Гэр хорооллоосоо гэрэл цацруулъя

Монгол гэр дэлхийд гайхуулна. Монгол гэрийн нууцыг дэлхий даяар мэдчихвэл хот суурингийнхан гэр рүү л хошуурцгаана. Өндөр өртэгтэй, өндөр төлбөртэй барилга руу биш, хямд төсөрхөн, барьж буулгахад амархан гэрийг дэлхий нэг л өдөр ашиглах болно. Ялангуяа байгалийн гэнэтийн гамшиг нэрвэж буй үед, цунами, хуй салхи дэгдэхэд монгол гэр хийсээд явчихсан ч эргүүлээд хийж барихад тун амархан. Гэрийг дулаацуулахад ч амархан. Гэрийг гэрэлтүүлэхэд ч амархан. Харин манайхан монгол гэрээ соёлжуулан сайжруулах тухай бодохгүй, харин ч монгол гэрээ шоодон доордуулахдаа гарших гээд байна. харамсам. Гэр хорооллыг бодлоготой, тактиктай хөгжүүлмээр байна. Гэр хорооллыг цахилгаанжуулмаар байна. Тэгвэл гэрийн дулаан, гэрэлтүүлэг дорхиноо л бүтнэ. Мөнөөх улиг болсон утаа ч арилах юм.                     Сүүлийн үед “ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ ҮНЭ НЭМЭГДЭНЭ” гэж эрчтэй ярих боллоо. Нэмэхээс аргагүй гээд нэмлээ.
Эрчим хүчний үнэ нэмэгдлээ гээд гэр хороллын гэрэлтүүлэг харин нэмэгдсэнгүй. “Эрчим хүч нэмэх зайлшгүй шаардалгатай” гэсэн мэссеж хүн бүрийн утсанд ирвэл бүү гайхаарай. Учир нь манай улсын гал голомт болсон түлш эрчим хүчны салбар санхүүгийн доройтолд орсон байна. Салбарынхан хоёр жилийн өмнө 24.4 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай ажиллаж байсан бол өнгөрсөн жил 69.8 тэрбум болж нэмэгджээ. Үүнийг “Сүүлийн жилүүдэд эрчим хүчны шинэ эх үүсвэр баригдаагүй. Эрчим хүч үйлдвэрлэх түүхий эдээр хангаж байгаа гол саалийн үнээнүүд нь олон жил парк шинэчлэлт хийгдээгүйгээс сөхрөхөд бэлэн болсон” гэж тайлбарладаг. Тэгсэн хэрнээ гэр хоролол нь улам таг харанхуй болдог. Энэ ямар учиртай юм бэ? Уг нь гэр хороллоо л гэрэлтүүлчихвэл олон асуултын хариу эзнээ олж, олон асуудлын ээдрээ тайлагдахсан.

ЯДАЖ ГЭР ХОРООЛЛЫН ДУЛААНЫГ ЦАХИЛГААНААР ШИЙДЭХ ТУРШИЛТЫГ ХИЙЕ Л ДЭЭ

УИХ-ын чуулганы нэгэн хуралдаан дээр УИХ-ын гишүүн Л.Гантөмөр нийслэлийн гэр хорооллын цахилгаан шугам сүлжээг бүрэн шинэчилж, цахилгааны үнийг өвлийн улирлын шөнийн цагаар “0″ төгрөгт шилжүүлэх талаар үндэсны бодлого боловсруулах гэсэн санал дэвшүүлж байсан. Л.Гантөмөрийг санал хэлсний лараа Д.Энхбат гишүүн түүний саналыг дэмжиж байгаагаа хэлээд дэлхийн хамгийн хүйтэн бөгөөд хамгийн их нүүрстэй улс нь манай орон. Тиймээс иргэдэд өгч байгаа сар бүрийн 21 мянган төгрөгийг эрчим хүчний асуудлыг шийдэхэд зориулах хэрэгтэй хэмээж байсан билээ. Тэрээр мөн гэр хорооллыг орон сууцжуулах төсөл нь бараг биелэхээргүй өртөг өндөртэй. Харин түүны оронд утааг багасгах гэж байгаа бол цахилгаанаар халдаг, хямд өртөгтэй арга замыг сонгох хэрэгтэй гэсэн байр суурийг илэрхийлж байсан юм. Харин Ц.Нямдорж гишүүн хоёр жилийн өмнө нисдэг тэргээр нийслэлийн дээгүүр ниссэн тухайгаа дурссан. Тухайн үед ийм их гэр хороололтой, тэдгээр нь бүгд түүхий нүүрс түлдэг учир утааг багасгана гэдэг бол бүтэшгүй зүйл хэмээн бодож байж. Харин Л.Гантөмөр гишүүний санал ажил хэрэг болвол нийслэлийн утаа үлэмж багасч чадна. Харин ингэхийн тулд зориг гаргаж, хүчээр өөрчлөлт хийх хэрэгтэйг хэлж байсан. Үнэхээр утаагүй түлш, нам даралтын зуух хэрэглэж гэр хорооллыг орон сууцжуулах гэх мэт хүн бүр л ам амандаа үглэн олон санаа ургуулж ярьсаар хэдэн жилийг ардаа орхисон ч өнөөх утааны уршиг ургийн урагт хүртэл нөлөөлдөг боллоо. Тиймээс Л.Гантөмөр гишүүний гаргасан өвлийн улиралд шөнийн эрчим хүчний үнийг “0″ болгож л асуудлыг шийдэх нь зөв юм. Мэдээж хэрэг аливаа нэгэн асуудлыг шийдэхийн тулд урьтал болгож хийх бэлтгэл ажлууд бий. Юун түрүүнд монгол инженерүүд маань Улаанбаатар хотын гэр хорооллыг цахилгаанааар халдаг болгох төлөвлөгөө зохиогоод өгөөч. Мөн халдаг болчихлоо гэхэд зардал нь хэд гарахаар байна, зардал өндөр байвал шөнийн цагаар “0″ үнэтэй болгох боломж байна уу гэдгийн судалгаа тооцоо хийгээд өгөөч гэсэн үг. Манай улсын эрчим хүчний хэрэглээнд нэг онцлог байдаг. Хүмүүсийн өдөр тутмын үйл ажиллагаа нь бүгд өдөр явдаг, шөнийн амьдрал гэж бараг байхгүй. Гадаадын цахилгаан станцууд өдөр шөнө ялгаагүй тэнцвэртэй ачаалалтай байдаг бол манай улсын өдөр шөнийн ачааллын зөрүү бараг 200 гаруй мегабайт хэмжээнд байдаг гэнэ. Эндээс харахад өдөр шөнийн хэрэглээ асар их зөрүүтэй байгаа нь илт. Түүнээс гадна манай станцууд бүгдээрээ дулааных болохоор шөнө зогсоогоод өдөр нь буцаагаад галлахад шаардагдах хугацаа их. Тийм учраас шөнөөр бол бараг сул шахуу илүүдэл цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэж байдаг. Өнөөдөр нийслэл хот 600 мегабайтын хэрэглээтэй байхад шөнө 200-г нь үйлдвэрлэж ашиглахгүй байна. Тэгэхээр үйлдвэрлэж байгаа эрчим хүчний гуравны нэг  нь шөнө байхгүй болчихдог гэсэн үг. Энэ илүүдэл эрчим хүчээ ОХУ руу нийлүүлдэг ч зах зээлийн үнээс хамаагүй багаар үнэлдэг. Тиймээс Орос руу урсгаж байгаа илүүдэл эрчим хүчээ шөнийн цагаар дотооддоо ашиглахын тулд цахилгаан станцын шугамаа шинэчилж, гэр хороолол руу татах шугам сүлжээний даац хэр байхыг инженерүүдийнхээ оролцоотойгоор шийдэж болно. Сүхбаатар болон Чингэлтэй дүүргийн тодорхой хэсгийн шугам сүлжээг Азийн хөгжлийн банк болон Дэлхийн банкны төслөөр шинэчилсэн төдийгүй, тухайн дүүргүүдийн зарим хорооны эрчим хүчийг шөнийн тоолуурт шилжүүлсэн билээ. Энэ давуу байдлаа ашиглан дээрх айлуудын шөнийн цахилгааны үнийг “0″ болгож, дулааныг нь цахилгаанаар халдаг байдлаар системийг нь солих туршилтыг хийж үзвэл ямар вэ?                                 Мэдээж үүнд иргэдийн оролцоо маш чухал. Хамгийн наад зах нь гэхэд хувь хишиг нэрээр улсаас сар бүр авах 21 мянган төгрөгөө шугам сүлжээгээ шинэчлэх, цахилгаан халаагуур тавихда ашиглаж болно. Иргэд оролцохгүйгээр юу ч бүтэхгүй. Орчин үед бага энерги хэрэглэдэг технологиуд хэдийнээ бий болсон. Шөнө энергиэ хураан өдөр нь ямар ч цахилгаан хэрэглэлгүйгээр дулаанаа ялгаруулдаг халаалтын систем манай улсад нэвтрээд нэлээдгүй удлаа. Мөн нүүрс түлэлтийг 80 хувь бууруулах чадвартай гэрийн бүрээсийг гаргах мянганы хөгжлийн сангийн 80 орчим хувийн хөнгөлөлттэй төсөл хэрэгжиж байна. Түүнээс гадна солонгосын технологи болох шалны халаалтын систем, монгол инженерийн дулаан хадгалагч зуух гээд бага энерги зарцуулдаг, дэвшилтэт технологиуд манай зах зээлд нэвтэрсэн билээ. Өндөр хөгжилтэй орнуудын цахилгааны хэрэглээ 20 жилийн өмнө таамаглаж байснаас бага хурдаар өсч байгаа аж. Энэ нь үйлдвэрлэл буурсандаа биш орчин үед бага энерги хэрэглэдэг технологиуд бий болсонтой холбоотой юм. Тухайлбал бидний өнөөдөр хэрэглэж байгаа компьютер гэхэд 20 жилийн өмнөх жирийн нэгэн кассын машинаас бага энерги зарах мөртлөө хэдэн мянга дахин хүчтэй байна. Дэлхий даяараа хүн болоод байгальд ээлтэй дэвшилтэт технологи руу тэмүүлж байна. Харин бид хэдий хүртэл түүхий нүүрсээ түлэн, төдий хэмжээний хорт бодисоор амьсгалсаар байх вэ?
Иймийн тул монгол гэрээ бүрэн цахилгаанжуулчихья л даа. Тэгвэл их учир байна. Гэр хорооллоосоо гэрэл цацруулья. Тэгвэл Улаанбаатар хотын утаа ч алга болно. Утаагүй гэртээ уур бургиулсан сайхан цайгаа чанаж ууя л даа.

Ж.Батсайхан
/МОНЦАМЭ/