“Үхсэн хүн үгээ хэлж чадахгүй”, буюу ХОХИРОГЧИЙГ БУРУУТГАХ ФЕНОМЕН

Манжаагийн ИЧИННОРОВ

(Victim Blaming Phenomena)

Зарим  гэмт хэрэгт хохирогчийн өөрийнх нь буруугаас болж аюултай үр дагавар үүссэн байдаг. Бусад руу дайрсан хүн өөрөө аргагүй хамгаалалтын бай болсон байх жишээтэй.Харин  энд өгүүлэх зүйл бол огт өөр асуудал. Миний хөндөх гэсэн санаа бол жинхэнэ харгис этгээдийн гарт өртөж золиос болчихоод буруутгагддаг феномены талаар өгүүлэх гэж байна.  Сүүлийн үед хохирогч бүсгүй Цэдэн-Ишийг элдэв янзаар нь буруутгах, түүнийг харлуулж харагдуулахыг хүссэн мэдээллүүд ганц хоёр мэдээллийн сайтуудаар гарч эхэлсэн нь энэхүү хохирогчийг буруутгах технологийг ашиглаж байгаа гэдгийг хэлэх нь зүйтэй. Аймшигт гэмт хэрэг хийснээ зөвтгөх, түүндээ хохирогчдыг буруутгадаг тухай ойлголтыг 1947 онд Теодор Адорно гэгч зохиолч “Дарангуйлагч эрх мэдлийн мөн чанар” номондоо фашистуудын өдөөсөн гэмт хэрэгт хохирогчдыг хэрхэн буруутгадаг “F-scale” \F= фашист\ буюу “фашист жинлүүр” хэмээх ойлголтын тухай өгүүлдэг ажээ.

Хохирогчийг буруутгах гэдэг бол, хууль бус болон шударга бус үйлдлээ хаацайлах нэгэн арга хэрэгсэл гэдгийг 1971 онд Вилльиам Райн “Victim Blaming” \”Хохирогчийг буруутгах”\ хэмээх номондоо Америкийн цагаан арьстнуудын зүгээс хар арьстнуудад харгис ширүүн хандсан, тэднийг ялгаварлан гадуурхах үзлээ хаацайлахад чиглэсэн  олон хүүхэд төрүүлдэг, гэрлэлтийн гадна харилцаанд ордог, боловсролгүй учраас ядуу тарчиг байдаг гэх зэргээр буруутгах хандлага нь шударга бус харьцах шалтгааныг нь зөвтгөдөг гэдэг үзлийг илчилжээ. Түүнээс хойш энэхүү “Victim Blaming” буюу хохирогчийг буруутгах гэдэг нэр томьёо үүсчээ. Үүнээс гадна “Secondary victimization” гэдэгойлголтбас байдаг бөгөөд энэ нь илүүтэй охид, эмэгтэйчүүдийн эсрэг үйлдэгддэг хүчингийн болон бусад бэлгийн гэмт хэргийн болон гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй холбоотой гэмт хэргийн хохирогчдод тохоогддог буруутгал.  Ялангуяа хүчингийн гэмт хэргийн ихэнх хохирогчдыг өөрсдийг нь буруутгадаг.  Тэр биеэ ил гарсан хувцас өмссөн,  тэр аальгүйтсэн, тэр үүнийг өөрөө “хүссэн”, тэр янхан, тэр архи уусан гэх мэтээр бүх бурууг хохирогчийн дээр тохдог.

Нэгэнт хүчир­хийл­лийн хэргийн золиос бо­лоод эрүүл мэнд, сэтгэл санаагаараа хохирсон дээр нь нэмж тэднийг буруутгадаг хандлага нь хохирогчийг сэтгэл зүйн хувьд дахин да­хин гэмтээх “re-traumatization”явагддаг гэсэн үг. Энэ үйл явц хохирогчийн ар гэрийнхэн болон хайртай хүмүүст нь сэтгэл зүйн маш хүнд цохилт болж очдог. Энэ­хүү хохирогчийг буруутгах технологийг Алтанхүүгийн гэх хэрэгт ашиглаж байгааг бид мэргэжлийн нүдээр харж байна. Үүнийг хууль хяналтын байгуул­лага анхааралдаа авч мэргэжлийн сэтгэл зүйчид болон хохирогчидтой ажилладаг Хүчирхийллийн эсрэг үндэсний төв зэрэг байгууллагуудаас экпертийн туслалцаа авч энэ хэрэгт хянуур хандаасай хэмээн хүсч байна. “Ямар үхсэн хүн үгээ хэлэх биш” гэсэн шиг аманд орсноороо тэр муу охиныг хэлэх хэлэхгүйгээр хэлж, бичих бичихгүйгээр бичиж байгаагаа өөрсдийгөө энэ хэргийг дагнан бичиж байгаа  гэх мэтээр нэрлэж байгаа зарим нэг сайтуудад эрүүл, шударга, иргэний сэтгүүл зүйн төлөө ажиллаасай хэмээн хүсч, хүний эрхийг, шударга ёсыг бүү зөрчөөчээ хэмээн энэ удаа анхааруулан зөвлөхөөс гадна цэвэр гүтгэлгийн чанартай, зохиомол, илтэд нэг талыг барьсан, хохирогчдод дахин дахин сэтгэл зүйн  гүнзгий гэмтэл учруулж буй материалуудаа устгахыг сануулан энэхүү нийтлэлийг бичлээ.