Өгүүллэг: Н.Тайванжаргал : Наадмын өдрүүд бороотой байдаг

Өглөөний сэрүүн агаар таатай нь сайхан. Зүүн урдаасаа үе үе зөөлөн салхи урин сэвэлзэх бөгөөд өглөөний тод шаргал наран газрын их нүдэн талыг туулж барах гэж холын холд алдлах аж .Өнөөдөр эхний наадмын өдөр .Бүрэн наадамд сойж буй морьдоо ногоо сайтай газар авч хонон өл хоолы нь тааруулаад буцаж байгаа нь энэ байв .Тэрээр энэ жил зургаан насанд нийтдээ арав гаран морь уяж байгаа бөгөөд өнөөдөр уралдах азарга даагаа шүдлэн гурван насны зургаан мориныхоо хоолыг тааруулахдаа тэнгэрийн байдлыг давхар ажихаа мартсангүй .Ер нь жилийн жилд л наадмын өдрүүд заавал бороотой байдаг билээ . Бүрэн уяан дээрээ бууж морьдоо уячихаад тойрч харан хэсэг зогссоноо гэрийн зүг алхвал гэрээс хоёр настай хүү нь гарч ирэн тэнтэр тунтар алхан ирвэл тэврэн авч үнсээд гэртээ орвол эхнэр нь өглөөнийхөө саалийг дуусгаад орж ирлээ .
Тэрээр гараа угаагаад хоёр хүүхдийнхээ хувцасыг өмсгөөд баруун ханын толгойноос шинэхэн гаргасан хонины цээж аван эвдэх хөшиглөж хоол хийв.Бүрэн мориныхоо ойр зуурын юмаа бэлдэнгээ наадамд унах эхнэрийнхээ болон өөрийнхөө морийг эмээлэж дэлийг нь засаж хантайраад гэртээ орж ирвэл хоол ч бэлэн болсон байлаа.
Эхнэр нь
- Өнөөдөр сүрхий нар унах нь ээ гэвэл
Буян
-Тиймээ гэхдээ үдээс хойш аягүй бол бороо орж мэднэ Би бороо орно гээд л мориныхоо хоолыг жаахан сунгачихлаа гэв. Эхнэр нь хойморын авдараа уудалж Бүрэнгийн наадамд өмсөх хувцсыг гаргаж өгөв.
Эхнэр нь хоёр хүүхдээ хажуу айлдаа оруулж өгөхөд Бүрэн арц уугиулан уяагаа тойрч ариутгаад морь унаач хүүхдээ бас ариуллаа.

Эл хульхан байдаг сумын төв өнөөдөр хөл хөдөлгөөнтэй байв.Бүрэн наадмын цэнгэлдэхийн баруун урдханд очин морьдоо хашаанаас уяж байтал цагаан хоолойгоор азаргаа мордуулаарай гэж зарлав.Халтар азарганыхаа хөхлийн боолтыг нь чангалаад оломцогий засан унаач хүүхдээ мордуулаад
-За миний дүү яаж явахаа мэдэж байгаа биз дээ гэхэд
Морь унаач хүү инээгээд
-Мэдэж байна аа гэв
Учир нь энэ хүү Бүрэнгийн халтар азаргыг хоёр жил гаран унасан бөгөөд хэд хэдэн удаа айраг түрүү аваад байгаа учир хүү азарга хоёр бие биенээ сайн мэддэг болжээ,
Ер нутгийн олны ам ил далд л Бүрэнгийн халтар азаргыг түрүүлнэ гэж ярьж байааг сонссон ч Бүрэн ил цагаан түрүүлнэ гэж ярихгүй ч горьдлого бол байлаа ,Одоогоос гурван жилийн өмнө халтар азарганыхаа хоолыг тааруулж чадалгүй өлдүүлээд үхүүлэх шахсанаас хойш цаг агаарын байдлыг сайн харах болсон байна,Тэгэхэд шөнө нь хоолы нь тааруулахдаа тарган байна тэгээд ч хүнд зүсний адуу маргааш нартай байна биз гээд хоолы нэлээд хасчихсанд халтар азарга газрын дунд ороод л өлдөөд явахаа больсон нь Бүрэнд маш том сургамж болсон билээ.
Азаргаа мордуулчаад Бүрэн ойрхон сууж байсан хүмүүс дээр очин
-За сайн байна уу мэндлэхэд
Тэнд байсан хүмүүс дор бүрнээ бүдүүн нарийн дуугаар
-Сайн сайн байна уу
-Зуншлага тарган морь хурдан уу гэхэд Бүрэн
-Сайхан морь хурдан гэв,
Тэндээс хүрэн торгон дээлээ сугавчилж шляпэн малгай ар шилэн дээрээ хаясан хижээл насны эр
-Бүрэн ч өнөөдөр эхний гурван насыг авах шинжтэй .Сая би чиний халтар азаргыг харлаа .Өнгө зүс хоол унд нь сайхан байна олны яриа оргүй байх шүү хэмээгээд

-Чи ямар арга хэрэглээд байна аа ,Чиний тухай дуулах нь хүнд харуулалгүй юм хийгээд байна гэсэн арай нөгөө хүч оруулдаг юм хийгээд байгаа юм биш гээд маасайтал инээн бусдаасаа дэм авах санаатай тойруулан харахад хэн ч дуугарсангүй .Энэ эрийг “галзуу”Норов гэх бөгөөд хэл ам хөдөлгөөн ихтэй нэгэн бөгөөд мөн сүүлийн хоёр жил хул азарга нь Бүрэнгийн хар азарганд түрүүгээ алдаад байгаа нь дотроо шаралхаж явах болсон байна .Хул азарга нь сумандаа хэд хэд түрүүлсэн азарга бөгөөд сүүлийн хоёр жил дараалан аман хүзүүлжээ,Бүрэн дургүй нь хүрсэн ч дуугарсангүй ,
Харин тэндээс хар хөх тэрлэгтэй өвөгжөөр хүн тэнгэр харснаа
-За азарга ирэх болж дээ Энэ тэнгэр ч аягүй бол юм орох нь ээ .Урдаасаа салхи уриад байна гээд босов.
Салхи ширүүсэн хар үүл хуралдан хааяа нэг ганц дусал хаяж байснаа хэсэг зуур чимээгүй болов.Гэнэт тэнгэр дуугарч азарган бороо асгарч эхлэв. Хүмүүс нөмөр хайн ийш тийшээ гүйлдэхэд Бүрэн эмээл дээрээ дарсан цуваа авч нөмрөв. Удалгүй л хүмүүс
-Азарга ирж байна гэж шуугилдав.
Цагаан бороо зүсрэн орж холын юм сайн харагдахгүй байсанд Бүрэн морь барианы газарлуу мордохдоо эхнэртээ хандаж
-Халуун хоол цай аваад хүрээд ир хүйтэн бороонд хүүхэд даарсан байгаа байх гээд мориндоо ташуур өгөн бороон дундуур одов.Бороо ч тогтох шинжэй болж цайрах бараа алсарч ойр тойрны юм харагдах болов.Азарга харагдаж байна гэж шуугилдаж эхэлвэл Буян тэр зүг харвал мөрөгцөг тойрон ганц бараан азарга хол тасархай гарч ирэхэд хүмүүс
- Бүрэнгийн халтар азарга байна
- Норовын хул азарга байна
- Ондоо азарга байна гэж доор бүрэндээ нэр өгөн шуугилдаж байв.Хэдийгээр бороо орж адууны зүс ондоо болдог ч Бүрэн азарганы давхил ерөнхий байдлыг нь хараад өөрийнхөө азаргыг мөн гэж таньж байлаа.
Азарга ирлээ. Бүрэнгийн хар азарга сумынхаа наадамд гурав дахь жилээ ийнхүү түрүүлэв.Наадмын цэнгэлдэхээс азаргаа цоллуулан гарч ирэхдээ үүдэн дээр нь “галзуу”Норовтой таарвал жишүү хараад дуугарахгүй өнгөрөв.Дам сонсох нь хул азарга нь замын дундаас гарсан сураг дуулдав. Нутгийн нэгэн өвгөн
-Энэ Норов сайхан хурдан ажнайгаар тоглочихлоо .Хул азарга одоо Норовт байгаад хурдлахгүй эзнээ соливол давхиж магад Норов хүн хүн дууриаж янз янзын юм хийсээр байгаад сүүлдээ өөрөө ч уяаг нь олохоо байж гэж ярьсан дуулдав.
Ер нь яагаад ч юм бороотой наадмаар Бүрэнгийн морьд сайн давхидаг болсон бөгөөд энэ жилийн наадмаар зургаан насны арваад морь уяхад гурван айраг хоёр түрүү авав. Эхний баярын өдөр азарга нь түрүүлж хоёр даага нэг шүдлэн нь айрагджээ,Харин сүүлийн баярын өдөр их нас нь түрүүлэв.
Угаасаа л адуу гэж энэ хийморьлог амьтаныг атаа хорсол баяр хөөр зэрэг элдэв бүхэн дагаж явдаг болохоор нутгийнхны дунд нь “Егөө” Догсом гэж хүн цаашлуулахдаа мэргэшсэн эр

Хувьтай хүнийг хур дагадаг
Хувь заяагаа хийморь дагадаг
Хуртай наадмыг хурд дагадаг
Хурдан морьд Бүрэн дагадаг ийм шүлгийг гадуур тараажээ.

Үүнд атаархсан уу наадмын дараахан “галзуу”Норов айл айлаар буун халамцуу явахдаа

Бороотой бол Бүрэнгийн халтар азарга
Шороотой бол Норовын хул азарга
Хуртай бол Бүрэнгийн халтар азарга
Нартай бол Норовын хул азарга ирэх жилийн наадмаар түрүүлнээ хэмээн аархаж явсан сураг дуулдав.
Жил жилийн наадам өөр өөрийн түүх дурсамжтай байдаг ч бороогүй наадам ер нь ховор байдаг билээ .