“Канон”-дож болмоор хуулийн заалт

Өчигдөр намрын чуулган нээлтээ хийв. Хэлэлцэх асуудал нь чухал хэмээн гишүүд намрын чуулганыг дүгнэж байгаа. Тэд ихэвчлэн ирэх оны төсөв, мөнгөний бодлого, төмөр зам, транзит тээвэр, ашигт малтмалын асуудалд анхаарал хандуулах аж. Харин хэвлэл мэдээллийн салбар намрын чуулганаас нэг л хуулийг хүлээж байгаа.

Тэр нь Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хууль. 1998 оноос хойш шинэчилж чадаагүй, УИХ-аар орох болгондоо элдэв хэл ам дагуулан буцаагдсаар ирсэн Хэвлэлийн эрх чөлөөний хууль энэ намар л батлагдах болов уу гэсэн хүлээлт байгаа юм. Ерөнхийлөгчийн өргөн мэдүүлсэн хуулийн төсөл өнгөрсөн жил багагүй шүүмжлэл дагуулж, сэтгүүлч эзэнтэй хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудын эрхийг зөрчсөн гэх асуудлаар буцаагдсан.

Манайд сэтгүүлчийн материалыг унших, завсар оруулах, өөрийнхөө таалалд нийцүүлэн өөрчлөх, эсвэл ярилцлага өгчихөөд гаргахгүй гэж сэтгүүлчийн ажилд төвөг учруулах тохиолдол маш олон. Тэгвэл БНСУ-д ямар ч тохиолдолд ийм зүйл гарахгүй. Учир нь хуульдаа сэтгүүлчийн материалыг анхны уншилт хийх ёстой бол тухайн хувь хүн албан байгууллага уншилтын мөнгө төлөх ёстой гэж заажээ.

Тэгвэл энэ удаад сэтгүүлч мэргэжилтэй гишүүд нэгдэж, Ерөнхийлөгчийн боловсруулсан хуулийн төслийг илүү чамбай болгохоор ажиллаж байгаа сурагтай. Мөн сэтгүүлч эздээс гадна, редакцид ажилладаг сэтгүүлчдийн санал хүсэлтийг ч бичгээр болон амаар авч, хуулийн төсөлдөө тусган хэлэлцүүлж байгаа юм.

Сэтгүүлчийн эрхийг хэрхэн хамгаалах, хууль эрхзүйн талаасаа ямар зохицуулалт шаардлагатай байгааг судалж байгаа хуулийн төслийн ажлын хэсгийнхэнд хүргэх нэг саналаа сониноороо дамжуулъя. Мэдээж үзэг нэгт нөхөд маань энэхүү заалтад өөрсдийн санал бодлоо нэмэрлэх нь дамжиггүй биз. Бид гадны туршлага гэж ярих дуртай.

Гишүүдийг гадны хууль канондож ирээд орчуулаад баталдаг гэх шүүмжлэл ч бишгүй дуулддаг. Тэгвэл тэр гадны туршлага, гадны хууль дунд Монголын хөрсөнд буулгаад нутагшуулчихмаар заалт чамгүй олон байдаг аж. БНСУ-ын хэвлэл мэдээлэл ардчилсан орнуудад тийм ч доогуур үнэлэгдэхгүй. Сэтгүүлчийн амьдрах орчин, нийгмийн баталгааг хангалттай шийддэг. Яам агентлаг, төрийн байгууллагууд нь сэтгүүлчээ мэргэшүүлэх, тэдний ажиллах орчныг хангах талаар чамгүй их ажил хийдэг аж.

Тухайлбал, БНСУ-ын Төв банк гэхэд оффис дотроо мэргэшсэн сэтгүүлчдийн ажлаа хийдэг өрөөг гаргаж өгдөг бөгөөд тэр өрөөнд нийтлэлч тоймчид нь өөр өөрсдийн ширээндээ суун ажлаа хийдэг байна. Цаг үеийн чухал мэдээллээ яг хажуунаас нь мэдээлэх орчин бүрдсэн бөгөөд сэтгүүлчид сонин, телевизийн оффис руугаа цаг алдаж явахгүйгээр тэндээ байрлан хооллож, ажлаа хийгээд гэртээ харьдаг байна.

Ийм зохицуулалтыг шийдээд өгчихөд ч гэмгүй. УИХ, ЕТГ гэсэн ганц нэгхэн байгууллага сэтгүүлчдэд өрөө гаргаж өгдөг ч ихэнхи комьпютер нь ажиллахгүй, өрөө нь хүйтэн, буланд байрладаг гэх мэтээр учир дутагдалтай зүйл олон. Энэ бол эхний асуудал. Хоёрдугаарт, БНСУ-ын хуулиар сэтгүүлчийн материалыг үнэлэх тогтолцоог өвөрмөц байдлаар шийджээ.

Манайд сэтгүүлчийн материалыг унших, завсар оруулах, өөрийнхөө таалалд нийцүүлэн өөрчлөх, эсвэл ярилцлага өгчихөөд гаргахгүй гэж сэтгүүлчийн ажилд төвөг учруулах тохиолдол маш олон. Тэгвэл БНСУ-д ямар ч тохиолдолд ийм зүйл гарахгүй. Учир нь хуульдаа сэтгүүлчийн материалыг анхны уншилт хийх ёстой бол тухайн хувь хүн албан байгууллага уншилтын мөнгө төлөх ёстой гэж заажээ. Өөрөөр хэлбэл, авсан ярилцлага, бичсэн нийтлэлээ тухайн хүнд уншуулах ёстой бол сэтгүүлч төлбөрөө авах ёстой.

Эхний уншилтыг төлбөртэй болгосноор сэтгүүлчийн хөдөлмөрийг үнэлэх, хамтран ажиллах гэрээ гэх мэт зүйл байхгүй болдог байна. Сэтгүүлч бичсэн материал, авсан ярилцлагаа төлбөргүйгээр засвар оруулах, тоо баримтаа өөрчлүүлэх шаардлагагүй бөгөөд хэрвээ сэтгүүлч өөрөө ярьсан хэлснийг нь, өөрийнхөө бичсэн нийтлэлийг тэр чигээр нь сонин, хэвлэлээр гаргахыг хүсч байгаа бол уншуулах шаардлага ч байхгүй байдаг аж.

Манайд хамгийн их хэрэгтэй хуулийн заалт. Амнаас унасан үгнийхээ эзэн нь болж чадахгүй араас нь нэхэл дагуул болж, сэтгүүлчийн бичсэн материалыг санаан зоргоор өөрчилж суудаг дарганцаруудад ганц хэрэгтэй заалт байгаа юм. Энэ мэт маш олон чухал заалтууд хэвлэлийн хуульд нь байдаг аж. Тэндээс манайхан жаахан хуулан бичлэг хийгээд, сэтгүүлчдээрээ хэлэлцүүлээд бага зэрэг өөрчлөлт оруулаад явчихвал болохгүй гэх зүйлгүй билээ.

Б.ТОГТОХ

Монголын мэдээ