Улс орны нөхцөл байдалтай холбогдуулан МАН-аас мэдэгдэл гаргажээ

МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Г.Занданшатар улс орны эдийн засгийн нөхцөл байдалтай холбогдуулан мэдээлэл хийлээ. Энэ сарын 5-нд болсон МАН-ын Бага хурлаар улс орны эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөл байдлын талаар ярилцаж мэдэгдэл гаргасан байна. Тэд валютын үнийн хөөрөгдөл, төсвийн алдагдал болон гадаадын хөрөнгө оруулалт буурсныг Шинэчлэлийн Засгийн газрын алдаатай үйл ажиллагаанаас үүдэлтэй хэмээн үзэж байна.

Мөн дэлхийн эдийн засгийн хямралын үеэр буюу  2008-2009 онуудад МАН сонгуульд ялж тухайн үеийн Засгийн газарыг байгууллаад эдийн засгийн хямралын нэг жилийн дотор даван туулж өсөлтийг 2009 оны -1.6 хувиас 2010 онд эдийн засгийн өсөлтийг 6.4 хувь болгож, улмаар эдийн засгийн өсөлтийг дэлхийд тэргүүлэх жилийн 17.5 хувьд хүргэж, жилд 4 тэрбум ам долларын гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татаж, ядуурлыг 39 хувиас 26 хувь хүртэл бууруулж, экспортыг 2 дахин нэмэгдүүлж, Монголын эдийн засгийн үсрэнгүй өсөлтийн үндэс суурийг тавьж ажилласан гэв.

Монголын эдийн засаг ганцхан жилийн дотор эдийн засаг, санхүүгийн гүн хямралд орох, амьжиргааны түвшин эрс доройтох, гадаад дотоодын хөрөнгө оруулалт зогсох, улсын өр эрс нэмэгдэх, экспорт унах, төсвийн орлого тасарч, хоосон мөнгөөр зах зээлийг дүүргэхэд хүрлээ.

Энэ нь Шинэчлэлийн гэх Засгийн газрын эдийн засгийн бодлогын алдаа, чиглэсэн зорилго, төлөвлөгөөгүй үйлдлүүдийн илрэл, нөхцөл байдлыг шуурхай хянаж зохицуулахгүй байгааг нь харуулж байна гэлээ.

Мөн Таван толгойн хятадын Чалко компанитай үүссэн өрийг хоёр талдаа хохиролгүйгээр хэрхэн шийдвэрлэх, Оюутолгойн гэрээнд харилцан ашигтай байх нөхцөлөөр зарим өөрчлөлт оруулах талаар манай намаас зохион байгуулсан эрдэмтэн, судлаачид, улс төрийн намын төлөөллийн оролцоотой энэ гуравдугаар сард хийсэн Эрдэм шинжилгээний бага хурлаас гаргасан Зөвлөмжийг Үндэсний Аюулгүй Байдлын Зөвлөлд хүргүүлсэн боловч одоо хүртэл арга хэмжээ авалгүй байдлыг хүндрүүлсэний хариуцлагыг эрх баригчид хүлээх ёстой гэж үзэж байна.

Иймээс улс орны өмнө тулгарч байгаа энэ санхүү эдийн засгийн хүнд байдлыг харгалзан УИХ-ын ээлжит бус чуулганыг зарлан хуралдуулж улс орны эдийн засгийн нөхцөл байдлыг хэлэлцэж төсвийн хуульд тодотгол хийх, нэн яаралтай улсын экспортыг нэмэгдүүлэх хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, экспортын төмөр замын дэд бүтцийг яаралтай байгуулах, Монголын экспортын транзит тээврийн нөхцөл, баталгаат борлуулалтын таатай нөхцлийг бий болгох ажлыг хугацаа алдалгүй хийх ёстой хэмээн Засгийн газраас шаардаж байна гэв.

Дэлхийн эдийн засгийн хямралын үеэр буюу  2008-2009 онуудад МАН сонгуульд ялж тухайн үеийн Засгийн газарыг байгууллаад эдийн засгийн хямралын нэг жилийн дотор даван туулж өсөлтийг 2009 оны -1.6 хувиас 2010 онд эдийн засгийн өсөлтийг 6.4 хувь болгож, улмаар эдийн засгийн өсөлтийг дэлхийд тэргүүлэх жилийн 17.5 хувьд хүргэж, жилд 4 тэрбум ам долларын гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татаж, ядуурлыг 39 хувиас 26 хувь хүртэл бууруулж, экспортыг 2 дахин нэмэгдүүлж, Монголын эдийн засгийн үсрэнгүй өсөлтийн үндэс суурийг тавьж ажилласан.

2009 оноос хойш Монгол Улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 6.5 их наядаас 14 их наяд болж тэлэн, 1 хүнд ногдох орлого Дэлхийн банкны аргачлалаар тоооцоход 1855 ам доллараас 3335 буюу 1.8 дахин өсч, төсвийн хөрөнгө оруулалтыг жилийн 433 тэрбум төгрөг байсныг 1.4 их наяд болгож нэмэгдүүллээ.

Мөн хугацаанд экспортыг 1.8 тэрбум ам доллараас 4.3 тэрбум доллар хүртэл нэмэгдүүлж, гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах, Хөрөнгийн биржийг шинэчлэх, Хөгжлийн банк байгуулах, хөдөлмөрийн зах зээлийг боловсронгүй болгох, МСҮТ-ын тогтолцоог шинэчлэх зэрэг одоо ч үргэлжилж байгаа олон том ажлуудын суурийг тавьсан. Өнөөдрийн тууз хайчилж байгаа олон бүтээн байгуулалтын суурь эхлэлийг тавьсан билээ.

МАН төр хувийн түншлэлийг жинхэнэ утгаар хөгжүүлж томоохон дэд бүтцийн төслүүдийг хэрэгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтын орчинг сайжруулж, Бизнесийн орчны жилийн хүрээнд төрийн дарамт, хүнд суртлыг арилгах олон бодит ажлыг хийж, хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх, одоогийн хийгдэж байгаа бүхий томоохон хөрөнгө оруулалтын төслүүдийг бэлтгэлийг хийж, Монголын түүхэнд хамгийн өндөр өсөлттэй, валютын нөөцтэй, хөгжлийн санхүүжилтийн бэлэн эх үүсвэртэй болгож хийж шинэ Засгийн газарт Монгол Улсыг цаашид улам хөгжүүлэх, эдийн засгийг шинэчлэх, өмнө нь байгаагүй хөгжлийн түүхэн боломж, нөхцлийг хангаж өгсөн.

Гэвч нэг жилийн нийгэм эдийн засгийн байдал нилээд их өөрчлөлт орлоо. Хэдийгээр дэлхийн зах зээлд экспортын барааны хэлбэлзэл нөлөөлсөн ч гэсэн юуны өмнө эдийн засаг дах орчин төрийн оролцоо, зохицуулалтын хүрээндхэт их улс төржсөн, популист шинж чанартай, бодлогогүй, ялгаварласан алхмууд олноор хийгдэж тэдгээрийн үр дүнд богино хугацаанд Монголын эдийн засаг, нийгэм гүн хямралд орлоо.

Улс төрийн хэт их захиргаадалт, төрийн дарамт, татварын ачаалал эрс нэмэгдэж ДНБ-ийн 39 хувьтай тэнцэх түвшинд хүрч,судалгаа, үндэслэлд суурьлаагүй популист шийдвэрүүд дотоод бөгөөд гадаадын хөрөнгө оруулагч нарт ихээхэн цаг хугацааны болон мөнгөний хохирлыг бий болгох, хөрөнгө оруулалтын ажлуудыг зогсоох, урамыг нь хугалах аюултай боллоо.

Хэрэгжүүлэх гэж байсан томоохон хөрөнгө оруулалтын төслүүд, тухайлбал улсын аюулгүй байдлыг хангахад нэн чухал, улсын эрчим хүчний систем, Улаанбаатар хотын хөгжлийг шинэ шатанд гаргах хувийн хэвшлийн санхүүжилттэй 1.4 тэрбум ам долларын ТЭЦ-5-ын ажил бүрмөсөн зогсож, Тавантолгой-Гашуун Сухайтын төмөр замын ажлыг үндэслэлгүй хувийн хэвшлээс булаан авч авч татвар төлөгч нарын нуруунд үүрүүлэх боллоо.

Хэт улс төржсөн, популист ур амьсгалыг бий  болгож, бизнесийн орчныг муутгасны үр дүнд

•    Гадаадын хөрөнгө оруулалт 2012 оны түвшнээс 60-40 хувиар буурч, төсвийн орлого ихээхэн тасарсан. 2013 онд олон улсын байгууллагын дүгнэлтээс үзэхэд,“нэгдсэн төсвийн нийт алдагдал 2013 онд ДНБ-ий 13 орчим хувьд хүрэхээр байна”. Энэ нь 2012 оноос бараг хоер дахин муудсан үзүүлэлт бөгөөд сүүлийн 13 жилд байгаагүй хэмжээнд доройтсон үзүүлэлт юм.

•    Олон улсын байгууллагын дүгнэлтээс харахад, нийт хөрөнгө оруулалт 2012 оны эхний улиралд 68 хувиар өсч байсан бол сонгуулийн дараа 2012 оны 4-р улиралд өсөлт 16.3 хувь болж эрс саарсан,

•    ҮСХ-ний мэдээнээс харахад, нүүрсний экспорт 2013 онд өмнөх үетэй харьцуулахад 50 хувиар унаж,экспорт сүүлийн жилүүдэд байгаагүй 10 хувиар унасан байна.

•    Гаднаас 1.5 тэрбум ам.долларын зээлээр авч улсын өрийг эрс нэмэгдүүлэхийн зэрэгцээ түүнийг эргэн төлөх найдваргүй гудамжны засвар зэрэгт зарцуулж, үнийг тогтворжуулах гэсэн бодлогын дор 720 тэрбум төгрөгийг компаниудад тараасан бөгөөд үүний үр үнд инфляци зөвхөн эхний хагас жилийн байдлаар өмнөх оны мөн үеэс тооцоход 8.8 хувьд хүрч, энэ оны зорилт болсон 8 хувиас он дуусаагүй байхад хэтрээд явж байна.

•    Санхүүгийн хямрал үнэт цаасны зах зээлд илэрч 2013 оны эхний 6 сард үнэт цаасны гүйлгээ 79.8 хувь, арилжигдсан үнэт цаасны тоо 79.7 хувиар буурч, Чингис бонд буюу Монголын өрийн бичгийг одоо дэлхийн зах зээлд бүр анхны үнийн 93 хувь хүртэл хямдруулан арилжиж байгаа олон улсын Ройтерс агентлаг мэдээлж байна.

•    Санхүү мөнгөний хүрээнд үр ашиггүй санхүүжилтийг олон зуун тэрбум төгрөгөөр хийж байхад нөгөө талаас төсвийн хүрээнд улсын нэгдсэн төсвийн зарлага 2013 оны эхний хагас жилд 2637.9 тэрбум төг болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 10.0 хувиар буурсан бөгөөд хөрөнгийн зардал 353.6 тэрбум төг буюу 58.3 хувиар буурсан байна.

•    Хөдөө аж ахуй, тээвэр зэрэг салбарт сөрөг хандлагууд гарч, том малын зүй бус хорогдол 2013 оны эхний хагас жилд, улсын хэмжээнд 638.4 мян.толгойд хүрч, өмнөх оны мөн үеийнхээс 2.3 дахин нэмэгдсэн байна.

•    Бүх төрлийн тээврээр 2013 оны эхний хагас жилд тээсэн ачаа 1.4 сая т буюу 6.9 хувиар буурсан дүнтэй гарсан байна.

•    Төгрөгийн ханш ноднингийн мөн үед 1319 төгрөг байсан бол одоо 1600 руу ойртож 2008 оны хямралаас хойш байгаагүй хэмжээнд уналаа. Энэ нь импортын бүх барааны үнэ өсч, инфляцийг улам хөөрөгдүүлэх шалтгаан боллоо.

Эдийн засгийн  таагүй үзэгдлүүд энэ жилийн эхээс мэдрэгдэж эхэлсэн байхад төр засгаас дорвитой арга хэмжээ авахгүй байгаа нь жирийн хүмүүсийн амьдралд маш их сөрөг нөлөө үзүүлж, ядуурал эргээд нэмэгдэх, Монголын эдийн засаг ганцхан жилийн дотор эдийн засаг, санхүүгийн гүн хямралд орох, амьжиргааны түвшин эрс доройтох, гадаад дотоодын хөрөнгө оруулалт зогсох, улсын өр эрс нэмэгдэх, экспорт унах, төсвийн орлого тасарч, хоосон мөнгөөр зах зээлийг дүүргэхэд хүрлээ.

Энэ нь Шинэчлэлийн гэх Засгийн газрын эдийн засгийн бодлогын алдаа, чиглэсэн зорилго, төлөвлөгөөгүй үйлдлүүдийн илрэл, нөхцөл байдлыг шуурхай хянаж зохицуулахгүй байгааг нь харуулж байна.

Таван толгойн Хятадын Чалко компанитай үүссэн өрийг 2 талдаа хохиролгүйгээр хэрхэн шийдвэрлэх, Оюутолгойн гэрээнд харилцан ашигтай байх нөхцөлөөр зарим өөрчлөлт оруулах талаар манай намаас зохион байгуулсан эрдэмтэн, судлаачид, улс төрийн намын төлөөллийн оролцоотой энэ гуравдугаар сард хийсэн Эрдэм шинжилгээний бага хурлаас гаргасан Зөвлөмжийг Үндэсний Аюулгүй Байдлын Зөвлөлд хүргүүлсэн боловч одоо хүртэл арга хэмжээ авалгүй байдлыг хүндрүүлсэний хариуцлагыг эрх баригчид хүлээх ёстой гэж үзэж байна.

Саяхан “чоно борооноор” гэгчээр ид амралтын үеэр бараа бүтээгдхүүний суурь үнэ болох “Цахилгааны үнийг өргөн зөвшилцөлгүйгээр дур мэдэн нэмсэн нь хэрэглэгчдэд хүнд цохилт боллоо.

Иймээс улс орны өмнө тулгарч байгаа энэ санхүү эдийн засгийн хүнд байдлыг харгалзан

1.    УИХын ээлжит бус чуулганыг зарлан хуралдуулж улс орны эдийн засгийн нөхцөл байдлыг хэлэлцэж төсвийн хуульд тодотгол хийх,

2.    Нэн яаралтай улсын экспортыг нэмэгдүүлэх хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, экспортын төмөр замын дэд бүтцийг яаралтай байгуулах, Монголын экспортын транзит тээврийн нөхцөл, баталгаат борлуулалтын таатай нөхцлийг бий болгох ажлыг хугацаа алдалгүй хийх,

3.    Хураах, хаах, боох, хязгаарлах, хорих, цагдах гэсэн эдийн засгийн бодлогоо өөрчилж хувийн хэвшлийн дотоод, гадаадын хөрөнгө оруулалтыг хөхиүлэн дэмжих эрх зүйн орчинг бий болгох, бизнесийн таатай орчинг бүрэлдүүлэх бодитой арга хэмжээ авах, төрийн зохицуулалтыг оновчтой болгож улс төржсөн, гадуурхсан, ялгаварласан төрийн дарамтыг болих,улс орны хөгжлийн төлөө бүх хүчээ дайчлан ажиллах,

4.    эдийн засгийн өсөлтийн бодлогыг боловсруулж ажиллах, инфляцийг бууруулжүнийн өсөлтийг тогтворжуулах арга хэмжээг тууштай авах, нийгмийн эмзэг бүлгийниргэдийн амьжиргааг хамгаалах арга хэмжээ яаралтай авах, санхүү эдийн засгийн хямралыг нэн даруй зогсоох төлөвлөгөөг боловсруулж ажиллахыг Засгийн газраас шаардаж байна гэж дурджээ.