Монгол Улс Оюутолгой ХХК-ийн мэхэнд унасан бололтой

“Оюутолгойн уурхай бүтээг­дэхүүн гаргаж, экспортолж эхэлс­нээр Монгол Улс хөгж­лийнхөө замд шуударна”

Иймэр­хүү ут­га­тай уриа лоозонг бид мөн ч их сонссон доо. Өнөөх Фрийд­лан­даас эхлээд Монголын “эвэр­тэн, тууртнууд” ч тэгж ухуул­даг байсан. Улс төрийн ашиг хон­жоо олох гэсэн нөхөд “Энэ шиг худлаа юм байхгүй” гээд л бу­цаана. Үнэндээ энэ төсөл “Би явж байна, Бээжин сууж байна” гэг­чийн үлгэрээр урагшаа хоёр, хой­шоо нэг алхсаар дөнгөж энэ жил “хөдлөх” боломжтой болж байгаа билээ. Энэ төслийг ажил хэ­рэг болгох, мөнгө олохын тулд “Айвен­хоу майнз”, “Рио Тинто” ком­паниуд нэг бус компаниа зарс­ныг ч мэдэж байна. Энэ бол хүчин зүтгэл мөн ч гэсэн тэд бас гэрээний заалтууд дээр “ажил­лаж” өөртөө маш ашигтай нөхцөл байд­лыг үүсгэсэн байсныг ч мар­таж болохгүй. Чухам тийм уч­раас “Оюутолгой Монголын хууль тогтоомжид захирагдах ёс­той” гэсэн Ерөнхийлөгчийн үг “чанга” сонсогдож эхлэхэд ир­гэд баярласан. Тэгвэл одоо нөх­цөл байдал орвонгоороо эр­гэж, Оюутолгойн хөрөнгө оруу­лаг­чид Мон­гол Улсын хууль тогтоом­жийн дагуу татвараас “бултах” бо­ломж үүсчихээд байгаа бололтой. Учир нь…

Монгол Улс дэлхийн зарим ул­сууд­тай “Давхар татвар авахгүй байх” гэрээг байгуулсан байдаг юм бай­на. Тэдгээр улсад бүртгэлтэй ком­паниудаас хөрөнгө оруулалт татахын тулд шүү дээ. Мөнгөгүй хү­ний л хийж байгаа ажил. “Ор­лого ба хөрөнгийн татварыг давхардуулж ногдуулахгүй байх, тат­вар төлөхөөс зайлсхийх явд­лаас урьдчилан сэргийлэх тухай хэ­лэлцээр” хэмээх нэртэй ийм гэ­рээг манай улс тухайн үед Канад, Их Британийн Виржинийн арлууд, Кувейт, Люксембургийн Вант улс, Нидерландын Вант улс болон Арабын нэгдсэн Эмират зэрэг улстай байгуулсан байдаг аж.

Манай Засгийн газар Оюутолгойн Хөрөнгө оруулалтын гэрээг Ivahnoe Mines Mongolia Inc LLC, Ivahnoe Mines Ltd, болон Rio Tinto Inter­national Holdings Limited ком­паниудтай байгуулсан. Гэтэл Оюутолгой ХХК (хуучнаар Ivahnoe Mines Mongolia Inc LLC) “Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ”-г Ivanhoe Oyu Tolgoi (BVI) Ltd., Oyu Tolgoi Netherlands B.V.,  Эрдэнэс МГЛ ХХК-ийн хооронд байгуулсан байдаг. Хөрөнгө оруулагчид заль гар­гаж, бид түүнийг нь мэдэж, засах тойм­гүй олон процессийн зөвхөн нэг нь энэ. Хөрөнгө оруулагчид бид­нийг залилахыг оролдов. Ойл­­гомжтой хэлбэл, манайхтай “Ор­лого ба хөрөнгийн татварыг дав­хар­дуулж ногдуулахгүй байх, тат­вар төлөхөөс зайлсхийх явд­лаас урьдчилан сэргийлэх ту­хай хэлэлцээр” байгуулсан ул­сад харьяалагддаг аж ахуйн нэгжүү­дийг хувь нийлүүлэгчээр татжээ. Ма­­найх гэрээндээ баригдаад тат­вар авах хөг өнгөрнө гэсэн үг л дээ.

Оюутолгой ХХК батлагд­сан ТЭЗҮ-ийнхээ дагуу ажиллавал 2014 онд 745 сая ам.долларын ашиг­тай ажиллаж, манай тал 110 тэр­бум төгрөгийн алдагдал хү­лээх байдал үүсчээ. Тэ­гэнгүүт манай тал хөдөлж эх­лэв. УИХ өнгөрсөн жил Ку­вейт, Люксембургийн Вант улс, Ни­дер­ландын Вант улс болон Ара­бын нэгдсэн Эмират улстай бай­гуулсан давхар татварын гэрээг цуц­лав. Ivanhoe Oyu Tolgoi (BVI) Ltd., Oyu Tolgoi Netherlands B.V Монголд татвар төлөхөөс өөр аргагүй боллоо. Эрх баригчид том алдаа зассандаа баярлан, бие, биедээ баяр хүргэлээ.

Баярлах эрт байж…

Ингээд нэг сэтгэл уужир­лаа гэтэл бас болоогүй байжээ. Оюу­толгой ком­пани баяжмал экспортлоход бэ­лэн болсон ч одоо болтол эх­лүү­лээгүй байгааг бид мэдэж бай­гаа. Оюутолгой ХХК Монголын сэт­гүүлчдэд 100 хувь “хаалттай” бай­даг, нэг ч мэдээлэл хийгээгүй мөрт­лөө гадаадын хэвлэлүүдээр “Мон­голын Засгийн газрын хү­сэл­тээр хойшлуулсан” гэсэн мэ­дээ­лэл цацсан. Үнэмшилтэй бол­гохын тулд /манайхыг яасан ч сайн мэддэг юм бэ гэмээр/ “Мон­голын Засгийн газар экспортлох ажил­лагааг илүү ач холбогдол өгч байж эхлүүлэх санал тавьсан” гэсэн байгаа юм. Мань мэт нь ха­раад шууд л “Засгийн газар сон­гууль дөхүүлж байгаад баяр ёс­лолын байдалтай нээж, шоудах гэж байгаа юм байна“ гэж бодож бай­гаа юм чинь. Итгэсэн үг л дээ. Гэтэл сонгуулийн өмнө ч экс­порт эхэлсэнгүй ээ. Гайхлаа. Сон­гуулийн шок бага зэрэг арилж байх үед Уул уурхайн сайд Д.Ганхуяг мэдээлэл хийв. Тэр­бээр “Оюутолгой компани зур­гадугаар сарын 21-нд эхлэх зэ­сийн баяжмалын экспортоо хойш­луулсан нь Засгийн газраас шалт­гаалаагүй. Тус компани бү­тээг­­дэхүүн борлуулалтын гэ­рээ­гээ “Оюутолгой”-н ТУЗ дэх Монголын талын гурван ги­шүүнд үзүүлэхгүй байгаа. Бас бү­­тээгдэхүүн борлуулсан ор­ло­гоо татваргүй бүс (оффшор) дэх данс руу шилжүүлнэ гэ­сэн. Дээр дурьдсан гэрээг Мон­голын талд танилцуулаагүй тохиол­долд ма­най аль нэг банкны дан­саар бор­луулалтын орлогоо шил­жүүлэх ёс­той гэж манай тал үзэж байгаа” гэж ярив.

Оюутолгой ХХК-ийн гадаадын хэвлэлд өгсөн мэдээллийг бүрэн үгүйс­гээд хаячихав. Гэхдээ нэг зүйл ойлгомжгүй үлдсэн нь хоёр тал асуудлыг шийдэхийн тулд ямар арга хэмжээ авч бай­гаа талаар ер ярьсангүй. Энэ асууд­лыг шийдэхийн тулд ин­гэж, тэгж ажил­лаж байна гээд ярьмаар. Гэ­тэл таг дуугүй.
Сэтгүүлчид дахиад л таамаг урал­дуулж эхэлж байна. Энд ч гэ­сэн нэг таамаг бичье.  Одоо яая гэх вэ. Өөрсдөөс нь болж бай­гаа юм шүү дээ. Гадны хэв­лэлд л мэдээлэл өгөөд монгол сэт­гүүлчдийг үл тоодог юм чинь арга ч үгүй. Таагаад л, бичээд л бай­хаас.
Рио Тинто болон “Туркойз хилл ресурсез” компани Канад, Вир­жинийн арлуудад бүртгэлтэй компаниуд руугаа Оюутолгойн хөрөнгийн урсгалыг чиглүүлэх гэсэн байж тун магадгүй. Уг нь бол бид сурсан аргаараа Виржинийн арлуудтай байгуулсан нөгөө “давхар татварын гэрээг” цуцалж орхиход л асуудал шийдвэрлэгдэх мэт. Гэтэл тэгсэнгүй. Яагаад вэ. Энд харин асуудал өөр. Вир­жи­нийн арлуудад манай ашиг со­нирхол асар их байж магадгүй.

Олигархиуд Виржинийн арлуудад бүртгэлтэй компанийн хөрөнгөө хааш нь татаж байгаа бол

Кувейт, Люксембургийн Вант улс, Нидерландын Вант улс болон Арабын нэгд­сэн Эмират улстай байгуулсан давхар татварын гэрээг цуцлах үед УИХ-ын дарга З.Энхболд “Ашиггүй гэрээнүүдийг нэн даруй яаралтай цуцлахгүй бол улс орон алдагдалд орох нь. Нидерланд татвараас зугтаадаг компаниудын орогнодог газар болчихоод байна. Тэгээд ч энэ улсаас Монголд хийсэн бодитой хөрөнгө оруулалт бараг байхгүй шахам. Тэгэхээр татвараас зуга­таа­даг энэ асуудлыг бодоод байх хэрэггүй.

Гэрээнүүдийг цуцлах хэрэгтэй” гэж хэлж байсан. Тэгвэл Виржинийн арлуудтай байгуулсан гэрээг цуцлахгүй байх үндэслэл дээрх үгнээс харагдаж байна. Виржинийн арлуудад бүртгэлтэй компаниудаас Монголд асар их хөрөнгө оруулалт байгаа гэ­сэн үг. Эсрэгээрээ Монгол Ул­сын хөрөнгө олигархиудын га­раар орж, Виржинийн арлуудад бүрт­гэлтэй компанийн дансанд ор­сон ч байж болно. Олигархиуд Вир­жи­нийн арлуудын офф шор бүсэд компани нээгээд Монголд үйл ажиллагаа явуулдаг ч байж болно. Хэрвээ энэ таамаг үнэн байгаад УИХ дээрх улстай бай­гуулсан давхар татварын гэрээг цу­цалчихвал олигархиуд асар их татварын өрөнд орох байдал ха­рагдаж байна. Асуудлын гол учиг үүнд ч байж мэдэх юм. Олигар­хиуд Виржинийн арлуудад бүрт­гэлтэй компаниудаа цэгцлэхийн тулд хожсон хугацаа яг одоо үр­гэл­жилж байгаа байж тун ч ма­гадгүй. Дараа нь асуудалгүй бол­могц УИХ хуралдаад цуцалчихна.  Эсвэл Засгийн газар хөрөнгө оруулагчидтай хэлэлцээр хийнэ.Асуу­дал ийм сценариар явагдаж байж мэдэх л юм даа.