Г.Энхжаргал: Хар машинаас программын алдаа олж харсан ч засах боломжгүй

МИДАСтөрийнбусбайгууллагасаналтоолохмашинытестийгөнгөрсөндолоохоногтнамуудтайхамтранхийжээ. ЭнэтухайтусбайгууллагынтэргүүнГ.Энхжаргалтайярилцлаа.

-Танайбайгууллагасонгуульдоролцооөндөрбайна. Дарааланхоёрсонгуулийнөмнөсаналтоолохмашиншалгахажлыгзохионбайгууллаа. Яагаадулстөрийнсонирхолиймөндөрбайнавэ?

-МИДАСгэдэгтөрийнбусбайгууллагаболмэдээллийнсүлжээнийчиглэлээрүйлажиллагааявуулдаг.

Тиймээсмэргэжлийнүүднээсхандажбайна. Өөрөөрхэлбэлсаналтоолохмашинбурууажиллаадбайнагээдбайгааньмэдээллийнтехнологийгүгүйсгэсэнхэрэг. Тиймээсэнэасуудалдулстөрийнхачиргүй, мэргэжлийнзүгээссудалжүзээд, олоннийтэдмэдээлэлхүргэхсонирхолтойбайна.

-Табүхэнхоёрдахьудаагаатуршилтхийлээ. СаналтоолохмашиныашиглалтынхувьдУИХ-ынсонгуульболжөнгөрснөөсхойшгарсанөөрчлөлтюубайна?

-Тэрүедбидбүгдтуршлагагүйбайсан. Одооболгуравдахьудаагааашиглахгэжбайгаагийнхувьдхарьцангуйтурш­лагатайболсонбайна. Иргэдавтоматмашинашиглажсаналөгөхньхялбаргэдгийгмэдэрсэнбайх. Эхлээдхүнбүхэнайдастайбайсан. Хувьхүнсаналбөглөсөнхуудсаамашиндуншуулахдааалдаагаргахвийгэдэгболгоомжлолбайсан. Ихкодшалгахгэсэнасуудалтэрүедтавьжбайсан. ТэрүедманайбайгууллагаданганцШударгасонгуулийнтөрийнбусбайгууллагуудынсүлжээгэдэгүүднээс, энэхү­рээндээажилласан. Тэгжажиллахаднийгмийнхүлээжаваххандлагамуубайсан.

-Тэражлынүрдүнюубайв?

-Тухайнүедшинээражиллуулжэхэлжбайсантооллогынмашиныталаартиймихшуугиантарихыгхүсээгүй. ТооллогынмашиншалгаххүсэлтмааньоройтсонбайсанучиртухайнүеданхаарахёстойжижигасуудлуудыгтайландбичээдУИХ-ындаргади-мэйлээрявуулсан. ТүүнийгСонгуулийнЕрөнхийхороондявуулсанбайсан. Харамсалтайньзаримасуудлуудыгорхигдуулсан. Тусгалааолсонзүйлчбий.

-Ягямарасуудлыгорхичихсонбайсанбэ?

-УИХ-ынсонгуулийндүнгийнталаархамгийнихярьсанасуудалболсаналөгсөнсонгогчийн  нэрдэвшигчдийнавсансаналынтоозөржбайнагэжбайсан. Жишээлбэл 100 сонгогчтой, гурванмандаттайтойрогбайлаа. Энднийт 300 саналбайхёстой. Гэтэлнийлбэрсаналынтоо 182 байжболно. Яагаадгэхээрбүххүнгурванмандатдугуйлаагүйбайжболно. Нэгхэсэгньгурваннэрдэвшигчээдугуйлжбайхад, заримньнэгийг, хоёрыгдугуйлаадорхисонбайжболохуу, болно. Угньпрограммсаналтооллогынпротоколыг  хэвлэхдээнэгсаналөгсөн, хоёрөгсөн, гурвыгдугуйлсантэдбайнагэжтустусадньгаргажөгсөнболиймасуудалгарахгүйбайсан. Гэтэлтиймюмбайгаагүй.

-Энэасуудалдээрнамуудулстөрхийсэн?

-Улстөрчидүүнийгашиглаадулстөрхийгээдбайсанатлаахэнчэнэтухайтайлбарлахгүйбайсан. Одооболэс­рэгээрээганцханмандатбайгаа. Гэтэлсонгогчса­намсаргүйболонсанаатайгаархоёр, гурваннэрдэвшигчийгдугуйлчихюмболдахиадлиймасуудалгарна. Хүмүүсингээдярихаарганцханхүнийгсонгохгэжбайхадюунхоёр, гурвансаналынтухайяриадбайнагэжболно. ТэгэхдээУИХ-ынсонгуулийнүед 27 нэрдэвшигчийгбүгдийгньдугуйлсантохиолдолбайгаа. Хэсгийнхорооныажилчидэнэтухайтайл­барыгбайнгасануулжхэ­лэхэдбуруудахгүйлболовуу.

-Таэнэудаагийнтур­шилтадааулстөрийнхнийгоролцууллаа. Яагаадбусадтөрийнбусбайгууллагыгоролцуулахгүйбайгааюмбэ?

-Энэтуршилтыгхийс­нээрээодообүхасуудлыгцэгцэлээдсайнболгочихожчадахгүйнь  мэдээж. Гэхдээүүнийгхийснээрээдараагийнудаабидяажсайжруулахбэ, юуганхаарахёстойтухайнамуудтодорхойхэмжээнийойлголттойболсон. Энэболэхнийалхам. Цаашдааэнэталдээрнамуудбидэнтэйилүүнягтхамтарчажилланагэжнайдажбайна. Аливааасуудлыгмэдэхгүй, судалжүзээгүйбайжшүүмжлэхшигамарханзүйлбайхгүй. Ихкодыгнээлттэйболгох, урьдчилсантест, хяналтынтооллогогэсэнгурванасуудлыгтодорхойболгоодтухайбүрдньхяналтаатавиадявчихюмболнийгэмдбайгаахардалтгайгүйболно.

-Урьдчилсантестхуульчлагдаагүй. Табүхэниргэнийсанаачлагаархийжбайна. Хуульчлахёстойюу?

-Хуульдөөрчлөлтдэвшилгарчбайна. УлсынИхХурлынсонгуулийнхуулиндавтоматмашинаартоолногээдлорхичихсон. Хяналтынтооллогынасуудалбайхгүйбайсан. Биданхнаасааэнэтухайсаналаатавьжявсан. Биднийажилүрдүнөгсөн. Энэудаагийнсонгуулийнхуульдэнэтухайорсонбайгаа. Дүүрэгтхоёр, суманднэгхэсгийнхороондхяналтынтооллогоявуулахаарболсон. Гэхдээхяналтынтооллогоявуулсныдарааавчхэрэгжүүлэхаргахэмжээнийтухайзаалтбайхгүй. Тухайнхэсгийнхороондээрявуулсанхяналтынтооллогындүндхэдийхэмжээгээрзөрөхөдавтоматмашинытооллогыгхүчингүйгэжүзэхюмбэгэсэнасуултынхариултбайхгүй. 350 гаранхэсгийнхороондхяналтынтооллогохийгээдхэдэнхэсгийнхороондээралдаагарахадямараргахэмжээавах, ямартохиолдолдхүчинтэй, хүчингүйгэжүзэхньтодорхойгүйхэвээрүлдэжбайна. Хяналтынтооллогогэдэгчиньүндсэндээчанарынхяналтхийжбайгаахэрэг. ЭнэтухайСонгуулийнЕрөнхийхорооныгишүүдяаралтайшийдвэр, журамгаргаххэрэгтэй. Аливааасуудлыгтулгарсанхойноньбусурьдчилаадүүнийголжхараадаргахэмжээавахёстой.

-Табүхнийхийсэнтуршилтаармашинхэражиллажбайнагэсэндүгнэлтхийсэнбэ?

-Юуныөмнөэнэтур­шилтаднамуудынтөлөөлөлоролцсонгэд­гийгдахиадхэлье. БиднийхувьдаймгуудаассугалжсонгохсаналтайбайсанчнамуудынтөлөөлөлДорноговь, Дархан-Уул, Орхонаймгуудыгсонгохоорболсон. Машинаасонгохдоосерийндугаараарбиш, машинбайгаагазруудаассанамсаргүйгээрсонгосон. Машинуудсаналыгзөвтоолжбайсан. Тестбүрийндараабиллийгхэвлэжнамуудынтөлөөлөгчдөөргарынүсэгзуржбаталгаажуулсан. Хоёрүндсэналдаахарагдажбайсан. Үүнд , саналогттэмдэглээгүйхуудсыгхүчинтэйсаналынтоондоруулжтооцохгүйбайгааньнийтсаналынтоогтооцоходхарагдахгүйбайгаа. Нөгөөнэгалдааньсаналдавхартэмдэглэсэннөхцөлдсаналынхуудаснэг, хүчингүйсаналынтоохоёрболжнэмэгдэжбайгааньзөрүүтэйбайдалүүсгэж, төөрөгдүүлэхболомжтойбайсан. Өмнөхсонгуулийндарааавтоматмашинымэдээллийгсүлжээгээрзассангэсэнмэдээлэлихтарсан. Саналтоолжбиллгарсныдараасүлжээндхолбожбайгааболохоортиймболомжбайхгүй.

-Үүнээсөөрмэдээлэлзасахаргабайдаг?

-Тийм. Түүнийгбидсаяынхийсэнтестээрээшалгасан. Цагийнбөмбөггэжбайна. Энэньтодорхойцагтнэгнэрдэвшигчийнсаналыгавтоматаарнэмдэг. Тиймээстестийнүеэрнамуудынтөлөөлөгчдийнсонгосонцагуудынтохиргоогхийжсаналуншуулахзэрэгаргааршалгасан.

-Өнөөдөртабүхэнпрограммыналдааголжхарсанньсайшаалтайчальхэдийнэсаналтоолохмашинтарчихсан. Тэгэхээрямарчашиггүйажилболжбайгааюмбишүү?

-Алдаазасахадоройтосонбайгааньүнэн. Энэнэгсургамж. Нөгөөталаасньхарвалбиддараадараагийнсонгуульдалдаагаазасахболомжөгчбайна. Бидингэжтуршижүзээгүйболиймалдааолонудаагийнсонгуульдамжижгараад, үүнийгээулстөржүүлээдбайхбайсан.

-Энэалдааныбуруутанньхэнбэ?

-Саналтоолохмашиныпрограммыгзахиалахдаалалдаагаргасанбайнагэжхаржбайна.

-Яажзасахбэ?

-Энэпрограммыглицензээрэзэмшижбайгааюмбилээ. Тэгэхээрдараагийнсонгуулиасөмнөзахиалгааөгөхдөөпрограммыналдаагзасуулаадавчихажболно.

-Яагаадхэвлэлмэдээллийнхнийгоролцуулаагүйюмбэ?

-Тестявуулсанбайржижигхэн. Манайхэвлэлийнхэнолуулаа, багталцахгүй. Цөөхөнхэдэнбайгууллагаавчирвалбаслзахиалгатайгэжхардана. МонголынҮндэснийОлоннийтийнтелевизийгхараатбус, олоннийтийнгэдэгутгаарньурьсанболовчхайхрамжгүйхандсанбололтой, ирээгүй. Тэгэхээрбиднамуудыгхэвлэлийнтөлөөлөгчидөөхамтавчирахыгхүссэн. Харамсалтайньтэдяажажилладагболохыгхарлаа. Өөрсдөөоролцож, гараарааурсансаналыгхуудсыгтвиттердээртавиадшалхудлаамэдээлэлтавьчихсанбайхюм.

-“Хармашин” шалгалтадбүдэрлээгэсэнмэдээллийгтаяриадбайнауу?

-Тийм. Заримхүмүүсэнэмэдээллийгхараадсаналтоолдогмашинсаналынхуудас “зажилаад” урчихсангэжхүртэлойлгосонбайна. Угньболнамуудаасирсэнтөлөөллүүдтестхийхүерингэвэлмашинуншихуугэхзэргээрлшалгажбайсан. ТэрхуудаснызургийгЕрөнхийсайдынзөвлөхасанБ.Долгоравсан. Учирмэдэххүмүүсингэжасуудлыггуйвуулжбайгааньхарамсалтай. АрдыннамынХэрэгэрхлэхгазрындаргаШ.Раднаасэдтэйхолбообарьжэнэтухайхэлсэн. Биднээсалбанёсооруучлалгуйсан. Тэрхүнанхнаасааэнэсаналыгдэмжижбайсан. Тодорхоймэдээлэлгүйхүмүүсийммэдээлэлтараасанбайвалмэдээгүйгээдойлгожболно. Гэтэлөөрөөбодитүйлажиллагаандньоролцоод, гарсанүрдүнтэйтанилцажгарынүсэгзурчихаадийммэдээлэлтараажбайгааньхачирхалтай. Хүмүүсийнхөдөлмөрийгингэжүгүйсгэмээргүйбайна. Магадгүйиймэрхүүбайдалньсонгуулийнсаналлуйвардлаагэжиргэдийгжагсаалцуглаандтурхираххэрэгсэлболжболногэдгийганхаармаарбайна.

-Энэажилтанайбайгууллагадямарашигтайбэ. Санхүүжилтыгньхаанаасхийжбайна?

-Нээлттэйнийгэмфорумаасгурванмянгандолларынсанхүүжилтавсан.

-Заримхүмүүс, төрийнбусбайгууллагынхувьдэнэихбага. Гэтэлтаиймхэмжээнийсанхүүжилтээрэнэажлыгхийсэн. Нөгөөталааснийгэмд “хармашин”болохгүйбайнагэсэнмэдээлэлихбайна. Гэтэлта “болжбайна” гээдбайдаг. “Хармашин” ашиглаадялахньтодорхойхүнийзахиалгаартаиймажилхийгээд, мэдээлэлтараагаадбайгааюмбишүү?

-Намайгхүнбүхэн, намбүхэнхардажбайгаа. Энэажлыгсанаачлааднамуудадоролцоочгээдсаналтавихаарбүгдхардсан. Одооэнэтухаймэдээлэлаваадхүнбүхэнхардахбайх. Биальнэгэннамынгишүүнбиш. Альнэгэннамынхалаасандоржмөнгөолоххэмжээнийхүнбиш. “Хармашиныгэсэргүүцэххөдөлгөөн” гэжбайгуулсангэжсонссон. Манайнайзууднадад “Чихармашинхамгаалахганцхүнийхөдөлгөөнбайгуулчихсанюмуу” гэжтоглоомоорхэлжбайсан. Угньэхлээдхармашиныглуйвраасхамгаалахмониторингхийжэхэлсэн. Одооболүүндээрээнэмээдхармашиныгхардажбайгаахүмүүсээсхамгаалахёстойболоодбайхшигбайна.

ЗУУНЫ МЭДЭЭ