Улаан номонд орсон 22 ирвэсийн нүүдлийн замыг таслахаар шийджээ

Б.ЭНХЗАЯА

Монголыг дэлхийд таниулсан тиранозавр батаарын өлгий нутаг бол Өмнөговь аймгийн Гур­ван­тэс сум юм. Энэ нут­гийг тиранозавр батаараас эхлээд дээд цэрд-палео­гоний үеийн хурдсын тог­тож үлдсэн, бүрэн гүйцэд судлагдаагүй дэлхийн шинжлэх ухааны гол түшиц газар гэдэг. Тийм ч учраас олон улсын шинж­лэх ухааны судалгааны төв ажилладаг. Гэтэл судалгааны зүрхэн хэсгийг дайруулан нэгэн компани засмал зам тавихаар бол­жээ.

Уул уурхайн “Гоби Коул энд Энержи” ком­пани Монголын газрын баялгийг өмнөд хөрш рүү зөөхийн тулд шинжлэх ухааны асар их ач холбог­долтой газар нутаг дээгүүр хөндлөн гулд давхихаар зүрхэлжээ. Тэд Баян­хонгор аймгийн ШинэЖинст сумын Хот­горын уурхай­гаас Шивээ хүрэнгийн хилийн боомт хүртэлх 325 км хар замыг Өмнөговь аймгийн архео­логийн дурсгалт “Говь гурван сайхан” цогцол­борын 96 км газрыг дайран өнгө­рүүлэхээр төлөвлөжээ.

ГАЗАРАШИГЛАХЗӨВШӨӨРЛИЙГХУУЛЬБУСААРОЛГОСОНГЭВ

Байгалийн цогцолбор газарт хар зам тавина гэдэг олон талын хор уршиг дагуулахыг хэн хүнгүй мэднэ. Сүүлийн үед манай эртний амьтдын араг яс нэг мэдэхэд хилийн гадна гарчихдаг болсон. Тэгвэл тэнд зам тавьчих­вал бүр ч гаарах нь тодор­хой. Түүнээс гадна нүүрс тээврийн зам говь нутгийн байгалийг сүйтгэх аюул­тай.

Гэтэл компанийнхан зам дагаж хөгжил ирнэ хэмээн мунхруулсаар зөвшөөрлөө авчээ. Түүний цаана хууль бус зөвшөө­рөл, байгаль орчны нарийвчилсан үнэлгээг ч хангалтгүй гүйцэтгэсэн гэх. Уг байдлыг нарийвч­лан судлахаар Өмнөговь аймгийн ИТХ-ын тэргүү­лэгчдийн тогтоолоор ажлын хэсэг байгуулан ажиллажээ. Ажлын хэс­гийн дүгнэлтээр БОНХЯ-ны Тусгай хамгаалалттай нутгуудын удирдлагын газрын дарга А.Намхайн “Гоби Коул энд Энержи” компанид 2011 оны зурга­дугаар сарын 21-нд олго­сон газар эзэмших зөв­шөөрөл нь холбогдох хуулийг зөрчжээ.

Тод­руул­бал, Тусгай хамгаа­лалт­тай газар нутгийн 36.1 дэх заалт буюу “Төрийн захиргааны төв байгуул­лага нь дархан цаазат бо­лон байгалийн цогцолбор газрын хязгаарлалтын бүс, байгалийн нөөц, дурсгалт газраас иргэн аж ахуйн нэгж, байгууллагад ашиг­лахуулах тухай шийд­вэрийг Хамгаалалтын захиргаа болон сум дүүргийн Засаг даргын саналыг үндэслэн гар­гана” гэсэн заалтыг зөр­чиж, шууд зөвшөөрөл олгосон гэжээ. Түүнчлэн Гурвантэс сумын удирд­лагууд ч нутгийн иргэ­дийн­хээ санал бодлыг сон­сохгүйгээр хатуу ху­чилт­тай зам барих трассыг баталж өгсөн нь ажлын хэсгийн дүгнэлтээр бат­лагджээ. Ялангуяа сумын Засаг дарга тусгай хамгаа­лалттай газар нутгийг таван жилээс доошгүй хугацаагаар ашиглах гэрээг зөрчиж, компанид 15 жил ашиглах зөвшөөр­лийг олгочихсон байна.  Ажлын хэсгийн ахлагч Х.Түмэндэлгэрээс дараах зүйлийг тодрууллаа.

Х.Түмэндэлгэр: ЗӨВШӨӨРЛИЙГЦУЦЛАХГҮЙБОЛШҮҮХЭДХАНДАНА

-Байгалийнцогцол­боргазрыгашиглахынтулдбайгальорчнынарийв­чилсанүнэлгээгхаргалзахёстой. Энэүнэлгээгхан­галт­гүйхийсэнгэжажлынхэсэгүзэжбайгаагэсэн. Энэталаартайлбарлахгүйюу?

-Байгаль орчны нарийвчилсан үнэлгээг ЭНКО гэх компани гүйцэтгэсэн. Гэвч тэд хаана ч хийгддэг нэг загварын үнэлгээ хуул­барлачихаад салбарын сайд болон холбогдох хүмүүсээр батлуулаагүй. Тэд замын дагуу тус бүр хоёр га талбайтай 58 ордоос байгалийн баялгийг авч ашиглана гэсэн ч хаанаас ямар техникээр ямар хэмжээгээр авч ашиглахаа заагаагүй. Говь нутагт ус чандмань эрдэнэ. Гэтэл зам барилгын ажилд 6240 тн ус ашиглана гэчихээд хаанаас авах эсэхээ тусгаагүй. Тиймээс бид байгаль орчны үнэлгээг хүчингүй гэж үзэж байна.

-Дүг­нэлтээхолбогдохгазруу­дадхүргүүлсэнүү?

-Өнгөрсөн хоёрдугаар сарын сүүлчээр газар нь дээр танилцаж нутгийн иргэдтэй уулзаад ирсэн. Тэд хатуу хучилт­тай замын үйл ажиллагааг эсэргүүцэж гарын үсгээ зурсан байгаа. 200 гаруй хүний гарын үсэг бүхий ажлын хэсгийн дүгнэл­тийг Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн яаманд гуравдугаар сарын 1-нд хүргүүлсэн. Бидний хүсэх зүйл зам тавих зөв­шөөрлийг цуцлах явдал. Тиймээс салбарын яамны шийд­вэрийг хүлээж байна. Хэрэв зөвшөөрлийг цуц­лахгүй бол шүүхэд хан­дана. Байгалийн цогцол­бор газраа хамгаалахын тулд замын ажиллагааг зогсоо­хоос аргагүй. Эртний амьтдын өлгий нутаг гэдэг утгаар нь Соёл, спорт, аялал жуулчлалын яамны­хан ч дэмжиж байгаа.

-Гэхдээкомпанийнханзамбарилгынажлааэхэл­чихсэнгэвүү?

-Тэд өнгөрсөн жилээс эхэлсэн. Гурвантэс сумын байгалийн цогцолбор газар дээгүүр найман метр өргөн 166 км замын хөр­сийг бүрэн хуулж хуссан байдалтай байгаа. Тэр хэсгийг хусахдаа 540м.куб загийг бүрэн устгасан. Үүнийг экологи эдийн засгийн үнэлгээгээр тог­тоо­вол 626.4 сая төгрөгийн хохирол учраад байна.

-Тэргазрыгөмнөньтусгайхамгаалалтадавчбайсангэсэн. Яагаадгазарашиглахзөвшөөрлүүдолгогдчихов?

-Гурвантэс сумын Нэмэгт, Алтан уулын орч­мын газрыг улсын тусгай хамгаалалтад авч байсныг шат шатаар нь болиулж, уул уурхайн компаниудад олгож ирсэн юм билээ. Үүнд нутгийн өмнөх удирдлагууд ч буруутай.

УЛААННОМОНДБҮРТ­ГЭГД­СЭНЦООХОНИРВЭСИЙННҮҮДЛИЙНЗАМЫГТАСАЛНА

Өмнөд хөрш рүү нүүрс тээвэрлэх засмал зам “Говь гурван сайхан” цогцолбор газар дээгүүр 96 км, орчны бүсийн 73 км-ийг хамарчээ. Энэ зурваст дээр өгүүлсэнчлэн олон сая жилийн өмнө манай нутаг дэвсгэр дээр амьдарч байсан үлэг гүр­вэлүүдийн олдвор бүхий газрын цөм байрладагийг нутгийн иргэд болон эрдэм­тэд онцолж байна. Түүнчлэн хар зам тавьс­наар дэлхийд ховордож улаан номонд бүртгэгдсэн 22 цоохор ирвэсийн нүүд­лийн замыг таслахад хүрчээ. Учир нь Гурвантэс сумын орон нутгийн тус­гай хамгаалалттай газар болох Тост уулаас Нэмэгт уулс хооронд цоохор ирвэс нүүдэллэн амьдардаг бай­на. Нэг дор ийм олуулаа амьдардаг нь дэлхийн хаана ч байдаггүй бөгөөд олон улсын судлаачдын анхаар­лыг ихээхэн татдаг юм байна. Хоёр уулын хооронд цоохор ирвэсээс гадна хэдэн зуун янгир, аргалийн шилжилт хөдөл­гөөн оршдог. Түүнчлэн хатуу хучилттай зам нь сумын малчид болон зэрлэг амьтдын усны эх үүсвэр болсон Улаан даацын булгийн эхийг дайран өнгөрч байгаа гэнэ.

Шинжлэх ухааны ач холбогдолтой газар нутагт хууль бус ажиллагаа явуулж бай­гаад мэргэж­лийн байгуул­лагууд болон холбогдох газрууд удаа дараа арга хэмжээ авахыг оролдсон ч тусыг эс олжээ. Тухайл­бал, ШУА-ийн Палеонто­логийн төвийн удирд­лагууд зам тавихыг эсэргүүцсэн албан бичиг хэд хэдэн удаа хүргүүлж байж. Палеонтологийн төвийн захирал Р.Барс­болд эртний амьтан, ургамал, үлэг гүрвэлийн алдартай дэлхийн шинж­лэх ухааны чухал ач холбогдолтой газарт нүүрс тээврийн авто зам барих нь хор хөнөөл учруулж болзошгүйг анхааруулж, үйл ажиллагаагаа зогсоо­хыг зөвлөж байжээ. Гэвч мэргэжилтнүүдийн зөв­лөм­жийг үл хайхарч, бай­галь орчны нарийвчилсан үнэлгээг хууль бусаар гүйцэтгэж эдүгээ най­ман метрийн өргөнтэй 200 орчим км замын хөрсийг аль хэдийнэ хусчээ.

ЗУУНЫ МЭДЭЭ