Үнэт зүйл ба П.Бүрэнтөгс

Үндэсний бөх бол Монголчуудын “хир” халдаадаггүй үнэт зүйлийн нэг. Бөхчүүд, бөхийн барилдааныг шимтэн үздэг нь ч, ярилцдаг нь ч хичнээн бохир муухайгаар яривч, бичивч хэвээрээ…Одоо цагт үндэсний бөх санаанд оромгүйгээр түргэн шинэчлэгдэж байна уу гэлтэй. Энэ нь юутай холбоотой вэ гэхээр үндэсний бөхийн эргэн тойронд улс төрчид эргэлдэх болсон гэх үү, улс төрчдийн эргэн тойрон бөх эргэлдэх болсон гэх үү юутай ч маш их мөнгө эргэлддэг болсонтой. Тавын давааны найрааны дэнчинтэй холбоотой өвөрмөц хөрөнгө оруулалт хүрээгээ тэлсээр байна. Залуу бөхчүүдийг жилийн турш хоол унд, амин дэмийг нь даах, барилдахаас өөр ажлаас чөлөөлөх, маш өндөр бооцоотой тэмцээн зохиох, хандив цуглуулах, шаардлагатай гэж үзвэл түргэн хугацаанд хүч нэмэгдүүлэх тариа хэрэглэх, хүнд өвчтөнд уулгадаг амьтан, ургамлын гаралтай ховор эм тангаар бордох зэрэг бүх л арга чарга боломжийг дайчилж байна. Энэ бүгдийг спонсорлогчид нь гайгүй барилдчихмаар нөхдөд гар татдаггүй улстөрчид, улс төрчдийн гар хөл болсон бизнесменүүд өөрсдийгөө бөхөөр рекламдах, бөхтэй байх нь хэрэглэгчдийнхээ үнэт зүйлийг зүлгэж өнгө оруулж буй хэрэг болохыг олж харжээ.Одоо үндэсний бөхөд найрааг таслан зогсооно, журамлана, оноолтоор барилдуулна, бөхчүүдийг жудагтай болгоно, бөхчүүд өөрсдөө ёс зүйтэй болох ёстой гэж ярих нь улс төрийн намын зорилго нь үнэ бууруулах гэдэгтэй ижил инээдтэй зүйл.

Найраанд зарцуулдаг хэдэн арван сая төгрөгийн талын талыг л жилийн турш идэж уугаад бэлтгэлээр нүд¬чихэд үндэсний бөхөд хэнтэй ч барилдах хэмжээний  болчихож байгаа юм. Мэдээж зааж байгаа багш хэр зэрэг хүмүүс байдаг юм. Бөхчүүд цөмөөрөө ийм хуулбарласан юм шиг жигдхэн болоод ирэх-лээр энэ наадамд тэр түрүүлнэ, эсвэл үзүүрлэнэ гэж бооцоо тавих явдал бүрмөсөн алга болж байгаа юм.

За тэгээд цол авсан, түрүүлсэн бөхчүүдэд засгийн эрхэнд шунасан улс төрчдөөс бүрдсэн нутгийн зөвлөл гэх нударган байгууллага байр, машин, компани, албан тушаал бэлэглэнэ.

Найман зуун гучин мянган төгрөгийн түрүү байтай заалны барилдаанд хувьдаа компанитай болчихсон бөхчүүд ийм мөнгөний төлөө барилдах уу? Барилдахын тулд бэлдэнэ. Бэлдэхийн тулд хөрөнгө, зав гаргана. Тэр нь нөгөө нэг сая хүрэхгүй төгрөгөөс нь даваад явчихна. Ямар цол нэмэгдэх биш. Тэгэхээр том цолтой бөхчүүдийг сайн барилдуулах хөшүүрэг нь юу байх вэ? Түүнээс гадна залуу бөхчүүд тэднийг хайр найргүй дээр өргөж шидээд байгаа юм чинь тэд Бөхийн өргөө рүү зүглэ¬хээс зүрхшээдэг болжээ. Ер нь нэг улсын цол авлаа л бол тэгсгээд сүргээсээ хажиглагдах хандлагатай болчихсон. Харцага, начин, заан болохоосоо өмнө их сайн бөх шиг харагддаг байсан олон бөх сураг алдарсан. Цол дагаж бяр нэмэгдэхгүй байна аа гэдэг чинь  одоо юу гэсэн үг вэ?

Ийнхүү байр, машин, компанитай болсон 25-хан настай залууд өмнөх залуу бөх байсан үеийнх шиг өлсгөлөн, амжилтаар цангасан сэтгэл байхгүй болж барилдах нь албан үүрэг мэт болж, мэх гарч өгөхгүй, бяр гарч өгөхгүй байсаар өвдөг шороодох ажээ. Хамгийн ойрын жишээг сонирхъё.

Арслан цол авснаасаа хойш 2013 оны наадам хүртэл зохиогдсон 24 барилдааны 8-д нь оролцсон байна. 2 түрүүлж, 5 шөвгөрч, 1 удаа дөрвийн даваанд өвдөг шорооджээ. Ингэхдээ Арслан цолны найраа 7.12-11.13-ыг хүртэл тэмдэглэжээ. Энэ хооронд Бөхийн өргөөнд 6 барилдаан өнгөрч, бас бус бүс, даншиг наадам болоод өнгөрсөн байлаа. Мань хүн энэ хооронд Ланд-200 маркын машинаа унаад төрсөн нутгаараа зугаалж явсан биз.Харин өнгөрсөн наадмаас хойш 12 барилдааны 8-д нь барилдаж 2 түрүүлж, 1 шөвгөрч, бусад 5-д нь шөвгөрч чадалгүй өвдөг шорооджээ. Өмнөх жилийн хураасан бэлэг сэлт дуусахын цагаар мань хүн одоо барилдахгүй бол болохгүй гэдгийг ухаарсан байна. Тэгээд барилдаад эхэлтэл өөртэй нь ижилхэн Ланд-200, хананаасаа ус авах байргүй залуучууд өлсгөлөндөө болоод өөрөөс нь илүү болчихсон байлаа. Тэднийг дийлэхээ байжээ.Заан Ч.Санжаадамбатай 4 барилдахад 1 давж, 3 унажээ. Хоёрын даваанд 2 удаа унасан. Дөрвийн даваанд 3 удаа унажээ. Оноолтоор таарсан учраагаа бараагүй гэсэн үг. Тав, зургаагийн даваанд 3 удаа өвдөг шорооджээ.

Барилдааны агуулга маш муу, тактик, мэх, ухаан уралдуулж барилдах юм байхгүй. Баянмөнх аварга нэгэнтээ “Ер нь нэг хоёр, гурвын даваа ерөөсөө аварга гэсэн нэртэй л хамт явдаг байсан. Ер нь Мөнхбаттай л барилдана гэж бодохоос өөр наана нь ямар ч өрсөлдөгчийн талаар бодол байдаггүй…” гэж ярьж байв. Гэтэл манай 25 настай арслан цолонд хүрснэсээ хойш 17 барилдаанд оролцоод 10 удаа л шөвгөрч 7 удаа шөвгөрч чадалгүй ойчжээ. 10 шөвгөрөхдөө 3 түрүүлсэн гэж байгаа. Мөн чамлалтай тоо шүү. Хүчтэй өрсөлдөгчдөө 3 удаа унасан гэж байгаа.

Бүрэнтөгс арсланд зааварладаг багш гэж хэн байна аа. Манай аймгийнхан улс төр, урлаг, спортын салбарт баяд, дөрвөд гэж хоёр хуваагддаг. Баяд нь дөрвөдөө дөрвөд нь баядаа дэмждэггүй. Хамгийн ойрын жишээ гэхэд өнгөрсөн жилийн наадмаар начин цол хүртсан Т.Баасанхүү, харцага цол хүртсэн Н.Батсуурь нарыг нутгийн зөвлөлөөс машин, байраар шагнаагүй. Хоёр нөхөр бас шагнал горьдсон боловч өмнөх 3 жилд түрүү авсан бөхчүүдэд хөл хөөр болж байсан учир начин, харцага цолтнуудыг тоосонгүй. Гэхдээ аймаг дотроо баядын хошуу, дөрвөдийн хошууныхан нь байлсан байна. Тодруулбал, Т.Баасанхүүг баядын хошуу 2 өрөө байраар мялаажээ. Харин дөрвөдийн хошуунаас ийм бай гараагүй байна.

Энэ залуу Монголын ард түмний, үгүй юм аа гэхэд Увсын ард түмний ҮНЭТ зүйлийн эгнээнд орсон гэдгээ ухамсарлаж барилдааныхаа арга барил, мэх, агуулгад өөрчлөлт хийхгүй бол сайн эцгийн нэр, сайхан нутгийн өнгийг гутаах нь ээ.

2004 оноос хойших 10 наадамд ганц бөх 10 удаа 5-ын даваанд босч, 3 бөх л есөн удаа шөвгөрөхийн төлөөх буюу 5-ын даваанд боссон байна. Хүчит арслан Батжаргалын Ганбат сүүлийн 10 жил дараалж 5-ын даваанд босохдоо 6 удаад нь давсан байна. 9 удаа боссон 3 бөх нь Монгол улсын арслан Хадбаатарын Мөнхбаатар 2005-2013 онуудад 9 удаа 5-ын даваанд гарч бүгдэд нь давсан, улсын гарьд Ишдоржийн Доржсамбуу 2005-2013 онуудад 9 босохдоо 3 удаад нь,  Монгол улсын харцага Түвдэндоржийн Өсөх-Ирдээүй мөн 9 босохдоо 3 удаа 5 давжээ.

Одоо барилдаж байгаа арслангуудаас арслан цолондоо багтаж барилдаж байгаа бөх бол яах аргагүй Мөнхбаатар арслан юм. Гэтэл манай залуу арслан дөрвийн даваанд унаж л байдаг.

Ганбат арслан хэдий ийм амжилт үзүүлсэн ч Эрхэмбаяр аваргаас 2 насаар л зөрүүтэй хүний хувьд цааш дахин түрүүлэх боломж байсан. Гэхдээ мань арслангийн мөрөөдөл нь арслан байжээ. Одоо начин төрүүлдэг болсон гэж байгаа. Удахгүй начин ч төрүүлж чадахаа болих байх даа.