Ховдын чөлөөлөлтийн нууц буюу түүхийн тооцоо өш хонзон

1. Ховдын чөлөөлөх тулалдаан, ховдын чөлөөлөх дайн, Ховдын чөлөөлөх байлдааны талаар ярих нь тун хойрго байгаа юм. Их Монгол улсыг байгуулах нүргээнт үйл явдал эндээс эхэлсэн. Богд хааныг нас бархад нууц архиваас нь Ховдын дайны дараах таван улсын нууц гэрээ олдсон тухай яриа бий.

Уг нууц гэрээний 5-р заалтыг Богд хаанд зориулсан буюу Богд хааны биелүүлэх ёстой заалт байжээ. Энэ нь Ховдын дайн шиг дахин том дайн цугларалтыг гаргуулахгүй явдал юм. Хатанбаатар Магсаржав хамгаалалтын 50 цэрэгтэй оролцжээ. Гэвч тэнд 5000 цэрэг цугларсан.

Өвөр, Ар, Шинжааны баатар эрс ирсэн. Олон Монгол аймаг нэгдэж Өвөр Монгол их хуцвал Буриад, Тува. Шинжаан нэгдэхэд бэлэн байлаа. Олон улсын тагнуул туршуулууд холхилдож байв.

Гол тагнуул туршуул нь Номхон далайд Монгол хэмээх хөлөг онгоцон дээр байрласан Монголыг тагнан турших Массоны тагнуулын газар байлаа. Тэнд хожим нь 30-р зэрэглэлтэйгээр АНУ-ын ерөнхийлөгч болсон тийм хүмүүс байсан.

Массончууд бүх худалдаань пүүс, бүх шашины газарууд, үзмэрчид, мэргэд, хутагт хувилгаадыг хянаж байв. Богд хаан ч Массонын төлөөний хүн байсан байж магадгүй. Тэгээд ч үүргээ гүйцэтгэсэн хэмээн 1924 онд цааш нь харуулсан байж болох юм.

Яагаад гэвэл энэ онд Богд Хааны хөрөнгийг хувааж 500 пулуу тэрэг алт хойшоо гарсан.

2.Ховдын түүхчид, сэтгүүлчид 1911 оны Ховдтой холбоотой асуудлыг сайн судлах хэрэгтэй юм шиг санагддаг.

Ховдын чөлөөлөх дайнд оролцсон 111 шилдэг Хүлэг баатаруудын нэр дурсагдах юмгүй үлдэж…
Дамбийжаа баригдаж уравсан хулгайчаараа дуудуулан…
Үүнд идэвхтэй оролцсон бүхэн алагддаг нь алагдаж үхдэг нь үхжээ Тухайлбал МонголоОр аялсан Англи хатагтайн тэмдэглэлд:
Ховдыг чөлөөлөхөд гарамгай гавьяа байгуулсан Ховдын баруун хязгаарын цэргийн жанжин Гэндэнг Хэрхэн цэргүүд нь алсан тухай гарч байна.
Энэ бол мөн л далдын явуулгаар болсон хэрэг шүү дээ.

Ховдод зөвхөн Манжууд биш харь Америк, холын Европ ноёрхож байсан гэдгийг санах учиртай. Ийм учраас түүхийн өш хонзон түүхийн тооцоо явагдаж байна.

Сэтгүүлч Б.Эрдэнэбаатар

Эх сурвалж: “Хөх толбо” сонин