Эмч, бөх, сэтгүүлч гурав Ерөнхийлөгчийн сонгуульд “хүч үзнэ”

Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшигчид эцэслэн тодор­лоо. Өнгөрсөн амралтын өд­рүүд болон баасан гарагт пар­ла­ментад суудалтай үлдсэн гурван нам болох ИЗНН, МҮАН, МАХН албан ёсоор хурлаа хийж, энэ сонгуульд ямар байд­лаар орох вэ гэдгээ шийд­вэрлэв. Таамаглаж байсанчлан  МҮАН дангаараа, эвсэл болж орсон намтайгаа ч тохиролцоо хийсэнгүй. МҮАН-ынхан энэ сонгуульд АН-ын нэр дэвшигч Ц.Элбэгдоржийг дэмжинэ гэд­гээ мэдэгдлээ. ИЗНН-ынхан ч Үн­дэсний хорооны хурлаараа АН-ын нэр дэвшигчийг дэм­жиж сонгуульд оролцох нь зөв гэсэн шийдвэрт хүрчээ. Баа­ба­рын бичсэнчлэн олон нэр дэв­шигч байх нь үргүй хөрөнгө зар­лагдаж, дахин сонгууль бо­лох эрсдэлийг дагуулдаг гэд­гийг ажиглаж чадсан улс тө­рийн хүчнүүд ийм шийдвэр гар­гасанд талархах нь зүйн хэ­рэг. Парламентад суудалтай гэдгээрээ эрдэж, нэр дэвшигч зарлаж мөнгө үрэх хүсэлгүй, хүчтэй нэр дэвшигчийг дэмжих улс төрийн соёл гаргасныг үнэлэх хэрэгтэй болов уу.

Хамгийн их хүлээлт үүс­гэж байж хуралдан, са­наанд оромгүй со­дон сонголт хийсэн нам бол МАХН байлаа. МАХН-аас Ерөн­хий­лөгчийн сонгуульд нэр дэв­ших магадлалтай хүн бол Ч.Улаан гэж улс төр судлаачид болон хэв­лэл мэдээллийнхэн дүгнэж бай­сан.

Гэтэл бямба гарагт бүтэн өдрийн турш хуралдсан МАХН-ын Гүйцэтгэх товчоо, Бага чуулган 22.00 цаг хүртэл үргэлжилж, эцсийн шийдвэр нь эмэгтэй нэр дэвшигч байсан нь ёстой “гэнэтийн бэлэг” болж чадлаа.  МАХН энэ удаа аль нэг намтай эвсэхгүй, дангаараа сонгуульд оролцоно гэдэгт са­нал нэгдэж  эхний хэсэгт  Ч.Улаан, Д.Тэрбишдагва нар нэ­рээ татсан бол сүүлийн санал ху­раалтад Л.Цог, Н.Удвал нар тунасан байна.  Цорын ганц эмэгтэй нэр дэвшигч Н.Уд­валыг намын бодлогоор дэмжсэн тул хурлын гишүүд га­раа өргөн дэмжжээ. Хурлын жи­рийн гишүүд дунд “МАН-тай хамтарч, Б.Бат-Эрдэнийг дэм­жье” гэсэн саналтай хүн цөөнгүй байжээ. Гэсэн ч намын бодлогыг дагах нь зүйтэй гэж үзээд Н.Удвалыг дэмжсэн бай­на. Өөрөөр хэлбэл, Н.Уд­вал Н.Энхбаяр, түүний эх­нэр О.Цолмон хатагтайн “таа­шаал”-д бүрэн нийцсэн уч­раас Ерөнхийлөгчид нэр дэв­шиж, асар их хүндэтгэлийг олж авлаа. Нийгэмд Н.Удвал Н.Энхбаярын төлөө үнэнчээр зүтгэсэн шагналаа авлаа гэх хардалт, шүүмжлэл байгаа ч нөгөө талаар чадалтай мундаг эмэгтэй МАН, АН-ыг саналыг хуваах нь мэдээж гэх магтаал ч дуулдаж байна.

Н.Энхбаярын эцсийн өрөг Н.Удвал гэж хэний ч санаанд буугаагүй нь тодорхой. Д.Тэрбишдагва, Ч.Улаан нар намын эв нэгд­лийн төлөө, цаашлаад намын дар­гатай тийм ч ойрхон ажил­лаагүй учраас нэр дэвших эрх авахгүй гэдэг нь тодорхой болсон. Харин МАХН-ын гишүүд Л.Цог даргад саналаа өгнө хэмээн өвөр зуураа ярилцаж бай­сан гэх. Гэсэн ч эцсийн шийд­вэр, эцсийн нүүдлийг Н.Энх­баяр хийжээ. Аль нэг намын нэр дэвшигчийг дэмжиж “жижиг” харагдах хүсэл МАХН-д байхгүй байжээ.  Тиймээс эрсдэлтэй ч гэсэн эмэгтэй нэр дэвшигч гаргаж нийгэмд нэр хүндээ дахин өсгөж чадлаа. Манай улсын хувьд парламентад эмэгтэй ги­шүүдийн тоо нэмэгдсэн ч эмэгтэй Ерөнхийлөгчтэй бо­ло­ход хараахан бэлтгэлтэй биш. Тэгэхээр Н.Удвал нэр дэв­ших болсон цаад шалтгаан нь МАН-ын саналыг хуваах гэ­дэг­тэй маргах арга алга. Ялалт байгуулж чадахгүй ч Ерөн­хийлөгчийн сонгуульд нэр дэвш­сэн анхны эмэгтэй нэр дэв­шигч гэх маш том хүндлэл, нэр хүндийг тэрбээр Н.Энхбаяр дар­гаас авч чадлаа. Намтрын хуу­дас нь тийм ч зузаан биш ч нэр цэвэр, хоёрдугаарт нэг хүндээ үнэнчээр ажиллаж, Н.Энхбаяр гэх улстөрчөөс итгэл хүлээж чадсан энэ эмэгтэй Ерөнхийлөгчийн сонгуулийг их л сонирхолтой болгох биз ээ. Түүний мэргэжил нь хүүхдийн их эмч.

Анхны эмэгтэй нэр дэв­шигч Эрүүл мэндийн сайд Н.Удвал, МАН-ын гишүүн, дархан аварга Б.Бат-Эр­дэнэтэй өрсөлдөх гол өр­сөлдөгч бол Ерөнхийлөгч Ц.Эл­бэгдорж. Тэрбээр, АН-ын ҮЗХ-ны хурлаас 100 хувийн са­нал авч гарч ирсэн, олон ч байгууллагын явуулсан судал­гаанд өндөр рейтингтэй байжээ. Улс төрийн туршлага, олон улсад Монголын нэр хүндийг өндөрт өргөсөн туршлага нь да­хин нэр дэвшихэд түлхэц бол­сон гэдэг. Ардчилсан Мон­гол Улс гэх нэрийг дөр­вөн жилийн хугацаанд дэл­хийд та­нил­цуулсан Ерөнхийлөг­чид нэр дэвшсэн хоёр өрсөлдөг­чөө­сөө ялгарах онцлог их бай­гаа. Тэрбээр дөрвөн жи­лийн хугацаанд зөвхөн ард түм­ний эв нэгдлийн бэлэг тэмдэг байхыг хүсээгүй бө­гөөд шүүхийн шинэчлэл, хэвлэ­лийн эрх чөлөөний асуудлыг хөндөж, энэ талаар хууль боловсруулсан, шууд ардчилал, иргэний оролцоог хангалттай төвшинд хүргэсэн, Архигүй Монгол хөтөлбөрийг санаачилж, архинаас олон залуусын татгалзуулсан гээд Ерөнхийлөгч байх хугацаандаа олон ажлыг эхлүүлж, үр дүн гаргаж чаджээ. Ерөнхийлөгч сэтгүүлч мэргэжилтэй билээ.
Аварга аль хэр амжилт гаргах вэ

Ерөнхийлөгч Ц.Элбэг­дорж, Н.Удвалын хүч­тэй өрсөлдөгч бол яах ар­гагүй Б.Бат-Эрдэнэ гишүүн. Намтрынх нь хуудсанд дэд сайдын алба хашсан гэх үсэг бичигдээгүй ч парламентад гур­ван удаа суусан, дархан аварга, монголчуудын хайртай бөх гэдгээрээ үнэ хүндтэй харагдаж байгаа нэр дэвшигч. МАН-аас намын дарга Ө.Энхтүвшинг гаргана гэх хүлээлт байсан ч намын Бага хурлаар намын дарга Ө.Энхтүвшин, Б.Бат-Эрдэнэтэй гурван удаа тэнцэж, дөрөв дэх санал хураалтад Б.Бат-Эрдэнэ аварга ялалт бай­гуулсан юм. Уул уурхайн ком­­паниудтай хатуухан тэм­цэл өрнүүлсэн, уул уурхайн асууд­лаар дуугарах ч төдийлөн үр дүнгээ үзэж байгаагүй улстөрч.  Эв нэгдлийн төлөө байна хэмээн амлалт өгч буй эрхэм аварга энэ удаагийн сонгуульд хүчтэй өрсөлдөгчтэй боллоо. МАН-ынхан МАХН гэх нэрээ сольсноос хойш оролцсон бүх сонгуульдаа ялагдал хүлээж байгаа. Үүнийг нь намын нэр сольсноос болж  гишүүд нь хоёр хуваагдсан гэж улс төр судлаачид дүгнэдэг бөгөөд энэ удаад ч санал хуваах нам нь нэр дэвшигчээ тодрууллаа.

Нэг намын гишүүд нь хоёр ху­вааг­даж, МАХН, МАН дунд төө­рөлдсөн энэ үед өрсөлдөг­чөөр нь эмэгтэй нэр дэвшигч гарч ирсэн нь мэдээж эмээх сэтгэгдэл төрүүлж байгаа. Зарим нэг улс төр судлаачид Н.Удвал зөвхөн Б.Бат-Эрдэний саналыг хуваахаар нэр дэвшиж байгаа хэмээн дүгнэж байгаа билээ. Б.Бат-Эрдэнэ гишүүн цэргийн эрхзүйч мэргэжилтэй.

Б.Өнөртогтох