Нэр дэвшигчдийн давуу, сул талууд

АН-аас нэр дэвшигч Ц.Элбэгдорж

Давуу тал
УИХ-ын сонгуульд эрх ба­ригч нам ямагт давуу байдал­тай ордог. Үнэхээр муу ажил­лаж ард түмнийхээ итгэлийг алдчихаагүй л бол эрх мэдлээ ашиглан иргэдийн сэтгэлийг татах боломж нээлттэй бий. Яг үүн шиг Монгол Улсын Ерөн­хийлөгч гэдэг албан тушаалд сууж байгаа нь Ц.Элбэгдоржийн хамгийн давуу тал. Учир нь, тэрбээр иргэдийн итгэлийг тэгтлээ алдчихаагүй байгаа. 2009 онд анх нэр дэвшихдээ “Шударга байцгаая” гэсэн уриа дэвшүүлж оролцсон бөгөөд түү­ний мөрийн хөтөлбөрт багт­сан ажлуудаас “Авлигатай тэм­цэнэ”, “Шүүхийн шинэчлэл хий­нэ”, “Цүнхний лицензүүдийг үгүй болгож газар нутгаа гад­ны компаниудаас салгаж ав­на” гэсэн амлалт иргэдийн сана­лыг татах гол үндэслэл бол­сон юм. Энэ хоёр ажил эх­нээсээ хэрэгжээд явж байгаа.

Ерөн­хийлөгчийн шууд эрх мэдлийн хүрээнд хийгдэх боломжтой учир ашигт малт­малын тусгай зөвшөөрлийг цуц­лах ажил сүүлийн дөр­вөн жилийн хугацаанд хэрэг­жээд явж байна. Ашигт малт­малын хай­гуулын тусгай зөвшөөр­лийн тоо, талбайн хэмжээ сүүлийн дөрвөн жилд 4111-ээс 2239 болж буурсан гэсэн үзүүлэлттэй. Харин Шүүхийн шинэч­лэлийн асуудал одоо л хийгдэх гэж байна. Ц.Элбэг­доржийн санаачилсан Шүү­хийн захиргааны тухай хууль, Ир­гэ­дийн төлөөлөгчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль, Эв­лэрүү­лэн зуучлалын тухай хууль зэрэг Шүүхийн тухай багц зургаан хууль 2012 оны тавдугаар сард УИХ-аар бат­лагдан хэрэгжиж байна. Ер нь энэ гурван ажил л түүнийг авч гарах боломжтой.

Сул тал

Харьяалагдаж байсан намынх нь 2012 оны УИХ-ын сонгуульд байгуулсан ялалт түүнд гай болох төлөв ажиглагдаж байна. Уг нь бол Ерөнхийлөгчийн сон­гууль намтай бараг хамаагүй ша­хуу. Төрийн тэргүүн хүн сонгогдмогцоо намын харьяал­лаас татгалзаж, нийт мон­голчуудын ашиг сонирхлыг илэр­хийлэгч болдог. Гэвч сон­гог­чид ч, улстөрчид ч намын харьяаллын асуудлыг хөндсөөр байгаа юм. Сөрөг хүчний байранд очсон МАН-ын гишүүд “Ерөнхийлөгч авлигачидад алаг цоог хандаж байна” гэх мэт шүүмжлэлийг байнга хэлэх болсон. Төрийн тэргүүн хүн тэр болгонд тайлбар хийгээд байх бо­ломжгүй. Сөрөг хүчнийг дуу­гүй болгох амаргүй. Ийм байдал түүний сонгуулийн ажилд гай л болно. Түүнийг унагах бас нэг хүчин зүйл нь монголчуудын оюун санаанд хоногшчихсон “Улс төрийн тэнцвэр”-ийн тухай ойлголт. Гол өрсөлдөгч МАН одоо энэ ойлголтыг өөрсөддөө ашигтай эргүүлэхээр чармайж байна. Төрийн гурван өндөр албан тушаал бүгд нэг намынх байвал бурангуй байдал газар авах болно, энэ гурвын аль нэг нь өөр улс төрийн хүчний мэ­дэлд очиж байж гэмээ нь тогт­вортой байна гэсэн энэ үз­лийг цагтаа АН ч идэвхтэй сур­талчилж байсан. Харин одоо тэс хөндлөн юм яривал тэр нь эр­гээд сөрөг хүчний “олз” болж мэднэ.

Бас нэг барцад нь энэ удаа­гийн сонгуулийг өмнөх хоёр сонгуультай хольж хутгаад бай­гаа явдал. Ард түмэн “Ардчилсан нам хоёр ч сонгуульд ялалт бай­гуулсан” гэдгийг мэдэж байгаа. “Тө­рийг тогтворжуулах” меха­низм нь ажиллаж эхлэх гээд л байна. Гэтэл Ардчилсан нам “Одоо Ерөнхийлөгчийн сонгуу­лйиг л авчихвал…” гэх зэргээр сур­талчлах болсон нь нэр дэвшигчид гай болж мэднэ. Монголчууд давруу занд дур­гүй, “Битгий давар” гэж хэлж чад­даг ард түмэн. Тиймээс Ерөн­хийлөгчийн сонгууль бол өм­нөх хоёр сонгуулиас огт өөр гэд­гийг иргэдэд ойлгуулах нь чу­хал болов уу.

МАН-аас нэр дэвшигч Б.Бат-Эрдэнэ

Давуу тал

Монгол төрийн наадам, түүн­тэй адилтгах наадмуудад 12 тү­рүүлсэн хүчит аварга гэдэг нэр хүнд түүний хамгийн гол давуу тал. Тэрбээр зөвхөн үндэсний бө­хөөр амжилт гаргаагүй, их спор­тоор хичээллэж, самбо бө­хийн дэлхийн аварга цолыг гур­ван удаа хүртсэн билээ. Жүдо бөхөөр 1990 оны Азийн наа­дамд үзүүрлэж явсныг нь ч энд дурьдахгүй өнгөрч бо­ломгүй. Энэ их нэр хүнд нь түү­нийг улс төрд оруулсан бол одоо Ерөнхийлөгчид өрсөлдөж бай­на. Их аварга маань улс төрд хөлөө олох гэж багагүй хуга­цаа зарцуулсан ч үр дүнд нь тун ч сайн төлөвшсөн гэдэг нь үнэнтэй. Монгол эр хүний уужуу ухаан, эх орноо гэсэн үнэн сэтгэл аваргад бий.

Хэрвээ энэ талыг чухалчилбал Ерөнхийлөгчөөр сонгогдох боломжтой. Түүний яагаад ч дурьдахгүй өнгөрч болохгүй бас нэг чанар бол эх нутгаа, байгаль дэлхийгээ хайрлах хайр юм. Дорнын чимэг болсон тунгалаг мөрөнг говь руу урсгах шийдвэр гарах гэж байгааг мэдээд тэрбээр “Хэрлэн мөрөн хэрчигдэх ёсгүй” хэмээн чанга дуугарсан. Их аваргын бай­галиа гэсэн сэтгэлийг хүмүүс зөв­хөн дээрх үйл явдалтай хол­бож бодох нь элбэг ч тэрбээр дээрх чанараа өмнө нь олон удаа харуулж байсан нэгэн. Ялангуяа хэнтийчүүд энэ талаар байнга ярьдаг юм билээ. Нут­гийнхны шүтээн болсон “Зүрх” уулыг алтны компани ухаж эхэлснийг мэдээд тэрбээр га­зар дээр нь очиж болиулсан гэдэг. Хэнтийд нэр хүндтэй байдгийн бас нэгэн шалтгаан нь энэ болов уу.

Сул тал 

Анх удаа нэр дэвшч байгаа хүн болгонд байдаг “Цэвэр нэр” гэдэг давуу тал аваргад бий. Үүнийгээ ч гол “зэвсэг” болгож “Миний нэр цэвэр, гар цэвэр, сэтгэл цэвэр” хэмээн сур­тал­чилж байна. Гэвч энэ сур­талчилгааг нь ойлгоход бэрх. Улстөрч хүн сонгуульд орол­цохдоо өрсөлдөгчөөсөө давуу чанаруудаа л сурталчилдаг жам­­­тай. Гэтэл Ц.Элбэгдорж, Н.Уд­­вал хоёр нэр бохир хүн үү гэ­вэл тийм биш. Аль, аль нь нэр дэв­шигчийн шалгуур үзүүлэл­тийг хангаад ороод ирсэн. Энэ тохиолдолд Б.Бат-Эрдэнэ авар­гын цэвэр байдал давуу тал болохгүй юм.

МАХН-ын нэр дэвшигч Н.Уд­вал түүнтэй санал хуваах ма­гадлал өндөр. Хүн нь биш ч гэсэн МАХН гэдэг нэр хө­дөө­гийн сонгогчдын сэтгэ­лийг татсаар л байгаа. УИХ-ын сонгуульд 20 гаруй хувийн санал авч байсан амжилтаа энэ удаа давтвал сонгогдох магадлал аваргад бараг л үлдэхгүй.

Бөхийн нэр хүнд түү­нийг УИХ-д суулгасан ч Ерөнхийлөг­чийн суудалд хүргэх нь эргэл­зээ­тэй. Монголчууд бөхдөө хайр­тай, хүндэлж, юугаар ч ду­таал­гүй сайхан амьдруулдаг ч өөр ажил хийлгэх дургүй. Энэ үзэл сонгуульд нөлөөгөө үзүүлж мэднэ.

МАХН-аас нэр дэвшигч Н.Удвал

Давуу тал

Эмэгтэйчүүдийн төлөөлөл гэ­дэг нь түүний хамгийн том давуу тал. Эмэгтэй сонгогч болгон Н.Удвалыг дэмжвэл тэр Ерөнхийлөгчөөр баараггүй сон­гогдоно. Олон нийтийн санаа бодол эмэгтэй улс төрчдийг дэмжих хандлагатай байгаа. АН-аас УИХ-д сууж буй эмэгтэй улстөрчид ч манай, танай нам гэж ялгалгүй ганц эмэгтэй нэр дэвшигчээ дэмжиж байгаа. Энэ нь цаанаа МАН-тай санал ху­ваалгах санаатай холбоотой байж магадгүй ч Н.Удвалд яалт ч үгүй том дэмжлэг. Иргэдийн дунд “Эмэгтэй хүн гараад ирвэл УИХ дотор “уралцаад” байгаа хоёр намыг эвлэрүүлж, эмэг­тэй хүний хатан ухаанаар зо­хицуулаад явчих болов уу” гэсэн яриа байна. Үүнийг үгүйс­­гэх ч аргагүй билээ. Мөн тэрбээр Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаярын оронд нэр дэвш­лээ гэсэн пи ар хийж байна гэ­сэн. Энэ нь санал татах магад­лалтай.

Сул тал

МАХН гэдэг нэр түүний хувьд том дэмжлэг болж байгаа нь маргаангүй ч бас түүнээсээ олон хүнийг үргээх магадлалтай. Учир нь, улс төрд Н.Энхбаярын нө­­лөөнд ажилладаг байсан хүн Ерөнхийлөгч болоод энэ байд­лаасаа гарч чадах болов уу гэсэн эргэлзээнд оршиж байна. Тодруулбал Н.Удвал лидер биш. Тэгэхэд Ц.Элбэгдорж, Б.Бат-Эрдэнэ нар өөр өөрсдийн сал­бартаа мар­гаангүй лидер байж үзсэн хоёр. Ийм туршлагатай өр­сөлдөг­чийг ялах нь түүнд амар­гүй байх болно.