Л.Санжаасүрэн: Б.Хурц өөрөө очиж хэргээ хүлээсэн болов уу

“Хуучин тогтолцоонд маш ха­туу чанга хяналтад ажилладаг байсан. Тэгэхдээ өнөөдрийнх шиг хүн хулгайлсан тагнуулын газар шиг ажиллаж байсан баримтыг санахгүй юм” гэж хэлэх энэ хүн 1966 оноос буюу 19 настайгаасаа эхлэн буурал болтлоо НАХЯ-ны таг­­нуулын албанд ажиллажээ. С­ө­рөг тагнуулын алба, Хууль зүйн яамны дэд сайд, хорих ял эд­лүүлэх албаны дарга ч хийж яв­сан энэ эрхэмийг олон улсад, тэр дундаа Европт “Эмнести интер­нэшнл”-ийн томъёолсноор Prisoners of Conscience буюу “Үзэл са­наа­ны хоригдол” гэдгээр нь ан­дах­гүй. Харин монголчууд Дами­рангийн Энхбатын өмгөөлөгчөөр ажилласныхаа төлөө хорих ялаар шийтгүүлсэн гэхээр Лодой­сам­буу­гийн Санжаасүрэн гэж төвөггүй мэд­нэ. Түүнийг хоригдож байхад нь өөрийнх нь буруугүйг нотолсон захид­лыг 20 гаруй орноос ирүүлж бай­жээ. Энэ бүхэн түүнийг хуга­цаанаас нь өмнө суллахад хүргэсэн ч байж болох талтай. Гэсэн ч тэрээр өнөөг хүртэл хохирсоор явна. Өмгөөлөх эрхгүй өмгөөлөгчтэй ярилцлаа.

-Өмгөөлөл хийснийхээ тө­лөө өмгөөлөх эрхгүй болсон өм­гөө­­­лөгч гэхээр гадаадынхан бол г­айхдаг байх. Долоон жил өмгөө­лөх эрхгүй явна гэдэг багагүй хугацаа. Энэ хугацаанд та өмгөөлөх эрхээ сэргээлгэх оролдлого хийв үү. УИХ-ын байнгын хороодод хандсан гэж байсан?

-Өмгөөлөгчийнхөө эрхийг сэр­гээл­­гэх талаар хөөцөлдөж яваагүй л дээ. 2004 онд УИХ-ын Тусгай хя­нал­тын дэд хороонд өмгөөлсөн асууд­лаа шалгуулах хүсэлт тавьсан.

-Тагнуулын ерөнхий газ­рын үйл ажиллагааг шалгуу­лахаар хандаж гэж ойлгож болох уу?
-Тагнуулын газрын удирдлагын үйл ажиллагаа, цагдаагийн удирд­лагын үйл ажиллагааг шалгуулах хүсэлт тэр үед гаргасан. Энэ асуудлыг авч хэлэлцсэн эсэхийг мэдэхгүй. Надад хариу өгөөгүй. Ин­гэж л дууссан.

-Түүнээс хойш дахиж хандаа­гүй хэрэг үү?
-Саяхан УИХ-ын Хүний эрхийн дэд хороонд өргөдлөө өгсөн. Хүний эрх хэрхэн зөрчигдөж байгаа тухай юм. Өөрөөр хэлбэл, 2003-2004 оны тэр асуудлыг анхааралдаа авч үзэж, миний хөндөгдсөн эрхийг сэргээгээч гэсэн ийм л хүсэлт тавьсан.

-Хариу юу гэх юм?
-Одоохондоо ирээгүй л байна.

-“Үзэл санааны хоригдол” гэж?
-Тийм.

-Энэ томъёоллоор олон улсад таны эрх хэрхэн зөрчигдсөнийг мэдээлж байсан байгууллагуудтай одоо та холбоотой байдаг уу. Мэдээлэл солилцох ч юм уу?
-Одоогоор холбоо тогтоогоогүй бай­на л даа. Суллагдсаныхаа да­раа 2005 он хүртэл олон улсын хү­ний эрхийн байгууллага бо­лох “Эмнести интернэшнл”-тэй холбоотой байсан. Тэр үед Мон­гол дахь салбараар нь дамжиж холбоотой байсан. 2005 оноос хойш бол ямар ч холбоо тогтоогоогүй.

- Д.Энхбатын ар гэрийнхний ярьж байгаачлан нэгэнт түүнийг үхэх нь тодорхой болчихсон хойно таныг шоронгоос гаргасан юм шиг. Одоо хэргийг чинь цагаатгачихсан уу. Эсвэл…
-Миний хэргийг цагаатгаагүй. Надад 1,6 сарын хорих ял оноосон. Энэ ялын есөн сарыг нь эдэлсэн. Үүний дараа ялынхаа 50 хувийг эдэлсэн гээд сулласан. Түүнээс өршөөчихсөн ч юм байхгүй. Сул­лагдахаас хоёр сарын өмнө буюу зургадугаар сард НҮБ-ын Хүний эрхийн дээд комиссарын газрын тусгай шалгагч Ховк гэж хүн ирсэн. Энэ үеэр 4-5 хүн хориход ирж надтай уулзсан. Миний асууд­­лыг сонссон тэд суллуулах талаар дээшээ шахалт, шаардлага үзүү­лэх гэж байсан. Тэр шугамаар сул­лагд­сан гэж боддог. Харин хууль хянал­тынхан хэлэхдээ “Хүний эрхийн байгууллагын ямар ч нөлөөлөл үүнд байхгүй” гэж хэлдэг. Хүний эрхийн байгууллагуудын шахалт яагаад үндэслэлтэй болов гэж үзсэн бэ гэхээр намайг Амгалангийн хорих ангид хоригдож байхад 20 гаруй орноос 300 орчим захидал хүлээж авсан.

-Ямар учиртай захидал байх уу?
-Тэр захидлууд МУ-ын Ерөн­хий­лөгч, УИХ-ын дарга, ерөнхий сай­дад өгсөн хүсэлт, шаардлагууд бай­сан юм.

-Үзэл санааны хоригдлыг сулла гэж үү?
-Тийм. Энэ бүхнээс үндэслээд намайг олон улсын байгууллагуудын шахалтаар сулласан байх гэж би дотроо боддог.

-Таныг хоригдож байхад уул­за­хаар ирсэн хүмүүст хязгаар тавих ч юм уу, эсвэл ямар нэгэн байд­лаар дарамт үзүүлсэн тохиол­дол бий юу?
-Хорих байгууллагад байхад ша­халт, дарамт үзүүлэх явдал ерөөсөө бай­гаагүй.

-Яагаад?
-Яагаад гэхээр өмнө нь би хорих бай­гууллагыг удирдаж байсан хүн учраас тэд бүхнийг хуулийн хү­рээнд хийж байсан. Дарга байсан гээд илүү авч үзээгүй. Улс төрийн хориг­дол гээд хүндрэл учруулаагүй. Монгол Улсын хууль яаж хүнд үйлчлэх ёстой вэ. Тэр журмаар л үйлчилсэн. Тийм ч учраас ялынхаа тавин хувийг эдэлсний дараа шүүх хэлэлцэж, үлдсэн ялыг тэнсэн болгож болно гэсэн заалт бий. Тэр дагуу л яг есөн сар болгоод намайг гаргасан.

-Хорь гаруй орноос ирсэн захидалд яг юу гэж дурдсан байдаг юм бэ. Таны эрхийн талаар уу, эсвэл Монголын хууль хяналтын байгууллагын буруутай үйл ажиллагааг буруушаасан байх уу?
-Яахав дээ. Иргэн Санжаа­сүрэнгийн эрхийг зөрчсөн учраас одоо суллана уу гэсэн шаард­лага л бий. Тэр үеийн төрийн өндөрлөгүүд, Хууль зүйн сайдад хүргүүлсэн бич­гийнхээ нэг хувийг л надад явуулж байсан хэрэг. Иргэдээс бол дэмжиж байгаагаа илэр­хийлсэн, зарим нэг нь миний төлөө мөргөл үйлдэж байгаа тухайгаа ч бичиж байлаа.

-Саяхан Монголд суу­гаа Францын Элчин сайдад энэ хэргийн чу­хал баримтыг өгөх гэж байсан талийгаач Д.Энхбатын дүү Д.Баярт хү­чээр шингэн уулгаж, зод­сон гэсэн мэдээлэл ца­цагд­сан. Та Д.Баяртай хол­боотой байдаг уу?
-Үйлчлүүлэгчийн ар гэ­рийн­хэнтэй холбоогүй. Нэг удаа залгахад ярьж чадахгүй бай­сан юм. Гэхдээ эртээд хол­боо барьсан л даа. Тэгэхэд “Учраа олохгүй байна. Маш хүнд байна” гэж ярьсан. Зо­дуулснаас болоод бэртэж гэмт­­сэн биеийнхээ зургийг үзүүл­­сэн л дээ. Шинжилгээ хийл­гэсэн юм билээ.

-Энэ хэргийг сөх­сөн нь хүмүүст үнэхээр дарамт­тай байна уу. Таныг дарам­талдаг уу. Сонсч бай­хад янз янзын аргаар үзээд байх шиг. Эсвэл худ­лаа юу?
-Ямар хүн дарамт хийж байгааг сайн мэдэхгүй. Дарамт хийсэн бол хэн хийсэн бэ гэ­дэг ойлгомжтой. Д.Энхбатыг хулгайлах ажиллагааг сэдсэн, удирдсан, зохион байгуулсан, оролцсон хүмүүс л хийж бай­гаа шүү дээ. Тодорхой асуу­­дал. Тийм болохоор энэ хү­мүүс хэрэг дээрээ хэрэг нэмж дарамт хийх шаардлага байх­гүй болов уу л гэж бодож бай­гаа.

-Тэгвэл таныг яагаа ч үгүй юм байна. Ер нь тэ­гэж ч чадахгүй нь, тийм үү?
-Зүгээр л юм чинь. Хэрэв миний толгойноос үс унах л юм бол эд нар хариуцна шүү дээ. Өөр хэн ч биш.

-Том хамгаалалтанд орсон хүн шиг хэлж бай­на. Та өөрийнхөө эр­хийг хамгаалуулахаар тус хэ­рэг­тэй холбоотой ба­рим­тыг хадгалуулж дээ. Тэгж ойлгож болох уу?
-Миний материалууд хам­гаалалтанд байгаа. Олон ху­­виар, чиглэл чиглэлээр нь хадгалуулсан. Анх шийт­гэгдэхдээ шүүх хурал дээр хэ­лэх үгээ хүртэл хэдэн хувиар хэвлээд намайг барьсан тохиол­долд хэвлэлд өгөөрэй гээд сонины газруудад өгсөн. Энэ хэрэгтэй холбоотой миний мэдэ­хээс гадна иргэдийн мэдэх маш олон баримт бий. Хамгийн томоос нь хэлэхэд, судлаагч Даш­зэвэгийн Ганхуягт чухал ба­римт бий. Зөвхөн нэгийг нь л энд хэлье. Бусад хүмүүст ч бий. Энэ хэрэгт ямар албан тушаал­тан яаж оролцсон бэ гээд бүгд байгаа.

-Хэн, хэн яаж оролц­сон юм бэ?
-Хэн сэдсэн, хэн зохион бай­гуулсан, хэн яаж оролцсон бэ гэдгийг нь мэднэ. Энийг эн­гийн улсууд ч мэддэг. Мон­голчууд чинь “Битгий хүнд хэлээрэй” гээд ярьдаг шүү дээ. Тэгээд л бүгд ил болчихсон.

-Тушаал өгсөн хүмүүс нь ирээд танаас “Битгий хэлээрэй” гээд гуйдаг хэрэг үү?
-Үгүй ээ, үгүй. Тэд чинь дотроо маргалддаг юм. Шагнал урамш­лаар тэр шагнагдсан бай­на, энэ шагнагдаагүй бай­на, би тэгэх ёстой, тэгэхгүй байна гээд л хоорондоо гомдоллоод, түүнийгээ найз нөхөддөө хэлчихдэг. Мон­голчуудын нэг заншил бий шүү дээ. “Хэнд ч битгий хэлээрэй” гээд л хүнд яриад явдаг. Тэр сувгаар л тархдаг юм билээ. Тийм болохоор Монголд нууц юм гэж байхгүй ш дээ.

-Яагаад?
-Яагаад гэхээр нууц бол сон­годог ойлголтоороо хоёр хүний хооронд байдаг зүйл. Гурван хүний хооронд ярьса­ныг яаж нууц гэх вэ. Гэтэл энд арав, хорин хүний тухай ярьж байна шүү дээ.

-Тийм юм бол одоо та тэр, тэр энэ хэрэгт ингэж оролцсон, тэр удирдсан, са­наачилсан гээд хэлчих л дээ?
-Одоо бол хэлэхгүй.

-Яагаад хэлэхгүй гэж. Та өөрөө ч нууцлаад бай­­гаа юм уу?
-Яагаад ингэж байна вэ гэвэл миний эрхийг цагаатгах асуудлыг УИХ, прокурорт тавь­­­чихсан. Зохих хэмжээгээр энэ асуудлыг харж үзэх болов уу гэж найдаж байна. 2004 оны нөх­­цөл байдал одоогийнхоос шал өөр. Тэр үед холбогдсон ал­­бан тушаалтнууд, шүүхийн хүмүүсийн зарим нь өөрч­лөгдөөд, ажлаа өгчихлөө. Тэгэ­хээр энийг шийдэх байх. Ту­хайн үед яагаад олон улсын хүний эрхийн байгууллагад хандсан бэ гэхээр Монголын бүх түвшинд хандчихсан бай­сан учраас тэр л дээ. Тэр нөхцөлд шийдэгдэхгүй бол НҮБ-ын Хүний эрхийн дээд комиссарын газарт өр­гөдөл явуулдаг юм. Одоо бол асуудлаа тавиад эд яаж хан­дахыг нь харж байж дараагийн алхмаа хийнэ.

-Д.Энхбат та хоёр 2004 онд өөрсдийн эрх гэхээсээ илүүтэй өөр зүйл, улс хоо­рондын асуудал ярьж байгаад буруудчихсан ч юм шиг?
-“Бид хоёрыг битгий шо­ронд хийгээч” гэж бид гуйсан. Өөрсдийнхөө тусын тулд биш. Энэ үйлдэл Европын холбоонд Монгол Улсын нэр төрийг гутаасан шившигтэй ажиллагаа шүү. Бид Монголын төлөө үүнийг хийж байна. Бид хоёрын төлөө бус Монголын төлөө битгий ингэж шийтгээч гэж олон хэлсэн. Хэрвээ ингэж шийдвэл бид хариуцлагыг нь хүлээхгүй гэдгээ ч хэлсэн. Ал­бан хүчээр биднийг хэрэг хийгээгүй бай­хад хийсэн бол­гож, гар­цаа­гүй шахалтанд оруу­лаад, ухрах зам­гүйгээр хэрэг тулгасан. Би ч мэргэн цэцэндээ долоон жилийн дараа ийм болчихно гэж бодоогүй л дээ. Тухайн гэмт хэрэг бол соёлт хүн төрөлхтөний дипломат харил­цаанд байдаггүй тийм зүйл учраас л тэр. Одоо ингээд шалгаад эхэлчихлээ шүү дээ.

-Тэглээ. Гэхдээ гүй­цэт­­гэх ажилд явсан хү­нийг бариад авлаа. Таны түрүүн хэлсэнчлэн тэд хоо­­­­­рондоо маргалдаад бие­­­­нээ золиослоод Б.Хур­цыг бариулчихав уу. Мон­­­­голд суугаа Элчин сайд ч мэдээлэл өгсөн гээд байгаа. Өөр хүн явах байсан айлчлалд Б.Хурцыг явуул­сан нь ийм таамаг төрүүлж бай­на?
-Би бол нөгөө талаас нь хэлмээр байна. Гурван хувилбар байж болно.

-Ямар?
-Эхнийх нь түүнийг зо­риуд тэдэнд өгч явуулсан байж болно. Хоёр дахь нь тохиролцооноо хамгаалаад “Чи оч” гэж явуулсан. Дараа­­гийнх нь өөрөө хэргээ хүлээж очсон байж болох талтай. Хам­­гийн сүүлийн хувилбар нь их магадлалтай хувилбар.

-Яагаад Б.Хурц хэргээ хүлээж очно гэж. Тэгэхээр шударга хүн үү?
-Б.Хурцыг би танихгүй. Зүс ч үзээгүй. Сая л сонингоор зургийг нь харлаа. ОХУ-д сур­­гууль төгссөн хуульч юм бай­на. Үндэсний аюулгүй байд­­­лын зөвлөлд ажиллаж бай­гаа хүн шууд хэлэхэд яагаад өөртэй нь холбоотой хэ­рэг Европод болсон байхад нутаг дэвсгэр дээр нь хөл тавь­­даг юм бэ гэсэн асуулт гарч ирнэ. Энэ бүхнийг үнэ­­хээр анзаарахгүй очсон бол түүнтэй ярих ч юм байхгүй. Толгой, тархи гэж бий биз дээ. Тэгэхээр өөрөө очиж хэргээ хүлээсэн болов уу л гэж бодож байгаа. За, Элчин сайдын хувьд бол хаанаас хэн гэдэг хүн явж байгаа мэдээллийг өгдөг. Энэ бол олон улсын харил­­цааны жирийн л асуудал шүү дээ. Тэртэй тэргүй хүн хул­гайлсан асуудал нь байсаар байтал өөрөө очдог нь намайг гайхашруулаад байгаа юм.

-Зохион байгуулалт­тай юм биш үү?
-Өөрөө ч очсон байж болно шүү дээ. Яагаад тийм асуудал хийчихсэн, ийм өндөр албанд байдаг хүн тэгээд тагнуулч, олон улсын эрх зүйн хэргээ үзсэн бол очих ёсгүй ш дээ. Яагаад гэвэл хүн хулгайлах, зэвсгийн, хар тамхины наймаа олон улсад хориглогдсон хамгийн хүнд хэрэг. Ийм хэрэгт оролцсон гээд яриад байгаа тийм хүн очно гэдэг өөрөө их сонин санагдаад байна.

-Засгийн газраас ма­най хүний халдашгүй дипломат эрхэнд халдлаа гээд бичиг явуулаад бай­на. Чимээгүй суувал “но”-той болох учраас ор төдий л иймэрхүү байд­лаар дуугарч байна уу. Ер нь иймэрхүү арга хэр үр дүнтэй байдаг юм бэ?
-Одоо бол Б.Хурцыг л яриад байх шиг байна л даа. Миний мэдэж байгаагаар дипломат албаныхан энэ хэ­рэгт оролцсон юм байна лээ. Тэр дипломатуудынхаа нэрийг яаж зарлах юм бол доо. Хүн хулгайлсан хүмүүс дотор дип­ломат паспорттой хүмүүс явсан. Дипломат паспорттой шүү. Дипломат паспорт гэдэг хүн хулгайлах хэрэгсэл биш. Тэгэхээр дипломат паспорттой явж байгаад хүн хулгайлахад нь зүгээр, чимээ­гүй өнгөрчихөөд, нөгөө нөхөр нь дипломат паспорттой явж байгаад баригдахаар нь “буруу” гэдэг манай л асуудал. Хар тамхи наймаалдаг хүн манай дипломат паспортоор явж л байсан. Энэ бол манай өөрийн асуудал. Европын хол­боо, Англи, Герман, Франц гэдэг хууль, хүний эрхийг дээ­дэл­дэг улс. Монгол Улс бол төр засгаа дээдэлдэг газар. Энэ хоёрын хооронд ялгаа байгаа биз. Манайд асуудлыг мөнгөөр шийддэг бол тэнд зөвхөн хууль үйлчилдэг.

-Одоо яах бол. Хүн хул­гайлахад оролцсон дип­ломат паспорттой хү­­­мүү­сийнхээ нэрсийг өг гэж манайд шахалт үзүү­лэх болов уу. Тийм нө­­лөөлөл бий юу?
-Мэдэхгүй. Боломж бол зөндөө байгаа. Миний хийх ажил биш учраас би санаа­гаа хэлээд юу гэх вэ. Хүн хоорон­­дын харилцааны л асуудал шүү дээ. Янз янзын томъёолол байж болно.

-Тагнуул, цагдаа­гийн­хан талийгаач Д.Энх­ба­тыг ерөөсөө эрүү­дэн шүүгээгүй гэдэг. Гэр бүлийнхэн нь болохоор эрүүдэн шүүснээс л бо­лоод үхсэн гээд байдаг. Та юу гэж боддог вэ?
-2003 оны тавдугаар сарын 17-25-ны хооронд Д.Энхбатын хаана байсан нь мэдэгддэггүй. Энэ хугацаанд прокурорын хя­налтанд байгаагүй. Хо­рих байгууллагад 25-нд цагдаа­­гийнхан хүлээл­гэж өгөөд л хуулийн хамгаалалтанд орсон хүн. Энэ хооронд хаана байсан юм. Тавдугаар са­рын 25-нд байцааж байсан гэж тагнуулынхан ярьдаг. Цаг­даагийнхан болохоор 25-нд хилээр оруулж ирсэн гэдэг. Д.Энхбат өөрөө болохоор тавдугаар сарын 18-ны онго­цоор ирсэн гэдэг. Онгоцны жаг­саалтыг тулгахаар 18-нд Д.Энхбат гэдэг хүн Монголд орж ирээгүй гэдэг. Ийм гурван зөрүү байгаа. Нэг тодорхой зүйл нь энэ хугацаанд Д.Энхбат Монголд байсан нь тодор­хой. Гэхдээ П.Энхбат гэдэг нэрээр нь оруулж ирээ­гүй байгаа юм. Тиймээс ч ямар нэгэн хууль, эрх зүйн хам­гаалалтгүй байсан.

-Гаалийнхан анзаар­сан­гүй юу. Эсвэл…
-Анзаарахын сайнаар ан­­заар­сан гэж бодож байгаа. Хү­лээстэй хүнийг анзаарахгүй бол тэдний хэрэг гэж юу байх вэ. Д.Энхбатын хэлснээр гааль, хилийн шалгалтаар оруу­лалгүй онгоцноос шууд маши­­наар аваад явсан гэдэг. Тэгэхээр тэнд юу болж байгаа юм бэ. Бүү мэд.

-Талийгаачийн ар гэ­рийн­хэн Б.Хурцын шүүх хуралд оролцоно гэж бай­­сан. Таныг хамт явах са­нал тавьсан уу?
-Тэнд хүн хулгайлсан асууд­лыг ярьж байгаа. Намайг “Хүн хулгайлсан нь төрийн нууц байсан юм” гэж ялалсан шүү дээ. Тэгэхээр хоёр өөр ойл­­голт. Энийг НҮБ-ыг Мон­­гол Улсад төлөөлсөн субьектийн хувьд Засгийн га­зар юу гэж үзэх юм. Төрийн нууц нь үнэн гэвэл Монгол Улс ямар улс болох вэ гэсэн асуулт гарч ирнэ. Хүн хул­­гайлдаг мафийн сүлжээтэй улс юм уу гээд дараагийн асуу­­дал ч ургана. Тиймээс ми­­ний асуудлыг Монголд шийд­­нэ. Хэрэв шийдэхгүй бол асууд­лыг тавих өөр боломж бий л дээ. Гэхдээ шалгах байх. На­майг цагаатгахдаа биш. Мон­голын нэр хүндийг дэлхий да­хинд дахин сэргээхэд энэ үйл­­дэл улс төрийн чухал ач хол­богдолтой зүйл шүү.

-Долоон жил урт хугацаа шүү дээ. Сэр­­гээчих хангалттай ху­­га­­цаа өнгөрчихлөө. Сэр­­гээх байсан бол сэргээчих л байсан гэх гээд байна л даа?
-Хүний хувьд бол урт хугацаа. Улсын хувьд бол юу ч биш. 70 жилийн дараа сэр­гээхийг алийг тэр гэх юм. 2003 оны асуудлыг одоо Европод ярьж л байна.

-2008 оны долдугаар сарын 1-нд дөрвөн хү­нийг буудаж хороосон хүч­­нийхэн одоо өр­шөөгд­сөн. НҮБ-д танил­цуулахдаа тэдний хэр­гийг хэрэгсэхгүй бол­­го­сон гээд байгаа. Бас Б.Хур­цын асуудал байна. Ер нь цэргийн хүн гэдэг үүрэг биелүүлэх ёстой юм уу, хууль биелүүлэх ёстой юу?
-Цэрэг хүн дарга нарын ту­шаалыг биелүүлэх ёстой гээд л яриад байна л даа. Би ч цэргийн хүн. Цэргийн хүн яах ёстой вэ гэхээр удирдлага хууль бус тушаал өгөхөд “Мэдлээ. “Мэдлээ. Гүйцэтгэе” гээд га­раад дээд шатных нь даргад мэдэгдэх ёстой. Дээд шатны дарга биелүүл гэвэл дахиад дээд шатны даргад хандах ёстой. Ийм л юм. Гэтэл хууль мэддэг ажилтнууд НҮБ-ын Аюул­гүйн зөвлөлийн гишүүн Францын нутаг дээрээс “Хүн хулгайлаад ир” гэхээр “Мэдлээ. Гүйцэтгэе” гээд явна гэдэг орчин үеийн ажилтнуудын хувьд байж боломгүй хэрэг. Ямар 1937 он биш дээ. Ийм харилцаанд ингэж орсныг гайхаад байна. Энэ талаар үг хэл нь зөрсөн зөндөө л юм бий л дээ. Б.Хурцын хувьд ер нь ойлгомжтой. Хурц нь байна уу, хэн нь байна чухал биш. 2003 онд Францын гу­дам­жинд явж байсан хүнийг цустай нь хутгаад хулгайлаад явсан хүмүүсийг бид нар шиг мэдэхгүй гэхийн биш. Өчнөөн хөгжчихсөн, судалгаа хийсэн газар. Гэтэл одоо “Хэн илчлэв” гээд байгаа нь үнэндээ чухал асуудал биш. Ингэж ярьж бай­гаа нь гэмт хэрэг хийсэн учраас хэргийн бүрэлдэхүүнээ нуун далдлах гэсэн асуудал. Сэдсэн, санаачилсан, гүйцэт­гэсэн, хамжсан, нуун далдал­сан таваас зургаан сүбьект бий. Энэ хэргийг нуун дараг­дуулсан нь өөрөө гэмт хэрэг. Манай хуульд бий. Энэ асууд­лыг өөр орчинд, өөр нөхцөлд хийнэ л дээ. Түүнээс хэвлэлээр хэрэлдэнэ гэж байхгүй.

-Мэдээж цагаатгах ту­хай ярихаар буруутныг олох байх тийм үү?
-Хуучин тогтоолыг хүчин­гүй болгож, шүүхийн шийдвэр гардаг юм. Түүнээс энүүнийг өршөөе гээд шийдчих асуудал биш л дээ. Тэгэхээр хэн буруу­тай вэ. Хэн энэ гэмт хэр­гийг үйлдсэн гээд гарч ирнэ шүү дээ. Д.Энхбатыг хулгайлсан хү­­мүүс онгоц аваад л Сонгины бургас руу явж байгаа юм шиг яваагүй. Бэлтгэл, зардал гээд зөндөө юм байгаа. Тэгээд оч­сон чинь дипломатууд нь да­гаж давхиад л байдаг. Ингэ­хээр бүгд сөхөгдөнө.

-Б.Хурцын асуудлыг тэдэнд тавихаас өмнө до­тоо­­дынхоо асуудлыг ший­дэж байж л гадагшаа хан­дах нь дээ?
-Хэрвээ Монгол Улс буруу гэж үз­вэл уучлалт гуйх байх. Хэрэв зөв гээд “Бид хүн хул­гайлах эрхтэй” гэвэл асууд­лаа тайлбарлах л байх. Дуу­гүй байна гэдэг хүлээн зөв­шөөрсөний тэмдэг гэж Мон­гол үг бий. Харин дип­ломат ёс яадгийг би мэдэхгүй юм. Ямар нэгэн үйлдэл хийх байх л даа…

Бид хоёрын ярилцлага үүгээр өндөрлөсөн юм. Тэ­рээр өмгөөлөх эрхээ аваагүй байгаа ч олон арван хүнд хуу­лийн зөвлөгөөг үнэ төл­бөргүй өгчээ. Одоо тэрбээр УИХ-ын гишүүн, Ногоон на­­мын дарга Д.Энхбатын зөв­лөхөөр ажиллаж буй. Гэх­дээ зөрчигдсөн эрхээ сэр­гээл­­гэхийн тулд огтхон ч түүн­тэй хамтран ажиллаагүй гэнэ. Мухар сүсэг биш ч түүний хувьд Энхбатуудтай ажил­лаж байсан, байгаа нь бас л сонин юм шиг.

Л.НАРАНТӨГС