Монгол хэлийг латин галигаар бичих “номноо” хувилбар

УИХ-ын гишүүн, Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны дарга

Монголчууд нь бичиг үсгийн эртний уламжлал, соёлтой ард түмэн билээ. Тухайлбал мянган жилийн түүхтэй Монгол бичгээс эхлээд Дөрвөлжин үсэг, Соёмбо үсэг, Тод үсэг зэргийг зохион тухайн цаг үе бүрд хэрэглэж ирсэн уламжлалтай. 1930-1940-өөд оны үед Латин үсэгт шилжих хөдөлгөөн өрнүүлж нэгэн хэсэг хэрэглэж байсан баримт бий. Даяаршиж буй өнөөгийн нийгэмд Латин үсгийн хэрэглээ нийтлэг болж байгаа тул Кирилл үсгийн цагаан толгойг Латин үсгийн цагаан толгойн үсгүүдэд дүйцүүлэн хэрэглэх зайлшгүй шаардлага тулгарч байна. Өнөөдөр хэрэглээний түвшиндээ хүн бүр өөрийн дураар Кирилл үсгийг Латин үсэгт хөрвүүлэн хэрэглэж байгаа бөгөөд үүнийг нэг мөр болгон цэгцлэх шаардлага ч зүй ёсоор гарч байна. Ийнхүү цэгцлэхгүй бол аливаа асуудал дээр ойлголтын зөрүү гарах, маргаан дэгдэх ч магадлалтай байгаа тул Кирилл бичгийн цагаан толгойг Латин үсгийн цагаан толгойд дүйцүүлэн галиглах хувилбарыг зохиосон болно. Уг бүтээлийн ерөнхий агуулга нь Кирилл бичгийн цагаан толгойн 35 үсгийг Латин бичгийн цагаан толгойн 26 үсэгт дүйцүүлэн тохируулсан ба үсэг давхардуулах, нэг үсгийг хоёр тэмдэгтээр тэмдэглэх, аливаа цэг, таслал зэрэг нэмэлт тэмдэгтүүдээр үсэг ялгах зэргээс татгалзсанд оршино. Зарчмын хувьд хэрэглэхэд аль болох амар хялбар байх, нэг тэмдэгтээр нэг л үсгийг тэмдэглэн ингэснээрээ утгыг зөрүүгүй байх, дуудлагын ижил төстэй нөхцлийг хангах зэргийг голлон баримтлав.

Зарчмууд:

Орчин цагийн монгол хэлний кирилл бичгийн цагаан толгойн 35 үсгийг латин бичгийн цагаан толгойн 26 үсгээр тэмдэглэхдээ дараах зарчмуудыг баримталсан болно. Үүнд:

1. Орчин цагийн монгол хэлний 35 кирилл үсгийг 26 латин тэмдэгтээр үсэг хослуулахгүйгээр, давхардуулахгүйгээр нэг үсгийг нэгээр тэмдэглэнэ.

2. Тэмдэгтүүдийг оноохдоо тэмдэгтийн зөвхөн харагдах байдлыг бус харин дуудлагын авианы ойр дөт байдлыг харгалзан оноож хөрвүүлэхийг эрмэлзсэн болно.

3. 1940-өөд онд кирилл бичигт шилжихдээ тухайн галигийн бүх тэмдэгтийг ашиглахын тулд болон оросуудын хэрэглэж байгаа хувилбарыг хуулах байдлаар авсан тул уугуул монгол хэлэнд байдаггүй Й, Ы, Ь-ийг Ии-тэй адилтган оруулж Ii-ээр, мөн Ее, Ёё-г Ее-ээр Щщ-г Шш-ээр, Чч-г Цц-ээр, Юю-г Уу-аар орлуулан адилтгаж хэрэглэнэ. Эдгээр орлуулалт нь монгол хэлний дуудлага, бичлэгт хохирол хүндрэл учруулахгүй юм. Уугуул монгол хэлэнд байдаггүй Ъ-ийг латинд огт тэмдэглэхгүй байх нь зүйтэй гэж үзэв.

4. Уугуул монгол хэлэнд байгаагүй ч орчин цагийн монгол хэлэнд ашиглагдах болсон Вв, Кк, Өө, Фф, Үү, Чч, Юю үсгүүдийг тусад нь латинаар тэмдэглэх нь зүйтэй гэж үзэв. Эдгээрийг тэмдэглэх үсэг латинд байгааг мөн харгалзан үзсэн болно.

5. Өө, Үү үсгийг оновчтой тэмдэглэх нь санал болгож буй хувилбарын шинэлэг, давуу тал юм. Кириллийн Өө-г ойролцоо дуудагддаг латины Qq /кө/-гээр, Үү-г ойролцоо дуудагддаг, төстэй харагддаг Vv-/вү/-гээр тэмдэглэхийг санал болгож байна.

6. Латины тэмдэгтийн дээр, доор, өмнө, хойно нь аливаа нэмэлт тэмдэглэл (. , – _ гэх мэт) хэрэглэхгүйгээр монгол үгийг бичиж байгаа нь энэхүү саналын давуу тал байх болно.

Тэмдэглэгээ:

Ийнхүү 33 кирилл үндсэн үсэг, нэмэгдсэн хоёр /Үү, Өө/, нийт 35 тэмдэгт үсгийг 26 латин үсгээр хослуулахгүйгээр, давхардуулахгүйгээр тэмдэглэх болно.

Үүнд:

Ц.ЦОЛМОН /ЗУУНЫ МЭДЭЭ/