И.Сталины гаансыг хугалсан гэx Пэлжидийн Гэндэн

Тухайн үедээ дэлхийн нөлөө бүхий улстөрчдийн нэг байсан И.Сталины гаансыг хугалсан нэг л хүн байдаг гэх.

Тэр нь манай орны ес дэх Ерөнхий сайд Пэлжидийн Гэндэн. Сайн ноён хан аймгийн Үйзэн вангийн хошуу буюу одоогийн Өвөрхангай аймгийн Тарагт суманд 1895 онд мэндэлсэн тэрээр 1924 онд 29 настайдаа Ардын их хурлын гишүүнээр сонгогдон анхдугаар Үндсэн хуулийг батлалцаж улс төрд анх хөл тавьжээ.

Үүнээс дөрвөн жилийн дараа тэрээр улсын Бага хурлын даргаар томилогдож, улмаар 1932 онд улсын Ерөнхий сайд болсон юм. Боловсрол, мэдлэгээр нимгэн хэдий ч тэрээр Монголоо гэсэн зүрх сэтгэлтэй байсан бөгөөд Москвад болсон нэгэн дайллага дээр ЗХУ-ын тэргүүн И.Сталинд халамцуу агсам тавьж, гаансыг нь хугалсан гэх яриа байдаг.

Тэр үед Япон Хятадын мэдэлд байсан Манж, Өвөрмонголыг эзлэн Манж-Го гэх тоглоомын улсаа байгуулаад ЗХУ болон Монголтой хил залгаа болсон байв. И.Сталин ийм нөхцөлд стратегийн аюултай дайсан Японоос улс орноо хамгаалах үүднээс Монголд цэргээ байршуулах сонирхолтой байжээ.

Нөгөөтэйгүүр, Ар Монголын лам нар улс төрийн хүчний хувьд хүчтэй хэвээр байсан тул тэднийг бүрмөсөн үгүй хийхийг П.Гэндэнгээс удаа дараа шаарджээ. Гэвч П.Гэндэн лам нарыг өмөөрч, ЗХУ-ын цэргийг эх орондоо байршуулахыг эрс эсэргүүцэж байв. И.Сталин түүнтэй нэг удаа уулзахдаа, “Гэндэн та лам нараа хөндөлгүйгээр улсынхаа тусгаар тогтнолоо хадгалж чадна гэж бодох юм. Энэ нь боломжгүй. Танд лам нартай тэмцэх дур алга. Энэ давхаргатай хатуу чанд тэмцэх шаардлагатай шүү” гэж хэлсэн гэдэг.

Гэвч П.Гэндэн түүний үгийг үл тоож, “Сэлмэн хамарт гүржтэй Монголынхоо төлөө үзэлцэнэ” гэж даналздаг байсан юм. Түүнийг И.Сталин Х.Чойбалсангийн тусламжтайгаар хилс хэрэгт буруутган Москвад тамлан зовоож байгаад 1937 оны арваннэгдүгээр сарын 26-нд буудан хороожээ. Улс төрийн алсын хараагүй түүний бодлогын улмаас ЗХУ Монголд асар өргөн хүрээтэй яргалал явуулж, насанд хүрсэн эрчүүдийн 20 хувийг хядсан гэдэг.

Хэдий тийм ч тэрээр Москвагийн дуулгавартай боол байгаагүй бөгөөд эх орныхоо төлөө алтан амиа ч үл хайхраагүй нэгэн. Түүнийг Москвагийн Донын гэх газар оршуулжээ.

Б.Барс