“Африк маягийн Монгол популизм бий болсон”

Улс төр судлаач, эрдэмтдийн оролцсон “Улс төр ба популизм” нээлттэй хэлэлцүүлэг өчигдөр Төрийн ордонд болов. Хэлэлцүүлгийг “Либерал хаус” бодлогын судалгааны хүрээлэнгээс зохион байгуулж, нийтлэлч Баабар, Стратегийн судалгааны хүрээлэнгийн захирал, улс төр судлаач, доктор Д.Ганбат, улс төр судлаач О.Чулуунбилэг, МУИС-ийн багш Ц.Батболд, Х.Амантай, МУБИС-ийн багш Ц.Мөнхцэцэг, хуульч Б.Ган-Очир зэрэг хүмүүс илтгэл тавьж, хэлэлцүүлэг өрнүүллээ.

Тэд өнөөгийн улс төрчдийн хийж буй популизм, намуудын санхүүжилт, тэдний ёс зүй, фракц, боловсон хүчний нөөц гэсэн чухал сэдвээр тогтож ярилцсан. Улс төр судлаачдын хувьд хамгийн их яригдах болсон фракцлах, популизмдах нь олон улсад энгийн үзэгдэл гэдгийг дурдаж байв. Тэр дундаа популизм хийж шүүмжлэлд өртөх болсон манай улс төрчдийн хувьд чухал асуудлыг олны анхааралд гаргаж ирж байгаа нь сайн. Шийдвэр гаргах төвшинд ямар нэг байдлаар нөлөөлөөгүй тохиолдолд популизм нь тийм ч хор хөнөөлтэй зүйл биш гэнэ.

Харин манайд арай өөр төрлийн, аюултай популизм явж буйг нийтлэлч Баабарын илтгэлээс харж болохоор байлаа. Монголын популизмд Латин Америк болон Африкийн популизмын шийдлүүдийн хосолсон загвар харагдаж байна хэмээн тэрээр тодорхойлов. Африкийн тод жишээ нь Нигер улс гэнэ. Нигер нь дэлхийн хамгийн том нефть үйлдвэрлэгч орны нэг. Нефтийн үнээсээ бүх зүйл нь хамааралтай байдаг. Үүнтэй холбоотой тус улсын популизм нь дээрмийн шинжтэй болсон байна.

Өөрөөр хэлбэл, олон уриа лоозон дэвшүүлээд эцэстээ тэндээс бий болсон мөнгийг өөрсдөө авдаг. Манайд 2004 оноос хойш уул уурхай эрчимтэй хөгжсөн. Сүүлийн 10 жилд өрнөж буй үйл явцаас Латин Америк, Нигерийн популизмын холимог шинж чанар харагдах болсон гэдгийг нийтлэлч Баабар баримт, жишээтэй ярилаа.

Мөн олон улсын практикт намд фракц байх нь эрүүл байгааг илтгэдэг тухай судлаачид тайлбарлаж байв. Манай гишүүд нам дотроо шинэ фракцтай болонгуутаа үзэл бодлоороо нэгдсэн гэлцдэг. Үнэндээ нэг үзэл бодлыг хатуу баримтлах биш нам дотроо өөр санаа бодол, альтернатив хувилбар байх ёстой аж. Олон фракц байж болох ч тодорхой төвшинд буюу нам, парламентын төвшинд байх ёстой зүйл гэнэ.

Гэтэл манайд Засгийн газрын төвшин рүү оруулж ирж байгаагаар буруу хандлагатай болж байгааг шүүмжилсэн юм. Түүнчлэн нам тогтвортой байх гол хүчин зүйлд ёс зүйн дүрэм багтдаг. Монголд ёс зүйн дүрэмтэй байдаг ганц нам байдаг нь МАН. Харин бусад нь ёс зүйн дүрэмгүйг судлаачид дурдав. Намын санхүүжилт нь манайд мөн л хаалттай байдаг сэдэв. Улс төрийн намын тухай хуулийн 20.3-т Нам санхүүгийн үйл ажиллагаандаа жил бүр аудит хийлгэн баталгаажуулж, нийтэд мэдээлнэ гэж заасан байдаг ч аль ч намын санхүүжилт ил тод байдаггүй.

Намууд санхүүжилтээ нарийн болгохын зэрэгцээ төрөөс санхүүжүүлдэг хэлбэрийг дэмжих хэрэгтэй гэсэн санал гарлаа. Мөн парламентад суудалгүй ч сонгуулиар боломжийн санал авсан жижиг намуудыг төрөөс санхүүжүүлбэл ашигтай байдаг байна. Учир нь төрөөс санхүүжилт авснаар жижиг намууд бусад намд тавих хяналт болон цэвэр өрсөлдөөн бий болгож чаддаг байна. Нээлттэй хэлэлцүүлэгт сонирхолтой илтгэл тавьсан хүмүүсийн байр суурийг товчхон хүргэж байна.

Нийтлэлч Баабар:
-Олон төрлийн популизм байдаг. Бидэнд популизм хийх ямар суурь бий болсон гэхээр гэнэтийн их баялаг. Богино хугацаанд манай улсын ДНБ-ий хэмжээ 10 дахин өссөн. Богино хугацаанд асар их мөнгөтэй болсон. Үүнийг ард түмний төлөө зориулсан уу гэвэл үгүй. Ард түмэнд тараасан бэлэн мөнгө нь дөрвөн тэрбум ам.доллар болсон. Мөн ашиггүй, хэрэгцээгүй зүйлд хөрөнгө оруулсан зургаан тэрбум ам.доллар бий. Энэ 10 тэрбум ам.долларыг бид хадгалж байсан бол хямралд орохгүй байсан.

Нэг талаас нь харахад мөнгө тараагаад сайхан байгаа мэт. Гэтэл энэ бүхний ард дандаа дээрмийн зорилго байсан. УИХ-ын гишүүдэд 10 сая төгрөгөөс эхлээд хамгийн сүүлд 2012 оны эхний гурван сар гэхэд гурван тэрбум төгрөг өгч байсан. Энэ бүхний цаана хувьдаа мөнгө завших, мөнгө хийх боломж олгосон юм. Тухайлбал, гишүүдэд эхний 10 саяыг өгөхөд өөрсдөө Замын-Үүд рүү яваад эвдэрхий хөгжим гурван саяар аваад долоон саяыг нь өөрсдөө халаасалдаг байсан.

МУИС-ын Улс төр судлалын тэнхимийн багш, доктор, дэд профессор Ц.Батболд:
-Манай улс төрийн намуудын туйлын зорилго нь засгийн эрх авах гэсэн буруу ойлголттой байдаг. Онолын шинжтэй гол суурь зарчмуудаа тодорхой болговол нам төлөвшихөд зөв явна. Мөн намын санхүүжилтийн асуудал намын дотоод төлөвшилд хүчтэй нөлөөлдөг. Тухайлбал, маш их зардал хөрөнгөтэй намыг хууль бус байдлаар санхүүжүүлдэг. Эсвэл хүчтэй хандивлагчдын нөлөөнд автаж, бодлого зорилго нь гуйвж, өөрчлөгддөг.

Нөгөө талаар хүчтэй томоохон намуудад төрийн санхүүжилтийг илүү хуваарилах тэдэнд давуу эрхийг нь өгөх асуудал бий. Үүнийг өрсөлдөөний төвшинд аваачих хэрэгтэй юм. Олон улсын практикт төрийн болон хандивын санхүүжилтийг хослуулдаг. Гэхдээ хандивыг хязгаарласан, хэмжээг нь хатуу тогтоосон хяналтын системтэй байдаг. Хяналтын систем байжийж санхүүжилт олон нийтэд ил болно.

МУБИС-ийн Улс төр судлалын багш, доктор Ц.Мөнхцэцэг:
-Өндөр хөгжилтэй улс орнуудад улс төрийн намын санхүүжилтийг ил болгох оновчтой олон арга хэмжээг авч хэрэгжүүлдэг. Тухайлбал, нэр дэвшигчдийн санхүүжилт хардлага дагуулж байвал үүнийг нь хуулийн байгууллага баталгаажуулбал гишүүний бүрэн эрхийг нь дуусгавар болгодог. Германы улс төрийн намуудад санхүүжилтээ нээлттэй, ил тод зарлах хуулийн хугацаа тогтоож өгсөн байдаг.

Манайд холбогдох хууль тогтоомждоо улс төрийн намууд санхүүжилтдээ аудитын дүгнэлт гаргуулж, олон нийтэд мэдээлэх ёстой хэмээн заасан байдаг ч бодит байдал дээр хэрэгждэггүй. Тиймээс Улс төрийн намын санхүүжилтийн тухай хуулийн төсөлд хяналт тавих, хариуцлага тооцох арга механизмыг тодорхой болгох шаардлагатай.

Д.Цэцэг

Зууны мэдээ