Байгал нуурын “чөтгөрийн ам”

Байгаль далайд гарсан зарим усан онгоц ор сураггүй алга болдог. Саяхан буюу өнгөрөгч сарын дундуур нөгөө эргийн гацаанаас жижиг усан онгоцны хөдөлгүүр худалдан авахаар далайд гарсан “Ямаха” онгоц сураггүй болжээ. Багагүй хугацаа энгөрсөн ч эрэн хайх ажиллагаа үргэлжилсээр байгаа юм. Энэ тохиолдол Байгаль далайн номхон дөлгөөн мандал үе үехэн усан онгоц “залгичихдаг” гэх явган яриаг дахин сэдрээлээ.

Гэрчүүдийн ярьснаар дөрвөн хүний бүрэлдэхүүнтэй далайд гарсан уг онгоцны залуурч туршлагатай нэгэн байжээ. Тэд хамгийн ойрын гацаанаас шинэ хөдөлгүүр авахаар Буриадын Кабанск тосгоноос хөдөлсөн учир аялал бүтэн өдөр ч үргэлжлэхээргүй байж. 35-63 насны, далайн аяллын арвин туршлагатай тэдний хувьд далайд гараад ирэхийн төдий энэ аялал хэний ч бодоожийн гарын алга урвуулахын төдий хялбархан.

Гэвч тэд төд удалгүй холбоо тасарчээ. Сайн яваагаа дуулгаж, орчны байдлыг мэдээлж амжсан тэдэнтэй дахин холбогдох гэсэн боловч чадалгүй өнөөг хүрч байна. Далайд гар утас ажилладаг боловч далайчдын утас сүлжээнээс гарсан гэсэн хариу өгсөөр. Тосгоны хэвлэлээр тэднийг хөдөлсний дараахан манан буусан. Үүнд төөрсөн хэмээн бичиж байна. Гэвч манан арилсан ч тэд ирсэнгүй.

Далайн шуургад өртөн сүйрсэн гэх таамаглал байж болох ч тэднийг сураггүй болсноос хойш далай хүчтэй ч давалгаалаагүй, номхон дөлгөөн байсан. Тэгвэл өтгөн мананд төөрч хад, чулуу мөргөн осолдсон байж болох таамаг бас байгаа юм. Гэвч далайн мандалд хэдэн арван км газар нэгжээд ч ямар нэг ослын ул мөр, үлдэгдэл, сэг зэм тааралдсангүй. Энэ бүхний эцэст “Ямаха”-г ор сураггүй алга болсон гэж дүгнэхээс өөр гарц үлдсэнгүй.

Энэ хөлөг Бермудын гурвалжинд орчихсон мэт ор мөргүй алга болжээ.Нутгийн иргэдийн олонхи “Ямаха”-г жижиг болон, загас агнуурын онгоц залгичихдаг Байгаль нуурын хэсэгхэн газарт шингэчихсэн гэдэгт итгэлтэй байна. Нутгийн олон энэ маягаар сураггүй алга бологсдын тоог алджээ. Үүнд осгож, мөс цөмлөгч машин болон цаснаа явагчтайгаа живэн хорвоог орхигсод багтаагүй гэхээр дээрх тоо анхаарал татахуйц байгаа юм.

Загасчид нуурын мандалд галт тэрэг, эртний цамхаг, усан онгоц мөн загасчны завь харагддаг хэмээн ярьдаг. Олон жилийн турш олон ч хүнд ажиглагдсан энэ үзэгдэл тохиоход ойр орчмын гацаат тосгодод, аялж яваа хөлөг онгоцонд соронзон орны өөрчлөлт, цахилгааны гэмтэл заавал болдог. Ялангуяа, хөлөг онгоцны жолоодлогын хэсэгт ямар нэгэн өөрчлөлт илт мэдрэгддэг хэмээн Байгаль далайд спорт аялал зохион байгуулдаг “Славс” клубын зохион байгуулагч Игорь Янушевич батлан өгүүлжээ.

Тэрбээр “Далайд оньсого мэт адал явдал жил бүр болдог. Хэдийгээр би эмч ч хачин жигтэй байдлаар хэн нэгнийг авч оддог нууцын талаархи ярианы дараа, эсвэл мандал дээрх элдэв сонин үзэгдлийн дараа сэтгэл зүйч болон хувирдаг” гэжээ.

И.Янушевичийн ярьсныг олон хүн баталдаг. Өөрөөр хэлбэл зуны халуунд ч, өвлийн тэсгим хүйтэнд ч далайн мандал дээр ер бусын, хачирхам дүр дүрслэл бүхий зэрэглээ үүсдгийг. Хэдийгээр эдгээр үед агаарын нягтшил, гэрлийн тусгал, хугарал өөр байдаг ч далайн мандалд ер бусын, гайхалтай нь дэндүү бодит харагдах дүр тодордог байна. “Ямаха” онгоцыг аялж явах үед энэ үзэгдэл тохиож төөрөгдөлд оруулсан байж болох талтай.

Олон жил нүдээр харсан гэрчүүд буюу загасчид, судлаачдын ажигласнаар зэрэглээ ихэвчлэн Их Ушканьийн болон Ольхоны арлуудын ойролцоо үзэгддэг байна. Хэрэв энэ бүхэн “Ямаха”-тай тохиосон бол тэд эсэн мэнд эргэн ирэх найдвар бас ч байгаа аж. Харин олон жилийн турш ам дамжин яригдсан  хамгийн аймшигтай, учир битүүлэг үзэгдэлтэй учирсан бол…?

Өөрөөр хэлбэл, Ольхоны арлуудын өмнөд хэсгээс цөөхөн км-ийн зайд орших нуурын хамгийн гүн хэсэгт үүсдэг “Чөтгөрийн ам”-д үмхүүлчихсэн бол. Энэ ер бусын үзэгдэл хоёр ам.метр талбайг хамран жилд 1-2 удаа тохиодог гэлцдэг. “Ямаха”-тай ижил ямар ч ул мөргүй алга болсон жижиг онгоцууд тодорхой давтамж, урьдчилан мэдэгдэх шинж тэмдэггүй энэ үзэгдэлтэй таарсан учраас л алга болдог гэдэгг далайн эрэг орчмын иргэд итгэлтэй байгаа юм.

Өөрөөр хэлбэл Байгаль нуур усан онгоц “залгичихдаг” гэдэгт тэд эргэлздэггүй. Гэхдээ үүнийг таньж болох шинж нь барин тавин нотолгоо байхгүй ч цаг агаар тогтуун сайхан байх, мөн нуур дөлгөөн байх үе гэнэ. Гэнэт далайн ус мурилзан долгилж голдоо дээр дурдсан хоёр ам.метр талбай бүхий хар нүхэн эргүүлэг үүсгэн хавь орчныхоо бүхнийг хаман авдаг байна. Үүнийг нутгийнхан нүгэлт сүнснүүд бусдыг там уруу авч оддог үүд хаалга хэмээн итгэдэг байна.

Гэвч эрдэмтэд, байгаль судлаачид байж боломгүй хэмээн няцаадаг. Тиймээс ч сүүлийн үед алдартай олон судлаач зэрэглээ болон “чөтгөрийн ам”-ыг судалж эхлээд байна. Тэд яагаад учир нь үл ойлгогдох сонин үзэгдэл олон жилийн турш нэг л газар үзэгддэг. Нөгөө талаар усан хонгил үнэхээр үүсдэг үү гэдэгт хариулах юм.

Хачирхалтай нь дээрх хоёр үзэгдлийн талаар баримтат кино, видео бичлэг, цуврал фото зураг, нүдээр харсан гэрчүүд гээд асар олон баримт нотолгоо, эд мөрийн баримт байдаг. Тэр байтугай “чөтгөрийн ам”-аас амьд мултарч чадсан азтай хүмүүс ч цөөнгүй. Тухайлбал, хэдэн жилийн өмнө хэд хэдэн хөлгийн ахмад энэхүү эргүүлэгт ойртон очсон ч амьд гарч чаджээ. Эргүүлэг заримдаа бүгдийг ч залгичихдаггүй бололтой.

Тэгэхээр “Ямаха” хөлгийн талаар урьдчилан тааварлахад эрт байна. Хэдийгээр алга болоод чамгүй удсан ч хөлгийнхөн “юунд сандарсан юм бэ, бид далайд гараад хэдхэн цаг л боллоо шүү дээ” гэсээр амь мэнд эргээд ирж ч болзошгүй.

Ж.Баярмаа
Эх сурвалж: “Монголын үнэн”