэй гэрээ байгуулсан бол тэрийг нь олон нийтэд дэлгэж болно. Учир нь татвар төлөгчдийн мөнгө энд яригдаж байгаа болохоор төрийн байгууллагуудын тайлан баланс, гэрээ контрактаа бүгдийг нийтэд дэлгэх боломжтой. Тэрнээс хувийн хэвшлүүдийн, иргэн хүний хэвлэлтэй байгуулсан гэрээг ил тод байлгах ёсгүй. Хэн хэвлэлтэй ямар гэрээ хийж байгааг тагнаж, мэдэх гэсэн энэ хуулийн заалтаар хэвлэлийн үйл ажиллагааг боомилж байна. Улс төрийн намын нэг нөхөр хэвлэлтэй гэрээ байгуулчихлаа гэж бодъё л доо. Хэрэв сонин, телевизээр нөгөө намын талаарх сөрөг мэдээлэл гарвал түүнийгл хардана. Эсвэл тэдний намын бодлогыг эсэргүүцсэн нийтлэл, нэвтрүүлэг түгвэл өнөөх гэрээ байгуулсан нөхрийг намынхан нь сэрдэнэ. Үүнээс болоод хэвлэлтэй байгуулсан гэрээгээ цуцлахаас өөр аргаүй болно. Улстөрчид, томоохон албан тушаалтнууд бие биеэ тагнаж, мэдэх гэсэн энэ хуулийн заалт хэвлэлийн салбарыг унагах аюултай.

Мөн төслийн “4.8.9.Хэвлэл мэдээллийн салбарт хөрөнгө оруулагч, өмчлөгч-эзнийг нээлттэй зарлаж, нэг хөрөнгө оруулагч болон нэгдмэл сонирхолтой этгээдийн оруулах хөрөнгө оруулалтын хэмжээ нь тухайн хэвлэл мэдээллийн байгууллагад хяналт тогтоох боломж бүрдүүлэхгүй байхаар тогтоох” гэжээ. Өөрөөр хэлбэл, хэвлэлийн эзэн буюу ахиу хувь эзэмшигч нийтлэл, нэвтрүүлгийн бодлогод оролцохыг хориглож байгаа юм. Дэлхийн жишигт бол Австри, Америк зэрэг хөгжсөн улс орнуудад хуулийн ийм заалт үйлчилдэг. Гэхдээ тухайн улсын нийт хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн арваас илүүгүй хувийг эзэмшиж байгаа тохиолдолд хэвлэлийн үйл ажиллагаанд оролцохыг хориглодог юм билээ. Хэвлэлийн зах зээл гээд өргөн хүрээгээр нь хуульчилдаг болохоос манайх шиг ганц хэвлэлд гэж тусгайлдаггүй. Тэгэхээр Монгол шиг хөгжиж буй орнуудад дээрх хуулийн заалт хэрэгждэггүй бөгөөд тохиромжгүй юм.

“Авлигатай тэмцэх, хариуцлага, шударга ёсыг бэхжүүлэх үндэсний хөтөлбөрийг батлах тухай” УИХ-ын тогтоолын төсөл өнгөрсөн долоо хоногт Хууль зүйн байнгын хороогоор ороод бүдэрсэн. Авлигаас ангижрах нэрээр хэвлэлийг боомилох энэхүү төсөл баасан гаригийн чуулганы хуваарьт багтжээ.