Зээлийн батлан даалтын сан төрд байх нь оновчтой юу?

Г.ГАНЧИМЭГ

Жижиг, дунд үйлдвэр­лэгч­дэд тулгардаг гол бэрх­шээлийн нэг нь сан­хүү­жилтийн эх үүсвэр юм. Сайн боловсруулсан биз­нес төсөлтэй боловч банк­наас зээл авах гэхээр барь­цаа хөрөнгөгүйгээс аж­лаа эхлүүлж чаддаггүй. Ма­най жижиг, дунд үйлд­вэр­лэгчдээс гардаг гом­дол ч ийм. Тэгвэл энэ нь зөвхөн манай улсад тул­гар­даг асуудал биш. Өн­дөр хөгжилтэй орнууд ч энэ замыг тойроогүй, дайрчээ.

Зээлийн батлан даал­тын сангууд анх Европт бий болсон юм. Улмаар дэлхийн бусад улс оронд ийм төрлийн сан бай­гуулагдаж эхэлсэн түүх­тэй. Зээлийн батлан даал­тын сан нь ашгийн бо­лон ашгийн бус гэсэн хэл­бэртэй байдаг. Тус сан нь төрийн санхүүжилттэй, мөн төр бусад субъекттэй хам­тарсан, гуравдугаарт, хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалттай байна.

1980-аад оны үед ихэнх улс орны сангууд үр ашиггүй ажиллан дам­пуурч, үүсгэн байгуулагч буюу төрд ихээхэн хэм­жээний алдагдал уч­руул­жээ. Улмаар улс ор­нууд үүнээс сургамж авч 1990-ээд оноос үйл ажил­лагаагаа шинэчлэн зо­хион байгуулах ажлыг эх­лүүлсэн байна. Үүний үр дүнд сангуудын үйл ажил­лагаа тогтворжиж ам­жилттай үйл ажиллагаа явуулж байгаа юм. Эд­гээ­рээс өнөөдрийг хүртэл үр ашигтай ажиллаж бай­гаа томоохон сангууд нь Азийн болоод Эдийн засгийн хамтын ажил­лагаа, хөгжлийн бай­гууллагын гишүүн ор­нуудынх байна.

Манай улсын хувьд Зээлийн батлан даалтын сан­гийн тухай хуулийг 2012 онд баталж, 2013 онд Зээлийн батлан даалтын санг төрөөс таван тэрбум төг­рөгийн дүрмийн сан­тай­гаар үйл ажиллагааг нь эхлүүлжээ. Энэхүү сан нь ашгийн төлөө бус бө­гөөд одоогоор банк, сан­хүү­гийн байгууллагаас зээл авахад барьцаа хөрөнгө хүрэлцэхгүй байгаа ч шаард­лага хангасан зээл­дэгчийн зээлийн 60 хүртэлх хувьд батлан даалт гаргадаг. Батлан даал­тын дээд хэмжээ нь 250 сая төгрөг юм байна. Тус сан энэ оны эхний улирлын байдлаар 6.6 сая төгрөгийн батлан даал­тыг 100 зээлдэгчид гар­гасан бөгөөд батлан даалт­тай зээлийн хэмжээ 15,9 сая төгрөг юм бай­на. Хуульд зааснаар сан өөрийн хөрөнгөөс 20 дахин их буюу 100 тэрбум төг­рөгийн зээлийн бат­лан даалт гаргах боломж­той. Банкууд, ББСБ-аас 2013 онд 60 мянга га­руй жижиг, дунд үйлд­вэрлэл эрхлэгчид, аж ахуйн нэгжүүдэд 1,8 тэр­бум төгрөгийн зээлийг олго­жээ. Харин 100 тэрбум төг­рөгийн батлан даалт нь өнөөдрийн байдлаар нийт зээлийн ердөө зургаан хувийг л эзэлж байгаа аж.

Судлаач Х.Гансүх “Ма­най улсын хувьд зээ­лийн батлан даалтын сангийн үйл ажиллагааны үр дүнг үнэлэх, дүгнэхэд хан­галттай хугацаа өнгөрөөгүй байгаа хэдий ч сан үйл ажиллагаагаа амжилт­тай хэрэгжүүлж зо­рил­годоо хүрэхийн тулд гадаад улс орнуудын сайн туршлагаас сурал­цаж, түүнийг үйл ажил­лагаан­даа нэвтрүүлж ажил­лах шаардлагатай. Ма­най улсын хувьд алс хэт­дээ төрийн оролцоог буу­руулах, сонирхогч бусад субьектүүдийн санд хувь эзэмших бололцоог бий бол­гох, санг ашгийн төлөө хуулийн этгээд болгон хөгжүүлэх бодлогыг баримт­лах нь зүйтэй” гэсэн юм.

Хөгжингүй улс орнуу­дад төрийн оролцоо давам­гайлсан санг ааж­маар төрийн оролцоог буу­руулах, банкуудаар ме­неж­ментийг хийлгэх, ху­вийн хэвшлийн орол­цоог нэмэгдүүлэх бодлого баримталж буй юм бай­на. Дэлхий нийтийн ханд­лага ч энэ зүгт байна. Тухайлбал, Румын улсын Хөдөөгийн зээлийн бат­лан даалтын сан 1994 онд бай­гуулагдсан ашгийн төлөө байгууллага юм. Энэ санд төр бэлэгдлийн чанар­тай буюу 0.05 хувь, бан­кууд 99.95 хувийг эзэмшдэг. Гэхдээ төр бат­лан даалтын 70 хүртэлх хувийг батлан даадаг.

Харин Азид тө­рийн мэд­лийн, төр давам­гайл­сан эзэмшилтэй сан­гууд ихээхэн хөгжжээ. Тухайлбал,  Японд Зээ­лийн батлан даалтын кор­по­раци, Солонгост KODET, KOTIG, Тайваньд Зээлийн батлан даалтын кор­пораци нь 100 хувь төрийн эзэмшилд байдаг. Тиймээс ашгийн төлөө бус бөгөөд алдагдлыг төрөөс санхүүжүүлдэг. Эдгээр сан­гийн гол онцлог нь нарийн төвөгтэй тех­но­ло­гийн үйлдвэрлэл, өндөр тех­нологи, ноу хау, өндөр үр ашиг бүхий төслүүдэд түлхүү батлан даалт гар­гах зорилготой. Гарч буй технологи, экспорт, шинэ зах зээл нь санд зарцуулж буй зардлаас илүү үр ашиг­тай гэсэн үзэл баримтлалд тулгуурладаг.

Төрийн оролцоо их­тэй бол хараат бус мэр­гэжлийн байх байдал ал­даг­дах, захиргаадалтаар бат­лан даалт гаргах зэрэг сөрөг талтай. Иймэрхүү сө­рөг тал нь хөгжиж буй орны хувьд төсөвт то­моо­хон дарамт үүсгэж бол­зошгүй гэж зарим хүн бол­гоомжилдог байна.

Зууны мэдээ