Үндэсний соёлын хэрэглээ ба “ухаалаг” хот

-Өвөрмонголд аялсан тэмдэглэл-

Монголын жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгч эмэгтэйчүүдийг найрсгаар угтан авсан Хөх хот болон Бугат, Ордос хотуудад хийсэн аялал маань монгол үндэсний соёлын өв, түүний хэрэглээ Өвөрмонголд ямар хэмжээнд байгааг нүдээр харах боломжийг олгосон билээ.

Манайхны майхан болон гэрээ чимэглэдэг хээ угалз тэндхийн байшин барилга төдийгүй хогийн саван дээр харагдах нь хачирхалтай.

Орой үдшийн цагаар гадаах кафе болон задгай талбайн бааранд монгол дуу эгшиглэхэд нь очиж харвал, том хээ хуараар чимэглэсэн үндэсний хувцастай дуучин тоглолтоо хийж байв. Үзэгчдийнх нь дотор үндэсний хувцастай хүн нэг ч байсангүй.

Монгол Улсад очиж, Улаанбаатарыг үзэх нь тэдний том мөрөөдөл

Монгол үндэстний нэг хэсэг нь гэдгээ илэрхийлэх боломж бүрийг алдалгүй ашиглаж, түүхэн ховор олдвор болох Шаньюгийн титмийг асар том байшингийн оройд яг тэр чигээр нь урлан тавьж, хүрэл зэвсгийн үеийн олдворуудад бүсний арал хэмээн тэмдэглэгддэг амьтдын дүрсийг том баримлууд болгон урлаж, бүхэл бүтэн парк байгуулсан гээд хэм хэмжээг нь хэтрүүлсэн гэмээр зүйлсийг Ордос болон бусад хотуудад олонтаа харснаа энд тоочиж баршгүй нь.

Монгол үндэсний хээ угалз, хэлбэр дүрсийг нэг бүрчлэн ашиглаж барилга архитектурын бүтээлүүдээ хийсэн, монгол үндэсний гэж нэрлэж болох бүхнээр асар том цэцэрлэгт хүрээлэн, парк зэрэг байгууламжуудыг нүсэр хэмжээтэйгээр босгоод, уйгаржин монгол бичгээр хаягласан харагдах ч, дэргэдэх ханзаар бичсэн хаяг нь илүү тод томруун байх Өвөрмонголын хотууд өвөрмөц байв.

ӨМӨЗО нь монгол, хятад, манж, хотон, дагуур, эвэнк зэрэг 55 үндэстнээс бүрдсэн 24,8 сая хүн амтай бөгөөд тэдний 4,5 сая нь монгол үндэстэн байдаг хэмээн бидэнд өгсөн танилцуулгад бичжээ.

Өвөрмонголчуудын өмссөн монгол үндэсний хувцас гоёлд хятад маягийн өнгө аяс шингэсэн болох нь илт. Тал нутгаа санаж мөрөөдсөн дууг тэд олонтаа дуулах боловч, тал нутаг гэж нэрлэж болохоор нэг ч газрыг аяллын үеэр бид олж хараагүй юм.

Монголчууд явж байна гэхээр хүн бүр үнэн сэтгэлээсээ инээмсэглэн мэндчилж, аль болох бидэнтэй ярихыг хичээж, монгол хүн гэдгээ мэдрүүлэхийг эрмэлзэж байх нь үнэхээр сайхан сэтгэгдэл төрүүлж байсан. Гэвч бидэнтэй уулзсан өвөрмонголчуудын дийлэнх нь монгол хэл огт мэдэхгүй байв. Миний ажигласнаар 10 хүн тутмын 3 нь л монгол хэлээр ярьж, бидэнтэй ойлголцож байсан. Хэдий тийм ч, жинхэнэ Монгол Улсад очиж, Улаанбаатарыг үзэх нь тэдний том мөрөөдөл юм билээ.

Бугат – “Ухаалаг хот” ажээ

Аяллын явцад хамгийн богино хугацааг өнгөрүүлсэн атлаа хамгийн хүчтэй сэтгэгдэл төрүүлсэн хот бол Бугат байлаа. Хотод орж ирмэгц ногоон модод эгнүүлэн тарьж, гайхамшигт цэцгийн хүрээлэнгээр чимэглэсэн эмх цэгцтэй гудамж нүднээ тусна.

Манай Улаанбаатар шиг арзайсан олон кабель, цахилгааны утаснууд огт харагдахгүй. Гудамжны гэрэлтүүлэг нь илүү дутуу зүйлгүй цэмцгэр, улаан, ногоон, шар өнгөөр асдаг гэрлэн дохио нь лед дэлгэцтэй, маш энгийн атлаа зай бага эзлэх ганц самбарт бүх тэмдэглэгээ нь багтсан, хотын өнгө үзэмжийг илүү цэмцгэр байлгахад бүх талаар анхаарч чадсан энгийн атлаа ухаалаг шийдлүүд ихтэй тус хотын гудамжаар яваад, сайн ажиглах юм бол суралцах зүйл багагүй байх аж.

Тухайлбал, дугуйны зам ямар байх ёстойг энд жинхэнэ утгаар нь харж болохоор байв. Автомашины замын хоёр талаар тусгаарлаж байгаад дугуйн замыг тусад нь байгуулсан байх бөгөөд дугуйн болон машины зам хоорондын тусгаарлагдсан орон зайд автобусны зогсоолоо байршуулжээ.

Дугуйн замынхаа гадна талаар явган хүний замыг бүх стандартынх нь дагуу тавьж, явган хүний замын гаднах багахан зайд машины зогсоолыг эвтэйхэн шийдсэн байв. Машин зогсоолд зогсохдоо хаагуур орж, хаашаа харж зогсох төдийгүй ямар зай эзэлж зогсох ёстойг нь тод өнгөөр замын гадаргуу дээр зурж өгсөн байгааг нь манай хот төлөвлөлтийн мэргэжилтнүүд, замын цагдаагийнхан очиж үзэхэд илүүдэмгүй санагдав.

Бид Бугат хотод хагас өдөр өнжихдөө “Хот байгуулалт, төлөвлөлтийн ордон”-той нь танилцаж, “Сайхан тал” паркад зочилсон юм. Хот байгуулалт, төлөвлөлтийн ордон нь хотын иргэд болон зочдынхоо өмнө байнга нээлттэй байх бөгөөд, Бугат хотод ямар шинэ бүтээн байгуулалт хийгдэх гэж байгааг иргэддээ танилцуулах, хотынхоо өөрчлөлт бүрийг иргэд нь урьдчилан мэдэх боломжийг олгох үндсэн зорилго бүхий тойрон аяллын хөтөлбөртэй аж.

Бугат хот төлөвлөлтөө 12 жилээр хийдэг бөгөөд, хамгийн сүүлд 2008-2020 он хүртэлх төлөвлөлтийг хийж, иргэддээ танилцуулаад, хэрэгжүүлж эхлээд байгаа ажээ. Тус ордонтой танилцаж, Бугат хотын хот төлөвлөлтийн түүх, одоогийн бодит байдал, бүтээн байгуулалтын төлөвлөгөөг нь иж бүрэн макет хэлбэрээр харж, 3D танхимд нь дүрс бичлэгээр үзсэнийхээ дараа, “Улаанбаатарынхаа хот төлөвлөлтийг ингэж харах юмсан” гэх мөрөөдөлтэй болсон билээ.

“Хүн оршин суухад хамгийн таатай хот” гэсэн өргөмжлөлийг НҮБ-аас гардан авсан Бугат хотын иргэд Хот төлөвлөлт, байгуулалтын ордондоо тойрон аялал хийж, хаана юу байгуулагдах гэж байгаатай танилцаад, өөр хоорондоо инээд хөөр болон ярилцахыг нь харахад атаархмаар байв.

Ардчилсан Монгол Улсын Улаанбаатар хотын иргэн би Өвөрмонголын Бугат хотын иргэнд атаархаж зогсох тийм мөч үнэхээр тохиосон юм.

Хот дотор хөдөөг байгуулна

“Сайхан тал” хэмээх парк бол хот дотор байгуулсан хөдөө юм хэмээн тайлбарласныг нь бидэнд орчуулж өглөө. Үүд хаалганаасаа эхлээд монгол маягийн хээгээр чимэглэж, морьтой баатруудын барималаар хамгаалуулсан ногоон парк руу бид явж оров.

Бараг битүү мод тарьсан 10 мянган га газартай энэ парк хот доторх хамгийн том байгууламж бөгөөд цэвэр агаар амьсгалахыг хүссэн явган хүн 2-3 цаг алхаж бүтэн тойрдог ажээ.

Тус хотод дахиад 12-13 ийм парк байдаг гэнэ. Паркад буга сүргээрээ амьдардаг бөгөөд 200 гаруй нэр төрлийн шувуу байдаг хэмээн бидэнд танилцуулсан.

Өвөрмонголын хувьд хөдөөд хот байгуулах хөгжлийн үе шат нь хэдийнэ дуусгавар болж, хүн чөлөөтэй явах орон зай нь хумигдсан учраас хот дотор хөдөөг бий болгох ажлыг далайцтай хэрэгжүүлж байгаа бололтой. Гэвч хот дотор байгуулсан энэ хөдөөд хүн зөвхөн засмал замаар алхаж, дугуйгаар аялж, аяллын нийтийн унаагаар маршрутын дагуу зорчиж, бас зориулалтын газар нь хооллож, амрах учраас жинхэнээсээ хөдөө байгаа мэт сэтгэгдэл төрөхгүй. Хэдий тийм ч цэвэр агаараар амьсгалах боломжийг хангалттай сайн бүрдүүлж өгсөн тул хотод амьдардаг иргэдийн эрүүл мэндэд нэн тустай байгууламж болж чаджээ. Ухаалаг хот Бугатаас суралцах төдийгүй ухаарах зүйл их байлаа.

Ц.Оюунчимэг